Γιατί Έγινε Έτσι;
ΌΛΕΣ οι ζοφερές προρρήσεις, οι θλιβερές προειδοποιήσεις και τα πικρά παράπονα για την καταστροφή του ανθρωπίνου περιβάλλοντος, δεν θα μεταβάλλουν τα πράγματα. Μόνον αν φθάσωμε στην αληθινή αιτία και την θεραπεύσουμε θα έλθη ανακούφισις.
Πώς και πότε άρχισε η μετατροπή του πλανήτου σε σκουπιδότοπο; Γιατί επετράπη να φθάση σε τόσο καταστρεπτικές αναλογίες;
Βασικά δυο πράγματα καλούνται να σηκώσουν το βάρος της κατηγορίας: (1) Η σύγχρονη τεχνολογία, που δημιούργησε τη μεγάλη βιομηχανία και την ταχεία μεταφορά, και (2) η πληθυσμιακή έκρηξις. Αυτές είναι οι φανερές, ορατές αιτίες. Αλλά κάτω απ’ αυτές υπάρχει μια βασικώτερη αιτία.
Ας δούμε τι έχει συμβή και πόσο βαθιά ριζωμένο είναι πράγματι το πρόβλημα.
Η Άνοδος της Συγχρόνου Τεχνολογίας
Οι περισσότεροι ερευνηταί συσχετίζουν την αύξησι της μολύνσεως με την λεγομένη Βιομηχανική Επανάστασι. Άρχισε πριν από διακόσια και πλέον χρόνια, στα μέσα του δεκάτου ογδόου αιώνος. Έως τότε οι τέσσερες στους πέντε ανθρώπους ήσαν γεωργοί. Οι αγροτικές οικογένειες παρήγαν τα δικά τους τρόφιμα, ύφαιναν τα ενδύματά τους, συχνά κατεσκεύαζαν τα έπιπλά τους και ακόμη μερικά από τα εργαλεία τους. Οι κωμοπόλεις και τα χωριά ήσαν τα εμπορικά τους κέντρα. Εκεί ζούσαν τεχνίτες και εργάζονταν στα σπίτια των ή σε μικρά μαγαζιά κατασκευάζοντας μετάλλινα είδη (σιδηρικά), εκτυπώνοντας ίσως βιβλία και χαρτιά, παράγοντας κοσμήματα, ασημικά, και καλυτέρας ποιότητος προϊόντα από υφάσματα, δέρμα και ξύλο απ’ εκείνα που μπορούσε να κατασκευάση ο μέσος αγρότης. Με τέτοια προϊόντα μπορούσαν ν’ αγοράσουν τρόφιμα από τους αγρότες, ή ένας έμπορος μπορούσε ν’ αγοράση τα προϊόντα τους και να τα στείλη σ’ άλλες χώρες, παίρνοντας γι’ αντάλλαγμα ξένα προϊόντα που εθεωρούντο πολυτέλεια.
Δυο παράγοντες ιδιαίτερα άλλαξαν τη μορφή της ανθρώπινης κοινωνίας σε πολλές χώρες: το κεφάλαιο και οι επιστημονικές εφευρέσεις (τεχνολογία). Αλλά μια τρίτη δύναμις υπεκίνησε τους παράγοντες αυτούς να ενωθούν.
Όπως λέγει Δη Γουώρλντ Μπουκ Ενσαϊκλοπήντια (Έκδοσις 1970, Τόμος 10, σελίς 185): «Η δύναμις που συνένωσε την επιστήμη και το χρήμα ήταν πιθανώς η αυξανομένη ζήτησις για τις ανέσεις της ζωής.» Στην αρχή ίσως να ήσαν σχετικά απλά πράγματα, οι άνδρες να επιθυμούσαν εργαλεία που μπορούσαν να παράγουν οι νεοεφευρεθείσες μηχανές, οι γυναίκες να ήθελαν υφάσματα υφασμένα σε μηχανές. Αλλά καθώς η ροή των προϊόντων ηύξανε, μεγάλωναν και οι επιθυμίες των.
Οι μηχανές—κλωστικές μηχανές, πλεκτομηχανές, ατμομηχανές, κάμινοι παραγωγής σιδήρου, στρόβιλοι και κύλινδροι—ήσαν ακριβές. Μόνον ολίγοι άνθρωποι με κεφάλαια μπορούσαν να τις αγοράσουν. Κατόπιν ώφειλαν να ιδρύσουν εργοστάσια, προετοιμάζοντας ειδικά κτίρια για τις μηχανές τους, μισθώνοντας ανθρώπους για να εκπαιδευθούν και να χρησιμοποιηθούν να τις χειρισθούν. Οι επενδύσεις κεφαλαίων ήσαν βαρείες και οι μέτοχοι ήσαν βέβαια αποφασισμένοι να αποκομίσουν μεγάλα κέρδη. Καθώς οι βιομηχανίες επεκτείνονταν, οι άνθρωποι εγκατέλειπαν τα αγροκτήματα, τις ιδιωτικές τέχνες τους στα μαγαζιά και στα σπίτια και γίνονταν εργάται στα εργοστάσια. Και τα εργοστάσια έτειναν να συγκεντρώνωνται σε πόλεις όπου τα καύσιμα και η εργασία ήσαν φθηνά. Το γενικό σχεδιάγραμμα του τρόπου της μολύνσεως έγινε τώρα φανερό.
Ο χρόνος έφερε ταχύτερες, πολυπλοκώτερες, πιο αυτόματες μηχανές, που έκαναν τις προηγούμενες να φαίνονται πρωτόγονες. Αλλ’ απαιτούσαν επίσης περισσότερη ενέργεια, μεγαλύτερες ποσότητες καυσίμων. Διαρκώς περισσότερα πρώην χειροποίητα προϊόντα προσετίθεντο στον κατάλογο των μηχανικών προϊόντων. Οι ιδιώται τεχνίται λιγόστευαν σε αριθμούς. Τα μικρότερα εργαστήρια και βιομηχανίες έπρεπε να συμβαδίζουν με την πρόοδο της τεχνολογίας ή να καταστραφούν από ανταγωνιστάς με ταχύτερη μαζική παραγωγή.
Η εφεύρεσις των ατμομηχανών και αργότερα των μηχανών εσωτερικής καύσεως που χρησιμοποιούσαν βενζίνη συνέβαλε στην αύξησι της βιομηχανίας. Με ταχύτερες και φθηνότερες μεταφορές, τα εργοστάσια μπορούσαν να επεκτείνουν τις αγορές των, να στέλνουν τα προϊόντα τους σε διαρκώς πιο απομακρυσμένους τόπους και να φέρνουν επίσης πρώτες ύλες και καύσιμα από πιο μακρυνά μέρη. Τελικά ανεπτύχθησαν τεράστιες βιομηχανίες, ενώ οι μικρότερες συχνά εξωντώθησαν ή απορροφήθησαν.
Όλη αυτή η αύξησις εχαιρετίσθη ως «πρόοδος.» Αλλά η πρόοδος αυτή απήτησε ένα πολύ υψηλό τίμημα. Επηρέασε σοβαρά την ποιότητα της ανθρωπίνης ζωής.
Επίδρασις Επί του Ανθρωπίνου Περιβάλλοντος
Στις ταχέως αναπτυσσόμενες βιομηχανικές πόλεις τα εργοστάσια εγκατεστάθησαν συχνά σε εκλεκτές τοποθεσίες κοντά σε ποταμούς ή παραλίες. Τα άχρηστα υπολείμματα εχύνοντο στους ποταμούς ή συσσωρεύονταν εκεί κοντά. (Τα απορρίμματα ενός εργοστασίου μπορεί να είναι ίσα με τα απορρίμματα μιας ολοκλήρου πόλεως 100.000 ή περισσοτέρων κατοίκων). Τα ορυχεία, που παρήγαν το ζωτικό μετάλλευμα και το κάρβουνο, άνοιγαν διαρκώς βαθύτερες τρύπες στη γη ή, με «επιφανειακή εξόρυξι,» ισοπέδωναν λόφους και διάνοιγαν μεγάλους κρατήρες, αφήνοντας πίσω ερημωμένες εκτάσεις που εκάλυπταν πολλά τετραγωνικά μίλια. Τα φρέατα πετρελαίου επρόκειτο αργότερα να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στην διαδικασία της μολύνσεως. Οι σιδηροδρομικές γραμμές ισοπέδωσαν τις πλαγιές των λόφων και οι ατμομηχανές ξεφυσούσαν μέσα στην καρδιά των πόλεων, φέρνοντας καπνό, καρβουνόσκονη και θόρυβο. Στην αρχή, οι άνθρωποι γενικά εύρισκαν όλα αυτά τα πράγματα συναρπαστικά. Αλλά και όταν έπαυσαν να είναι συναρπαστικά, οι άνθρωποι τα είχαν συνηθίσει και εξηρτώντο απ’ αυτά.
Η ανάπτυξις της χρήσεως των ορυκτών καυσίμων—άνθρακος και αργότερα προϊόντων πετρελαίου [βενζίνης και φωτιστικού πετρελαίου]—έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη βιομηχανική πρόοδο. Αυτά τα ορυκτά καύσιμα μετεφέροντο ευκολώτερα περιείχον μεγαλύτερες δυνάμεις ενεργείας από τα προηγούμενα καύσιμα (το ξύλο και τα φυτικά έλαια). Επειδή όμως δεν εκαίοντο πλήρως, εξέβαλλαν στην ατμόσφαιρα μεγαλύτερες ποσότητες διαφόρων αερίων—μονοξείδιον του άνθρακος, θειϊκά, οξέα, υδρογονάνθρακες, νιτρικά οξέα—καθώς και μερικά στερεά σωματίδια. Όταν εκτοξεύονταν από μερικές καπνοδόχους ατμομηχανών, εργοστασίων ή σπιτιών δεν επέφεραν αξιόλογη βλάβη. Μόνο όταν ο αριθμός των πολλαπλασιάσθηκε σε μεγάλο βαθμό, άρχισε να γίνεται αισθητός ο πραγματικός κίνδυνος.
Έτσι, σε μέρη όπως στη Μεζ Βάλλεϋ του Βελγίου το 1930, στη Ντονόρα της Πενσυλβανίας το 1948, και στο Λονδίνο το 1952, περίοδοι στάσιμου αέρος ή ομίχλης έκαμαν τα ύπουλα, δηλητήρια αυτών των αερίων να προξενήσουν καταστρεπτικά αποτελέσματα. Την τρίτη ημέρα της καπνομίχλης στην Ντονόρα, 5.910 άτομα ήσαν άρρωστα—σχεδόν ο μισός πληθυσμός της κωμοπόλεως. Κατά την εβδομάδα της πυκνής ομίχλης στο Λονδίνο και την επόμενη εβδομάδα, η αναλογία της θνησιμότητος ανήλθε με 4.000 περισσοτέρους θανάτους. Σήμερα στις μεγάλες πόλεις σ’ ολόκληρο τον κόσμο τα μάτια εκατομμυρίων ατόμων τσούζουν, οι πνεύμονές των ερεθίζονται και οι περιπτώσεις εμφυσήματος, βρογχίτιδος και καρκίνου των πνευμόνων είναι σε άνοδο. Ίσως δεν πεθαίνουν ξαφνικά. Αλλά το μήκος της ζωής των ασφαλώς μικραίνει.
Σ’ όλα αυτά πρέπει να προστεθή και η επέκτασις της τεχνολογίας σε δυο άλλους τομείς: τη γεωργία και τον πόλεμο. Τα αγροκτήματα που αντιμετώπιζαν ελάττωσι εργατικών χειρών, εμηχανοποιήθησαν και χρησιμοποίησαν χημικά λιπάσματα και εντομοκτόνα. Αυτό αύξησε τη συγκομιδή. Αλλ’ αύξησε εξ ίσου και τη μόλυνσι.Η επιστημονική ανάπτυξις των πολεμικών εξοπλισμών, ειδικά των πυρηνικών βομβών, εισήγαγε τον νέο κίνδυνο των ραδιενεργών καταλοίπων. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έλαβαν χώρα περισσότερες από τετρακόσιες πυρηνικές εκρήξεις. Από τη συνθήκη απαγορεύσεως των πυρηνικών δοκιμών το 1963, έγιναν άλλες τριακόσιες περίπου ακόμη εκρήξεις υπογείως. Αποφυλλωτικές χημικές ουσίες ερημώνουν σήμερα τεράστιες δασικές εκτάσεις στη Νοτιοανατολική Ασία.
Η Πληθυσμιακή Αύξησις Φέρνει Αύξησι της Μολύνσεως
Χρειάσθηκαν χιλιάδες χρόνια για να φθάση ο πληθυσμός της γης το ένα δισεκατομμύριο το 1850. Το 1930 έφθασε τα 2 δισεκατομμύρια. Σήμερα βρίσκεται στα 3.6 δισεκατομμύρια και υπολογίζεται ότι θα διπλασιασθή μέσα στα επόμενα τριάντα χρόνια. Οι πόλεις έχουν δεχθή τον όγκο αυτής της πληθυσμιακής αυξήσεως. Το 1740 η Αγγλία είχε συνολικά λίγο περισσοτέρους από 6.000.000 κατοίκους. Σήμερα μόνο το μητροπολιτικό Λονδίνο έχει περισσότερους κατοίκους απ’ αυτόν τον αριθμό.
Αυτή η «πληθυσμιακή έκρηξις» εβοήθησε τη Βιομηχανική Επανάστασι στην πάλη της για διαρκώς μεγαλύτερη παραγωγή, για περισσότερο γιγαντιαίες επιχειρήσεις. Όσο επληθύνοντο οι άνθρωποι, τόσο μεγάλωνε και η ζήτησις για ηλεκτρική ενέργεια στις βιομηχανίες, στα σπίτια και στις μεταφορές. Οι ακμάζουσες πόλεις κατελάμβαναν σταθερά διαρκώς περισσότερες από τις γύρω αγροτικές εκτάσεις. Και η γη που γειτόνευε με τα νέα όρια συχνά υπέφερε, είτε λόγω μολύνσεως είτε διότι εκαλλιεργείτο έως ότου έχανε τη γονιμότητά της. Τα τρόφιμα έπρεπε να μεταφέρωνται από διαρκώς μεγαλύτερες αποστάσεις.
Προάστια ανεπτύσσοντο καθώς οι άνθρωποι αναζητούσαν ανακούφισι από τη χειροτέρευσι των πόλεων. Αλλά τελικά κι’ αυτό συνέβαλε στη μόλυνσι με την αυξανόμενη χρήσι των ιδιωτικών αυτοκινήτων. Ανεπτύχθησαν τεράστια δίκτυα αυτοκινητοδρόμων, με τη συνεχή επέκτασι περισσοτέρων και πλατυτέρων λωρίδων τσιμέντου ή ασφάλτου εκεί που κάποτε ήσαν πράσινες εξοχικές εκτάσεις. Το περιοδικό Τάιμ λέγει: «Κάθε χρόνο μόνον οι Ηνωμένες Πολιτείες ισοπεδώνουν πλέον του 1.000.000 έικερς δένδρων που παράγουν οξυγόνο.» Σήμερα στο Σάο Πάολο, στη Βραζιλία, υπάρχει μόνο μισή περίπου τετραγωνική γυάρδα πρασίνου για κάθε άτομο. Καθώς τα αεροπορικά ταξίδια ηύξαναν, οι αερολιμένες έκαμαν το μέρος των καταλαμβάνοντας εκτεταμένα τμήματα γης και συμβάλλοντας επίσης σε μεγάλη κλίμακα στη μόλυνσι του αέρος.
Είναι αλήθεια ότι για λίγο διάστημα σημειώθηκε κάποια επιτυχία στη βελτίωσι ωρισμένων συνθηκών του περιβάλλοντος στις βιομηχανικές πόλεις. Λίγες πόλεις σήμερα είναι σαν το Μάντσεστερ της Αγγλίας στο έτος 1843-1844, όπου σ’ ένα τμήμα υπήρχε μόνο ένα αποχωρητήριο για κάθε 212 άτομα! Εν τούτοις τώρα βλέπομε μια κατάστασι όπου, όχι μόνο μερικές περιοχές γνωστές ως φτωχογειτονιές, αλλά η γη ως σύνολο—η ξηρά, το νερό και ο αέρας—μολύνονται.
Ανάπτυξις της «Καταναλωτικής Κοινωνίας»
Η μεγάλης κλίμακος βιομηχανία χρειάζεται μια σταθερή αγορά για τα προϊόντα της. Κατά τα πρώτα στάδια της Βιομηχανικής Επαναστάσεως οι οικονομικές κρίσεις ήσαν συχνές, διότι οι νέες μηχανές μαζικής παραγωγής έκαναν ώστε η παραγωγή να ξεπερνά τη ζήτησι. Τα μεγάλα εργοστάσια δεν ήσαν εύκαμπτα και ικανά να προσαρμοσθούν στην τρέχουσα ζήτησι όπως οι πρώην ιδιώται τεχνίτες, που συχνά εγνώριζαν δυο ή τρεις τέχνες και που ακόμα έκαναν κατά περιστάσεις αγροτικές εργασίες.
Η «πληθυσμιακή έκρηξις» μερικώς μόνο αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα. Δεν ήταν αρκετή για να ικανοποιήση τη φιλοδοξία των βιομηχανιών για συνεχή αύξησι. Έτσι οι κατασκευασταί επεδίωξαν να υποκινήσουν και να καλλιεργήσουν τη ζήτησι. Η διαφήμισις, καθώς και η περιοδική παραγωγή νέων μοντέλων ή μικροβελτιώσεων που έκαναν τα παλαιότερα μοντέλα να φαίνωνται λιγώτερο επιθυμητά, ενεθάρρυναν τους αγοραστάς. Ο στόχος ήταν όχι τόσο να εφοδιάσουν τους ανθρώπους μ’ αυτά που εχρειάζοντο, όσο μ’ αυτά που μπορούσαν να τους κάνουν να επιθυμούν. Τα αντικείμενα εσχεδιάζοντο για να έχουν περιωρισμένο όριο ζωής, προκαλώντας έτσι μεγαλύτερη ζήτησι με την πάροδο των ετών. Χάριν αυτής της «προγραμματισμένης αχρηστεύσεως,» η φθήνια συχνά εθεωρείτο σπουδαιότερη από την ποιότητα και την αντοχή.
Όλα αυτά παρήγαγαν αυτό που συχνά ονομάζεται μια κοινωνία «που πετά τα μεταχειρισμένα,» μια κοινωνία που χρησιμοποιεί τα προϊόντα για λίγο και κατόπιν τα πετά. Η αλλαγή της συνήθειας της σπατάλης θα επηρέαζε δραστικά την οικονομία πολλών εθνών.
Μπορείτε, λοιπόν, να δήτε πώς δημιουργήθηκε ένα άκρως περίπλοκο, βαθιά ριζωμένο πρόβλημα. Εμφανίσθηκε βαθμιαίως και επεξετάθη στη ζωή πολλών γενεών. Εν τούτοις όλα αυτά ξεκινούν από μια βασική πηγή. Ποια είναι αυτή;
[Πίνακας στη σελίδα 16]
(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)
3,000,000,000
2,000,000,000
1,000,000,000
Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκρύγνηται τώρα με αναλογία 1.000.000.000 σε 15 μόνον χρόνια. Χρειάσθηκαν περισσότερα από 5.800 χρόνια για το πρώτο 1.000.000.000!
1971 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 3,650,000,000
Κατακλυσμός
4026 π.Χ. 3000 2000 1000 μ.Χ. 1000 1971
(Ο πληθυσμός για τους αρχαίους χρόνους είναι καθ’ υπολογισμόν.)
[Εικόνα στη σελίδα 15]
Η Βιομηχανική Επανάστασις απέσπασε πολλούς από τους αγρούς για να εργασθούν σε εργοστάσια