Pagpaniid sa Kalibotan
USA KA DAOTANG TUIG ALANG SA RELIHIYON
Sumala sa usa ka taho sa Los Angeles Times, ang mga tawo sa Tinipong Bansa nagakawad-an sa ilang pagtahod sa organisadong relihiyon. Ang mga surbing Gallup sa 1988 nagpakita nga, kon itandi sa 1986, mas daghan nga Amerikano ang nawad-ag pagsalig sa kagawian sa klero ug mibati nga ang relihiyon nagkawad-ag impluwensiya niini diha sa katilingban. Ang taho miingon nga ang pagkawala sa kasibot labing ilado taliwala sa mga minoriya ug Evangelical, o “born-again,” nga mga Kristohanon, nga nagsitar sa dayag nga mga hinungdan nga mao ang mga eskandalong naglangkit sa mga magwawali sa telebisyon sama ni Jimmy Swaggart ug Jim Bakker.
BAHONG HANGIN
Sumala sa The Star sa Johannesburg, mas daghang asupre ang mahulog ingong ulan gikan sa kalangitan ibabaw sa silangang Transvaal sa South Africa kay sa bisan diin sa Kasadpanhong kalibotan. Ang asupreng ulan nagagikan ilabina sa mga planta sa koryente nga gisugnoran sa karbon ug lagmit hataas nga abot sa 57.5 tonelada matag kilometro kuwadrado. Kana maoy walo ka pilo nga mas grabe kay sa West Germany, diin ang susamang ulan nakahimo nag “dili-maulian nga kadaot sa kalasangan, mga tanom ug mga tinukod.” Ang asupre maoy usa ka pangunang sangkap sa asidong ulan. Ang usa ka pagtuon nakadiskobre nga ang ulan sa silangang Transvaal hapit sama ka asidohon sa suka. Sanglit ang mga sumbanan sa klima sa South Africa lagmit magtigom sa polusyon sa duol sa yuta, daghan ang mabalak-on bahin sa mga kapeligrohan sa panglawas nga nalangkit. Ang mga ginikanan nahadlok alang sa ilang mga anak. Ang Saturday Star nag-ingon nga ang aso nagapahinabo sa “usa sa kinatas-ang mga proporsiyon sa mga reklamo sa dalunggan, ilong ug tutunlan sa kalibotan.”
PAGDAGMAL SA BINUHI UG SA BATA
Gipadayag sa usa ka bag-ong pagtuon nga ang pagdagmal sa mga hayop diha sa usa ka balay tingali usa ka ilhanan nga ang pagdagmal sa bata nagakahitabo ilalom sa samang atop, nagtaho ang U.S. nga magasing Parents. Sa 57 ka pamilyang may suliran sa pagdagmal sa bata, mga 88 porsiento nagdagmal usab sa ilang mga hayop. Kasagaran ang usa ka ginikanan maoy nagdagmal sa usa ka binuhi, apan ang gidagmalang mga bata mahimong moliso usab ug ipahungaw ang ilang kasuko diha sa mga hayop. Ang organisasyon nga nagdumala sa pagtuon miawhag sa mga ginikanan, mga magtutudlo, ug uban pa sa pag-isip nga seryoso sa mga bata sa dihang motug-an sila bahin sa pagdagmal sa hayop diha sa ilang mga balay. Ang artikulo misugyot: “Tudloi ang mga bata nga ang bisan unsang matang sa pagdagmal maoy daotan.”
“GIBAYRAN ARON MAGPAKAHILOM”
Ang usa ka surbi sa AMA (Australian Medical Association) sa mga magasin sa kababayen-an, nga gipatik latas sa aberids nga lima ka tuig nga yugto, nagpadayag nga ang mga magasin nga may anunsiyo sa sigarilyo daw nagsensura sa materyal nga nagyagyag sa makadaot nga mga epekto sa pagtabako nganha sa panglawas. Sa mga magasin nga gisurbi, may napulo ka pilong gidaghanon sa mga artikulo bahin sa pagkaniwang ug diyeta kay sa bahin sa pagtabako. Ang sekretaryo-heneral sa AMA nag-akusar sa mga magasin sa tinuyo nga dili pagtagad sa mga kapeligrohan sa pagtabako ug nagbag-o sa awhag nga idili ang anunsiyo sa tabako. “Ang mga magasin ginabayran aron magpakahilom ug sila nagapakahilom,” siya miingon. “Kana maoy pagkadili-responsable nga makauulaw.”
USA KA DAKONG TIGLUNGAG ALANG SA MGA SOBYET
Ang usa ka higanteng makina nga tiglungag ug tunil giasembol sa Richmond, Canada, alang sa usa ka hydroelectric nga proyekto sa Unyon Sobyet, nagtaho ang The Vancouver Sun. Ang dakong tiglungag motimbang ug 660 ka tonelada ug maoy 28 ka metros sa gitas-on. Ang iyang 59 ka steel alloy nga diskong tigtabas, nga gipahimutang sa 8.5 metros diametrong cutterhead, makatipak sa gahing bato abot ug 10 ka sentimetros kada minuto. Ang napulo ka elektrik motor sa mekanikal mole nagaugmad sa kabug-osang 2,800 horsepower. Kini gamiton sa paglungag ug duha ka tag 5.5 kilometrong tunil alang sa Irganaisk hydroelektrik nga proyekto sa Kabukirang Caucasus. Unom ka susamang makinang tiglungag sa pagkakaron nagakalot sa ilalom sa English Channel.—Tan-awa ang Pagmata! Abril 22, 1989.
SAKIR VOODOO
Unsang sekretong “hinagiban” ang gigamit sa Bahia Sports Club, mananaog sa 1988 Union Cup sa sakir sa Brazil, aron maseguro ang kadaogan? “Mistisismo,” nagtaho ang Brazilianong magasing Veja. Sa dili pa ang matag dula, ang masahista ug tig-ilis sa tem magaandam sa kaligo nga lavender sap ug sa laing kaligo nga ahos alang sa mga magdudula. “Kon malimot ko sa pag-andam sa maong kaligo, pangayoon kana sa mga magdudula,” siya miingon. Lain pa, sa dili pa modalagan ang mga magdudula paingon sa natad-dulaanan, ibutang niya ang usa ka lusok nga ahos sa matag medyas. “Tinuod, ang voodoo dili maoy mopadaog sa dula,” miangkon ang masahista. “Apan kini may dakong epekto sa hunahuna ug makapalisang usab sa kontrang mga magdudula.”
MAKAIIKAG NGA TAMBAG ALANG SA INAHAN
Sa dihang ang usa ka Romano Katolikong inahan misulat alang sa tambag ngadto sa usa ka Katolikong pari nga nagasulat ug regular nga lindog diha sa Australianong mantalaan nga Sunday Telegraph, nadawat niya ang tubag nga lagmit wala dahoma. Gipahayag sa iyang sulat ang kasubo kay ang iyang kinamagulangang minyong anak babaye, bisan pag gipadako nga Katoliko, nahimong usa ka Saksi ni Jehova. Ang tubag sa klero may pila ka makaiikag nga tambag. Sa bahin siya misulat: “Siya kinahanglang makabatog kagawasan . . . sa pagsubay sa iyang kaugalingong dalan sa kinabuhi. Magkalipay sa kamatuoran nga siya nagatuman sa usa ka relihiyon. Labi pang maayo ang usa ka nagatuman nga Saksi ni Jehova kay sa wala magatuman nga Katoliko.”
MGA NAGBALIKBALIK SA PRISOHAN
Halos 63 porsiento sa tanang priso nga gipagawas sa mga prisohan sa estado sa Tinipong Bansa gidakop na usab tungod sa usa ka seryosong krimen sulod sa tulo ka tuig, sumala sa usa ka bag-ong taho sa Departamento sa Hustisya. Ang gipagawas nga mga priso nga wala pay 25 anyos nga gidakop sa 11 o labaw pang panahon nagbaton sa kinatas-ang proporsiyon sa pagsugmat sa pagkakriminal—94 porsiento kanila ang gidakop na usab.
KON DIIN NAGAHARI ANG BISIKLETA
Sa usa ra ka tuig, ang Tsina miggamag mga 41 ka milyong bisikleta, mitaho ang Asiaweek nga magasin. Kana nagkahulogan nga 3,400 ka bisikleta ang gigama sa matag kotse nga nabuhat. Sa kasukwahi, ang Tinipong Bansa migama lamag 82 ka bisikleta sa matag 100 ka kotseng gipatungha niini. Ug ang maong mga bisikleta “sa kadaghanang bahin maartihong ten-speed nga mga makina nga gibuhat aron molungtad sa usa ka yugto o duha nga pagpatuyang sa usa ka batan-on,” mikomento ang magasin. Ang mga Insek nakadiskobreng ang mga bisikleta praktikal kaayo. “Ang pagbisikleta nagkinahanglan sa un-tersiya sa kusog sa pagbaktas. Ang gamayng kotse makahurot ug 50 ka pilong gidaghanon sa kusog sama sa usa ka tawong nagasakayg bisikleta,” sumala sa Asiaweek.
KALIPAY—TAGSAANON O MINYO?
Sa nangagi, gipakita sa mga pagtuon sa Tinipong Bansa nga ang mga tawong minyo, sa katibuk-an, nagtahog mas dakong kalipay sa personal nga kalipay kay sa dili-minyo. Basin kini nagakabalhin. Ang mas bag-ong kasayoran nga natigom maoy gikan sa 13 ka nasyonal nga surbi nga gihimo gikan sa 1972 hangtod 1986 sa National Opinion Research Center nagapaila nga may pag-us-os sa malipayong-kaminyoon nga relasyon. Samtang sa 1972, 38 porsiento niadtong minyo miingon nga sila 66 malipayon kaayo “sa ilang mga kinabuhi, sa 1986 ang maong mga numero mius-os ngadto sa 31 porsiento. Bisan pa niana, sa mga dili minyo, ang gidaghanon nga miingon nga sila “malipayon kaayo” mitubo gikan sa 15 porsiento sa 1972 ngadto sa 27 porsiento sa 1986.
MOPATAY NGA MGA “SODA MACHINE”
Ang pag-uyog sa usa ka soda vending machine ngadto-nganhi aron makuha ang soda dili lamang binuang nga pagbinilyako. Kini mamahimong makapatay. Ang usa ka U.S. Army doktor misulat diha sa The Journal of the American Medical Association nga may nasayran siyang 15 ka batan-ong lalaki nga nangasamad tungod sa napukan nga soda machines sa kapin ra sa duha ka tuig. Tulo kanila namatay. Ang mga samad nahitabo, miingon ang doktor, kay ang mga soda machine bug-at sa ibabaw kon kargado sa bug-os, mao nga ang pila ka tininuod nga pagbira o pag-uyog makapatumba sa makina. Sa dihang ang makina maduso nga layo kaayo, kini basin maigo uban sa puwersang abot sa 450 kilos sa ibabaw nga atubangang bahin sa makina. Ang mga biktima nga naluwas natingala kon unsa ka bug-at ang mga makina.