Pagpaniid sa Kalibotan
Katolikong Krisis
“Giatubang karon sa Katolikong iglesya ang nagkadakong krisis sulod sa ranggo niini, kay nangretiro ang tigulang nga mga pari, nangundang ang makapakurat nga gidaghanon sa batan-ong mga pari, ug ang gidaghanon sa bag-ong mga sulod maoy kinaubsan sukad masukad,” mitaho ang The Wall Street Journal. “Daghan sa mga pari nga nagpabilin nangreklamo nga mayugtanon bahin sa pagkanasobrahan sa trabaho ug kamingaw.” Ang miaging 30 ka tuig nakakitag 89-porsientong pag-us-os sa gidaghanon sa mga pari diha sa seminaryong pagbansay, gikan sa 40,000 niadtong 1960 ngadto sa menos sa 4,500 karong adlawa. Nga nahitabo na, ang ubay-ubay nga parokya nagaambitay sa usa ka “tigbiyahe nga pari nga tingali mogugol ug mas daghang panahon sa pagdrayb kay sa diha sa altar.” Ang suliran maoy “linain sa Katolisismo,” nag-ingon ang artikulo, ug maoy banaag sa “pagkadili-popular sa kinahanglanon sa pagkadili-magminyo sa simbahan.” Nag-ingon ang propesor sa Notre Dame University si Richard McBrien: “Dinhi ginahimo nila ang usa ka lagda—ginamag-tawo nga lagda—nga labi pang importante kay sa Eukarista.” Ang mga paagi sa pagpangitag bag-ong mga kandidato sa pagkapari wala kaayo molampos, ug gikahadlokan nga ang krisis nagpahinabo nga ang simbahan magpaluag sa mga sukdanan niini bahin niadtong buot mahimong mga pari, nga nagadawat pag daghang “mga maulawon . . . dili maayong mga personalidad,” sumala sa pagpahayag niana sa usa ka Katolikong administrador.
“Abot-Tuhod sa Armas”
“Amo gihapon makita ang mobuto pang mga supot sa kanyon gikan sa Franco-Prussian nga Gubat sa 1870. Adunay mga lanaw nga punog may-hilong mga granada gikan sa Gubat sa Kalibotan I. Kasagaran kaayo, ang usa ka mag-uuma diha sa traktora makaligis sa usa ka kontra-tangke nga mina gikan sa Gubat sa Kalibotan II ug poof, mao na kana. Kining mga butanga nahadiindiin.” Kana ang giingon ni Christian Gabardos, hepe sa usa ka eskuwad sa démineurs—ang propesyonal nga mga eksperto sa paghipos sa bomba sa Pransiya. Sukad sa Gubat sa Kalibotan II, “ilang gikuhaan ang yuta sa 16 milyong bala sa kanyon, 490,000 ka bomba ug 600,000 ilalom-tubig nga mga mina,” matud sa The New York Times. “Kapin sa 800,000 ektaryang yuta sa uma ang naluwas, apan milyonmilyong akre ang nagpabiling kinoralan, abot sa tuhod sa armas ug gilibotan sa mga karatula nga nagpasidaan: ‘Ayaw Paghikap. Makapatay Kini!’” Kapin sa 600 ka démineurs ang namatay. Ang mga obrero nga nagkutkot ug bag-ong dalan sa gawas sa Paris alang sa Pranses nga bullet tren nakakalot ug duha ka toneladang mina, mga bala sa kanyon, ug mustard-gas nga mga lata gikan sa Gubat sa Kalibotan I kada adlaw, “mga bilin sa ginatos ka labayanan sa armas nga nabilin gikan sa mga bugno diha sa mga ganghaan sa siyudad.”
$51,260 Matag Otter
Human sa 1989 makapasubong pag-awas sa aseite gikan sa Exxon Valdez, gitagana sa kompaniya ang $18.3 milyon aron sa pagsikop ug pagtambal sa 357 ka otter nga naapektahan sa aseite. Bisan pa sa dakong paningkamot sa pagluwas kanila, kapin sa un-tersiya namatay. Sa 225 ka naluwas nga otter, ang kinabag-an giuli ngadto sa ilang kinaiyanhong puy-anan, ug ang uban gibutang diha sa mga akuwaryo. “Gikalkular sa mga biologo sa dagat nga mokostar ug $51,260 sa pagtambal sa matag sea otter nga naluwas,” matud sa usa ka taho sa New York Times, “apan nagtuo ang mga siyentipiko nga ang kahibalong nakuha gikan sa proyekto motabang sa pagluwas sa umaabot nga mga biktima sa susamang mga aksidente.” Ang usa ka importanteng kaplag mao nga ang krudo labi pang makahilo sa mga hayop kay sa gituohan sa kadaghanan. Giingon nga ang proyekto “sa panguna maoy maluluy-on nga paningkamot,” kay ang mga sea otter dili man nameligrong espisye ug “ang daghan sa mga hayop diha sa luok nakaeskapo sa aseite nga makahilo.” Ang opisyales sa Exxon gikatahong nag-ila nga “ang himalatyon, nahumol sa aseite nga mga otter nakadaot ilabina sa dungog sa korporasyon.”
Buangbuang Tungod sa Uso
“Ang mga T-shirt nga may mga sinulat niana tingali nauso karong mga adlawa,” matud sa India Today. Apan usa ka dalaga sa Calcutta nakadiskobre nga ang pagsulay sa pagsunod sa uso niining paagiha may seryosong mga kakulian. Samtang siya naglakaw, “nga nagsul-ob sa makiurog nga karsones ug makapadaning T-shirt,” iyang namatikdan ang pila ka Insek batang lalaki nga nagtudlo kaniya ug nag-agik-ik sa pagpangatawa. Gisukit niya sila ug gisultihan nga ang sinulat diha sa iyang T-shirt maoy mensahe nga Ininsek nga mabasa: “Ako upaw samag-lubi ang ulo nga amo. Ug ako kataw-an ni bisan kinsang makabasa niini kay ako mao ang labing dakong buangbuang nga nagpasundayag sa sinulat diha sa pinulongan nga dili nako mabasa o masulat.”
Mga Drayber Timan-i Kini
Ang mga kotse nga mosulay sa paglupig sa mga tren diha sa mga kinasang-an mao ang kasagaran sa halos matag biyahe, matud sa mga inhenyero sa tren. Ang mga estadistika maorag nagapamatuod niini. Niadtong 1989 may 5,766 ka panagbangga diha sa mga kinasang-an sa tibuok Tinipong Bansa, nga nagpatay sa 798 ka tawo ug nag-angol sa 2,588. Sa kadaghanang kaso, ang mga drayber sa sakyanan wala magpakabana sa mga ganghaan ug nagkidlap nga mga suga nga nagpaila sa umaabot nga tren. Nganong ang mga drayber mosulay sa pagpakiglumba sa tren ngadto sa kinasang-an? Lagmit kaayo tungod kay gidahom nila nga ang pag-andar sa tren maoy sama sa kotse, matud sa opisyales. Apan kini dili makadagan sa ingon nga paagi. Sa aberids nga dekargang tren, ang makina lamang motimbang ug kapin sa 160 ka tonelada. Kay modagan ug 80 kilometros matag oras, moabot sa usa ka kilometro ug tunga ang pagpahunong sa tren sa dihang kini ibrek. Ug ang mga drayber ug kotse angay maghinumdom: Ang tren sa kanunay maoy modaog.
Tigtabakong mga Amahan
Ang kadaot nga ipahinabo sa tigtabakong inahan ngadto sa iyang wala-pa-matawong anak ilado. Apan komosta ang tigtabakong mga amahan? “Ang tigtabakong amahan,” nagpasidaan ang South African Medical Journal, “kinahanglang magdawat sa samang responsabilidad alang sa mga sangpotanan kon ang inahan mopadayon sa pagtabako samtang mabdos. Gikinahanglan sa inahan ang pagpaluyo sa iyang kapikas aron siya makahunong sa pagtabako ug ang bata sa tiyan tinong dili imyun sa mga epekto sa aso sa sigarilyo sa amahan.” Ang magasin nagpasidaan usab sa kadaot nga ipahinabo sa pasibong pagtabako sa pagkatawo sa bata. Ang mga batang naladlad sa aso sa sigarilyo diha sa ilang mga balay dunay mas taas kay sa kasagarang “pagpalta sa eskuylahan tungod sa sakit” ug “mas lagmit mahimong hinigarilyo usab.”
Elektronik Law-ayang Baba
Gitawag kini nga Final Word. Debulsa sa gidak-on, kini maoy naprogramang elektronik nga kahon sa boses nga samag beeper sa dagway. Gidesinyo kini sa pagsulti alang sa mga tawo nga maulawon kaayo sa pagsultig ngil-ad nga mga pulong sa ilang kaugalingon. Sa dihang paandaron, kini mopagawas sa sunodsunod nga mga kalaw-ayan. “Kini ang labing popular nga tinda nga sukad among nabatonan,” matud sa usa ka tag-iyag tindahan. “Makapasubo, apan kanay gusto sa mga tawo.” Sa sinugdan kini migula sa duha ka bersiyon. Ang dili kaayo law-ay, nga namulong sa mga butang sama sa, “Drop dead” o “Mamatay ka unta” ug, “You’re an idiot” o “Buangbuang ka,” wala kaayo mahalin.
Negosyo sa Piyesang-Pang-ilis sa India
“Ang India karon nagbaton sa kuwestiyonableng dungog sa pagbaton sa lagmit kinadaghanang transplant sa mga rinyon nga kinuha gikan sa buhing mga tigdonar nga dili paryente sa pasyente,” nag-ingon ang India Today. Gibanabanang kapin sa 2,000 ka rinyon gikan sa buhing mga tigdonar karon gibaligya kada tuig diha sa nasod. Ang mga utang ug kakabos ang hinungdan sa kadaghanang mga pagbaligya. “Kami nawad-ag paglaom ug ang bugtong laing kapaingnan alang kanako mao ang pagkahimong tigyuhot o usa ka lokal nga dada nga nalangkit sa krimen,” misaysay ang amahan nga tulog anak. Siya ug ang iyang asawa matag usa nagbaligyag usa ka rinyon. “Gipili namo ang madungganong paagi,” matud niya. Tungod sa dagkong mga prisyo nga gibayad alang sa mga bahin sa lawas, ang pagbaligya sa mga cornea ug panit gikan sa buhing mga tigdonar miuswag usab. “Ang pagbaligyag mga organo sa tawo nahimong kinadak-ang isyu sa medikal nga etika sa nasod,” matud sa usa ka iladong doktor.
Pagkadiskobreg Tubig sa Ehipto
Sa tanang kayutaan nga apektado sa kanihit sa tubig, ang Ehipto ilado. Ang Subang Nilo, ang bugtong dakong tinubdan niini sa tubig, nailalom sa mausbawong mga panginahanglan sa ubang mga nasod sa ibabaw. Ug ang populasyon sa Ehipto nga 55 milyon nagauswag sa proporsiyon nga 1 milyon matag siyam ka bulan. Ang nasod kinahanglang mag-importar nag 65 porsiento sa suplay sa pagkaon niini. Hinuon, karon ang layong pagmatikod pinaagi sa satelayt nagpadayag sa usa ka dako kaayo, wala-matiktiking suplay sa ilalom-yutang tubig sa ilalom sa Kasadpang Desyerto sa Ehipto. “Nagtuo ang mga siyentipiko nga basin kini may mas daghang tubig sa yuta kay sa gihunahuna nga naglungtad sa tibuok Aprika,” matud sa World Press Review. “Ang usa ka paglungag aron sa pagsusi nagpaila nga adunay igong tubig sa usa ka atabay ‘alang sa pag-uma sa 80,000 ektarya sulod sa 200 ka tuig,’ matud ni Dr. Farouk al-Baz, ang Ehiptohanong direktor sa Center for Remote Sensing sa Boston University.”
Uropa Dili na Nalain!
Sa tulo ka tuig, ang pagkalot nagpadayon sa ilalom sa agianan sa tubig nga nagbulag sa Britanya gikan sa Pransiya. Sa kataposan, niadtong Oktubre 30, 1990, ang duha ka kiliran nagtagbo sa dihang ang Pranses nga makina sa pagtunil nakasuhot sa apogong yuta nga nadayag ang lungag nga gikalot gikan sa Britanikong kiliran. Ang potograpiya sa satelayt inubanan sa mga sistemang laser maoy migiya sa labing maayong paagi sa mga pundok sa mga inhenyero nga ang duha ka bahin wala magkatungod sa 0.5 metros lamang diha sa 50-kilometrong tunil, nagtaho ang The Times sa London. Ang aktuwal nga kauswagan miabot niadtong Disyembre 1 human ang nahibiling yarda sa apogong yuta nasilsil nga namugna ang abling sama sa gidak-on sa tawo nga nagtugot sa mga obrero gikan sa duha ka kiliran sa pagtagbo ug paglamanohay. Ang trabaho karon nagpadayon sa pagkompleto niining pangserbisyong tunil ug sa duha ka pangunang tunil sa tren, usa sa matag kiliran niana.
“Tam-is nga Panimalos”
Ang suliran: kon unsaon pagtambag sa mga grupo sa mga tin-edyer batok sa pagbarogbarog diha sa usa ka tindahan ug paghadlok sa ubang mga pumapalit. Ang solusyon: pagpatindog ug mga trompa sa gawas ug pagpatokar sa musika nga dili nila gusto. Labing menos kana ang solusyon nga nahunahunaan sa pila ka 7-Eleven nga mga tindahan sa amihanan-kasadpang Tinipong Bansa ug sa kasadpang Canada, ug sa pagkakaron kini miobra. Ang musika? Naprogramang musika nga nagaapil sa mga banda sama sa Mantovani ug Ray Conniff. “Kini mao ang tanang musika nga dili gusto sa mga batang lalaki, musika nga sama sa ‘Moon River,’” matud sa usa ka superbisor sa tindahan. Gidahom nga ang ubang tindahan mosunod sa dili madugay. Matud sa magasing Time: “Kadtong giatake sa kusog nga mga trompa sa mga tin-edyer mahimong mag-isip niini ingong tam-is nga panimalos.”