Ang Angay Nimong Mahibaloan Bahin sa Malarya
Gibanabana sa World Health Organization nga niadtong 2013, kapin sa 198 milyones ka tawo gimalarya ug mga 584,000 kanila nangamatay. Mga 4 sa 5 ka nangamatay maoy mga bata nga wala pay singko anyos. Hulga kini nga sakit sa mga 100 ka nasod ug mga teritoryo sa tibuok kalibotan, ug mga 3.2 bilyones nameligrong magkasakit niini.
1 UNSA ANG MALARYA?
Ang malarya maoy sakit nga makuha gikan sa parasito. Ang mga simtoma niini naglakip sa hilanat, takig, pagpaningot, labad sa ulo, pagpanakit sa kalawasan, pagkalipong, ug pagsuka. Kini nga mga simtoma mosugmat kada duha hangtod tulo ka adlaw, depende sa klase sa parasito ug kon unsa na ka dugay nga gimalarya ang pasyente.
2 PAGKATAP SA MALARYA
Ang parasito sa malarya—mikroskopiko nga organismo nga gitawag ug Plasmodia—mosulod sa dugo sa tawo dihang siya mapaakan sa babayeng lamok nga Anopheles.
Ang mga parasito mopuyo sa mga selula sa atay sa tawo, ug dinhi sila managhan.
Kon ang usa ka selula sa atay mobuto, manggawas ang mga parasito ug moatake na usab sa mga pulang selula sa dugo. Dinhi, ang mga parasito padayong managhan.
Kon ang usa ka pulang selula mobuto, manggawas ang mga parasito, ug moatake sa mas daghan pang pulang selula sa dugo.
Ang pag-atake ug pagbuto sa mga pulang selula sa dugo magpadayon. Sagad, madayag diha sa pasyente ang mga simtoma matag higayong moboto ang pulang selula.
3 PAGPANALIPOD SA IMONG KAUGALINGON
Kon nagpuyo ka sa lugar diin kaylap ang malarya . . .
Gamit ug moskitero. Kini kinahanglang
nahumolag insecticide.
walay buslot o gisi.
isuksok ilalom sa banig o kama.
Esprihi ang inyong balay ug indoor residual spraying.
Kon mahimo, pataorig eskrin ang mga pultahan ug bentana, ug gamit ug erkon ug bentilador, aron ang lamok dili makasulod sa balay.
Pagsul-ob ug pus-aw ug kolor nga tag-as nga sinina nga makatabon sa imong panit.
Kon posible, likayi ang kalibonan diin daghag lamok, ug mga lugar nga may napondong tubig nga ilang itloganan.
Kon mataptan kag malarya, patambal dayon.
Kon moadto ka sa lugar diin kaylap ang malarya . . .
Pangayog bag-ong impormasyon sa dili pa mobiyahe. Mahimong magkalahi ang klase sa parasito sa malarya sa matag lugar, ug nagdepende niini kon unsa nga tambal ang labing epektibo. Maayo sab kon mangayo kag impormasyon sa imong doktor bahin sa imong panglawas.
Kon tua na ka didto, sunda ang mga sugyot niining magasina para niadtong nagpuyo sa lugar diin kaylap ang malarya.
Kon mataptan kag malarya, patambal dayon. Hibaloi nga ang mga simtoma mamatikdan paglabayg usa ug upat ka semana human mapaaki ug lamok.