“Rinea Te Maiu Ba Ko Aonga Ni Maiu”

“I katea te maiu i matam ma te mate, ao kakabaian te aba ma karekeani kain te aba: ma ngaia ae ko na rinea te maiu, ba ko aonga ni maiu.”—TE TUA-KAUA 30:19.

1, 2. N aaro raa, are e a karikaki iai te aomata bwa katotongan te Atua?

“TI NA karaoia aomata ba ai arora, ni katotongira,” aikai ana taeka te Atua aika koreaki ni moani mwakoron te Baibara. Ao e reitia ni kangai Karikani Bwaai 1:26, 27: “Te Atua E karika te aomata ba katotongana, E karikia ni katotonga arona.” Mangaia are e okoro te moan aomata ma bwaai ni kabane aika karikaki i aon te aba. E katotonga aroaron ana tia Karikiriki, ae te Atua n arona ni kona n iaiango, ni kaotiota te tangira, te kaetitaeka ae riai, te wanawana, ao te korakora. Iai naba mataniwin nanona are e kona ni buokia ni karaoi motinnano ake e na kakabwaia ao ni kakukureia iai Tamana are i karawa. (I-Rom 2:15) E nanonaki n aei bwa iai irouna te inaaomata ni bairea ae e na karaoia. N noran aroaron natina i aon te aba, e tuoa mwin ana mwakuri aei Iehova ao e taku: “Noria, moan te raoiroi.”​—Karikani Bwaai 1:31; Taian Areru 95:6.

² Ngkai ara bakatibu Atam, ti karikaki naba ngkanne bwa katotongan te Atua. Ma te koaua bwa iai inaaomatara n rinea ae ti na karaoia? E ngae ngke iai iroun Iehova te kona ni moantaai n atai baika a na riki, ma e bon aki kamani bairei bwaai ni kabane aika ti na karaoi ao baika a na riki imwina. E aki kona ni kariaia te Atua bwa e na anaaki inaaomataia natina i aon te aba, n te aro are e na kamani baireaki bwaai ake a na karaoi. Ibukin buokara bwa ti na ataa kakawakin arora ni kamanena inaaomatara ni karaoan ara motinnano aika riai, ti na nora ngkai reireiara man aroaroia te natannaomata ae Iteraera.​—I-Rom 15:4.

Inaaomataia Kaain Iteraera ni Karaoi Aia Motinnano

3. Tera te moan tua man Tuua Ake Tebwina, ao a kanga tibun Iteraera ni motinnanoia bwa a na ongeaba iai?

³ E taku Iehova nakoia tibun Iteraera: “Bon Iehova ae Atuam Ngai, ae I kairiko mai man te aba are Aikubita, mai nanon te auti ae e toronaki te aba iai.” (Te Tua-Kaua 5:6) A nora kamaiuaia ae kamimi man tautoronakia i Aikubita te natannaomata ae Iteraera n 1513 B.C.E., mangaia are a aki riai n nanououa n taeka akanne. E kamataataa Iehova n te moan tua mai buakon Tuua Ake Tebwina rinanon ana tia taetae are Mote ni kangai: “Ko na tai Atuana te Atua temanna i rarikiu.” (Te Otinako 20:1, 3) N te tai anne, a a motinnanoia te natannaomata ae Iteraera bwa a na ongeaba. A taromauria Iehova n tii ngaia ma nanoia ni kabane.​—Te Otinako 20:5; Warekaia Iteraera 25:11.

4. (a) Tera te motinnano are e katerea Mote nakoia kaain Iteraera? (b) Tera ngaira ara motinnano ae ti riai ni karaoia ni boong aikai?

⁴ Tao 40 te ririki imwina, ao iai ana kauring Mote ae matoatoa nakon te roro riki teuana mai buakoia tibun Iteraera ibukin te motinnano ae mena imwaia. E taku: “I wetea karawa ma aonaba ba a na kaota kakoauan arou nako imi n te bong aei, ba I katea te maiu i matam ma te mate, ao kakabaian te aba ma karekeani kain te aba: ma ngaia ae ko na rinea te maiu, ba ko aonga ni maiu, ngkoe ma am kariki.” (Te Tua-Kaua 30:19) N aron anne, ni boong aikai, ti kona naba ngaira ni karaoi ara motinnano. Eng, ti kona ni karaoi ara motinnano bwa ti na kakaonimaki n toro iroun Iehova man iaiangoan te maiu are e aki toki, ke ti kona ni motinnanoia bwa ti na karitei nakoina ao ni kaaitara ma mwina. Iangoi aia katoto aomata aika uoman aika kaokoro aia motinnano.

5, 6. Tera ana motinnano Iotua are e karaoia, ao tera mwina?

⁵ N 1473 B.C.E., ao e a kairia tibun Iteraera Iotua nakon te Aba ni Berita. Imwain maten Iotua, e butiia te natannaomata aei ni kabane n ana kaunganano ae ringa te nano ae kangai: “Ao ngkana tao tiaki te bwai ae riai i matami te toro iroun Iehova, ao n te bong aei kam na rinea ae kam na toro irouna; ba tao anti ake a toro ami bakatibu i rouia i mainikun te Karanga arei, ke antiia Amoraite, aika kam maeka i abaia.” Imwina, e tomaia nako n taekina ana utu: “Ao ngai ma kaaini batau, ti na toro iroun Iehova.”​—Iotua 24:15.

⁶ Imwain aei, ao e kaumaka Iotua Iehova bwa e na ninikoria ao ni korakora, ao e reireinna naba bwa e na aki kitana arona n ongeaba n Ana Tua te Atua. E kona Iotua n tokanikai ni kawaina nako, man warekan ao iaiangoan bokin te Tua ni ngaina ao ni bong. (Iotua 1:7, 8) Ao e kakoauaki aei, bwa e karekei kakabwaiana Iotua aika bati man ana motinnano. E taku Iotua: “E aki bwaka te bwai teuana mani bwaai ake a raraoi ni bane ake E atong Iehova nakoia tibun Iteraera; a bane ni koro raoi bukiia.”​—Iotua 21:45.

7. Tera aia motinnano tibun Iteraera tabeman n ana bong Itaia, ao tera mwina?

⁷ Ni kaitaraan anne, iangoa aroaroia kaain Iteraera tao 700 te ririki imwina. A mwaiti tibun Iteraera n te tai anne, ake a tou mwin aia katei beekan. N te katoto, ni kabanean bongin te ririki, ao a botaki aomata ibukin te baka n amwarake, ike a a kang iai amwarake aika rangi ni kangkang ao ni mwaiti aekaia ao te wain ae karewerewe. Tiaki tii botakin te utu teuana. Ma boni botakin te Aro ike a a karineia iai atuaia beekan aika uoman. E korea ana iango te Atua ni kaineti ma te aki-kakaonimaki aei te burabeti are Itaia ni kangai: “Ngkami aika kam kitana Iehova, aika kam manuoka au maunga are tabu, aika kam katauraoa te taibora nakon [“atuan,” NW] te Teteke Raoi, ma ni kaona ana mangko [“atuan,” NW] te Teteke Buaka n te wain ae boiarara.” A kakoauaa aomata aikai bwa nakoraoin taiakin mwin aia ununiki, e aki boto i aon ana akoi Iehova, ma boni man kakukureian atuan “te Teteke Raoi” ao atuan “te Teteke Buaka.” Ni koauana, a a kaaitara ma te tekebuaka ibukin aroia ni karitei ma aia motinnano. E taku Iehova: “N na motiki bukimi ba karean te kabaang, ao ane kam na bane ni bobaraki nakon te kamateaki: ba ngke I wewete, ao kam aki kaekaai; ngke I taetae, ao kam aki kan ongo; ma kam kakaraoa ae buakaka i matau, ao kam rinea ae I aki tangiria.” (Itaia 65:11, 12) A kamaunaki ibukin aia motinnano aika aki-raoiroi, ao akea korakoraia atuan te Teteke Raoi ao atuan te Teteke Buaka ni kamanoia.

Karaoan te Motinnano ae Riai

8. Ni kaineti ma Te Tua-Kaua 30:20, tera ae irekereke ma karaoan te motinnano ae riai?

⁸ Ngke e kaungaia kaain Iteraera Mote bwa a na rinea te maiu, e taekin mwaneka aika tenua ake a riai ni karaoi: “Ba ko na tangira Iehova ae Atuam, ma ni kan ongo bwanana, ma n nimtia.” (Te Tua-Kaua 30:20) Ti na rinanon baikai, teuana imwin teuana bwa ti aonga ni kona ni karaoi ara motinnano aika riai.

9. Ti na kanga ni kaotiota tangiran Iehova?

⁹ Rinanon tangiran Iehova ae Atuara: Ti motinnanoia bwa ti na beku iroun Iehova ibukin tangirana. Ngkana ti mutiakin katoto ni kauring man aia bong kaain Iteraera, ti na rarawa iai ngkanne nakon taiani kariri nakon te wene ni bure ni kabane. Ti na kararoaira naba man aroaro ni maiu aika a kona ni kairira bwa ti na rekenako iai ibuakon ana bwai ni kamwane te aonnaba, ae te mataai ni kani bwaibwai. (1 I-Korinto 10:11; 1 Timoteo 6:6-​10) Ti nimta Iehova ao ti kawakin ana tua. (Iotua 23:8; Taian Areru 119:5, 8) Imwain rinia tibun Iteraera n te Aba ni Berita, e kaungaia Mote ni kangai: “Noria, I a tia n reireingkami tuua ma mooti, n ai aron ana taeka Iehova ae Atuau nako iu, ba kam na tou mwiia i aon te aba are kam nang rin n abanna. Ma ngaia ae kam na kawakini ma n tou mwiia; ba anne rabakaumi ma ami ataibwai i mataia natanaomata aika nang ongora n tuua aikai.” (Te Tua-Kaua 4:5, 6) Boni ma ngkai ara tai ni kaotiota tangiran Iehova ni moanibwaian nanona ni maiura. Ni koauana, ti na boni kakabwaiaki ngkana ti motinnanoa karaoan aei.​—Mataio 6:33.

10-12. Baikara reireiara aika reke imwin rinanoan baike a riki n ana bong Noa?

¹⁰ Rinanon te kakauongo nakon bwanan te Atua: Bon “te tia taekina te raoiroi” Noa. (2 Betero 2:5) A katabetabeaki ni bwaai tabeua aia iango angiia aomata ake a maiu imwain te Ieka ao a “aki ata [“mutiakina,” NW]” ana kauring Noa. Tera mwina? E roko te ieka “n uotiia nako aomata ni kabaneia.” E kauring Iesu bwa ai aron naba ara bong aikai “rokon Natin te aomata.” E riki te bwai n ana bong Noa, bwa te kauring ae teretere raoi nakoia aomata ni boong aikai, ake a motinnanoia bwa a na aki mutiakin ana rongorongo te Atua.​—Mataio 24:39.

¹¹ A riai n ataia te koraki ake a bwainingarei ana kauring te Atua ake a taekinaki irouia ana toro ni boong aikai, bwa iai mwin kabwakaia ni mutiakin kauring aikai. E taku te abotoro Betero ni kaineti ma taani bwainingare aikai: “Ba e raba aei i rouia, ngkai a aki kan ataia, ba bon iai karawa ma ngkoangkoa n ana taeka te Atua, ma aon te aba ae karikaki man te ran ao n te ran; are e uruaki iai aon te aba are ngkekei, ngke e iekaki n te ran. Ma a kaikoaki taiani karawa aika iai ngkai ma aonaba n ana taeka naba, ni kawakinaki ba karean te ai n te bongi ni kaeti ma ni kamateia aomata aika aki tangira te Atua.”​—2 Betero 3:3-7.

¹² Iangoa kaokoron aei ma ana motinnano Noa ma ana utu. “N te onimaki are e a karaoa te aake Noa, ba e na kamaiuia ana utu, ngke e a tia n tuangaki iroun te Atua baike a tuai n noraki, ao e wanawana ni makua.” A kamaiuaki ana utu man mutiakinan taiani kauring irouna. (Ebera 11:7) Ti bia kaotira bwa ti waekoa n ongoraea ana rongorongo te Atua ao imwina ti mutiakinna.​—Iakobo 1:19, 22-​25.

13, 14. (a) E aera ngkai e kakawaki ‘nimtan Iehova’? (b) Ti na kanga ni kariaia Iehova, ae “te tia Karaoira,” bwa e na bitii aroarora?

¹³ Rinanon nimtan Iehova: Ibukin ‘rinean te maiu bwa ti aonga ni maiu,’ ti aki riai n tii tangira Iehova ao ni kakauongo nakoina, ma ti riai naba n ‘nimtia,’ ae nanona ti na teimatoa ni kaakaraoa nanona. E taku Iesu: “Kam na nanomaka, ao kam na kamaiuaki.” (Ruka 21:19, BK) N etina, ara motinnano ibukin aei, e kaotaki iai nanora. E taku Taeka N Rabakau 28:14: “E a kabaia te aomata ae mamaku ni bure: Ma ane kamatoatoa nanona ao e na bwaka i nanon te rawawata.” Bon aei raoi bannan Barao are i Aikubita rimoa. Ngke a bwaka Rekenikai ake Tebwina i aon Aikubita, ao e a kamatoatoaa riki nanona Barao n onean mwin are e na kaotiota maakan te Atua. E aki kairoroa Barao Iehova nakon maiuakinan te aki-ongeaba ma e angan te aomata ane e kainikatonga anne inaaomatana ni karaoa ana motinnano. N aki ongeia bwa tera are e na karaoia Barao, e a kakororaoaki nanon Iehova, n aron are e kabwarabwaraa te abotoro Bauro ni kaineti ma ana iango Iehova ibukini Barao ni kangai: “I kateirakeko i bukin te baei, ba N na kaota mwakau i roum, ao ba e na taekinaki arau i aonaba ni bane.”​—I-Rom 9:17.

¹⁴ E taku te burabeti are Itaia n tienture ake imwin kamaiuaia kaain Iteraera man tautaekanakia irouni Barao: “Iehova, bon Tamara Ngkoe; bokaboka ngaira, ao Ngkoe te tia karaoira, ngkai kaanga maangko ngaira; ao ana makuri baim ngaira ni kabaneira.” (Itaia 64:8) Ibukina bwa ti kariaia Iehova bwa e na bitii aroarora rinanon ara ukeuke n reirei i bon iroura ao maiuakinan ana Taeka, ti na ririkirake ngkanne teutana imwin teuana n riki bwa aomata nabangkai. Ti a rikirake riki ni maem ao ni kai bitii arora, n te aro are ai akea angan te kakaonimaki n nim ma Iehova iroura ibukini kani kakukureiana ma nanora ni koaua.​—I-Ebeto 4:23, 24; I-Korote 3:8-​10.

“Ko na Reirei Baikai”

15. Ni kaineti ma Te Tua-Kaua 4:9, baikara mwiokoaia I-Iteraera aika uoua are e kauringia Mote?

¹⁵ E taku Mote nakon te natannaomata are Iteraera ake a bobotaki, ngke a nang rin n te Aba ni Berita: “Ma ko na tarataraiko, ma ni kabatia kawakinan tamneim, ba ko kawa ni manuoki baike a nori matam, ao a kawa n nako mai nanom n ua tokini maium ni kabane; ma ko na reirei baikai nakoia natim ma natiia natim.” (Te Tua-Kaua 4:9) A riai aomata ni karaoi mwiokoaia aika uoua i matan Iehova ae te Atua, bwa a aonga ni kakabwaiaki ao n nakoraoi maiuiia n te aba are a nang abanna. A riai n ururing bwaai ni kamimi ake a a tia n nori mairoun Iehova n taai nako, ao n reiakinia iai rooro ake imwiia. Ngkai ana aomata te Atua ngaira ni boong aikai, ti riai ni karaoa naba anne, ngkana a kan ‘rinea te maiu bwa a aonga ni maiu.’ Tera ae ti a tia n noria bwa e karaoia Iehova ibukira?

16, 17. (a) Tera ae a a tia ni kakororaoia mitinare ake a kataneiaki n te Kuura ni Kireata ni kaineti ma te uarongorongo ibukin te Tautaeka n Uea? (b) Taekin katoto ibukin te ingaingannano ae aki bua?

¹⁶ Ti rangi ni kukurei n nora kakabwaian ara uarongorongo iroun Iehova ao te mwakuri ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo. Ni moa man moanakin te Watchtower Bible School of Gilead n 1943, a a tia mitinare ni kaira te mwakuri ni kairiia aomata bwa a na riki bwa taan rimwin Kristo n aaba aika mwaiti. Man te tai anne ni karokoa te bong aei, a teimatoa te koraki aika kaain te kuura aei rimoa, n ingainga nanoia ibukin uarongorongoan te Tautaeka n Uea, e ngae ngke a a kara ao tabeman a a tiatianaki aia mwakuri ibukin mamaaran rabwataia. Iai te katoto ae tamaroa ae taekan Mary Olson, ae kaea te Kuura ni Kireata n 1944. E a tia ni mwakuri neiei bwa te mitinare ao ana moan aba Uruguay, imwina Colombia, ao ngkai Puerto Rico. E ngae ngke e tianaki mwakurin Olson ibukin te kara, ma e bon teimatoa naba ingaingan nanona n uarongorongo. Ibukin kani kamanenan rabakauna n te taetae n Tibein, e a karaoa ana babaire bwa e na irira te nakonako n te mwakuri ni minita ni katoa wiki.

¹⁷ E teimatoa ngkai ni beku i Bahamas Nancy Porter ae e a tia ni mate buuna, are e reirei n te Kuura ni Kireata n 1947. Boni ngaia naba te mitinare ae teimatoa ni katabetabea n uarongorongo. E taekina ae kangai Nei Nancy n rongorongona are boretiaki: “Bon nibwan te kimwareirei ae okoro, reiakinaia aomata ana koaua te Baibara. E buokai bwa N bairei raoi au tai n te aro are I a kaatuua riki taromaurian te Atua ike e a kanakoraoaki riki iai maiu.”a A teimatoa n uring baike e a tia ni karaoi Iehova, te tari te aine aei ma tabeman riki ana toro te Atua aika kakaonimaki. Ao ngaira tera arora? Ti iaiangoa kakabwaian te mwakuri ibukin te Tautaeka n Uea iroun Iehova, n ara tabo ma te nano ni kakaitau?​—Taian Areru 68:11.

18. Tera ae ti kona n reiakinna man warekan rongorongoia mitinare?

¹⁸ Ti kimwareirei ni baika a a tia ni karaoi te koraki ake a a tia ni maan ni beku ibukin Iehova ao ae a teimatoa naba ngkai. Bon nibwan te kaungaunga nakoira warekan rongorongona ake a boretiaki, bwa ni warekan ana mwakuri Iehova ibukia aika kakaonimaki aikai, e a kamatoaki iai nanora ni kani beku irouna. Ko katoa tai ni wareki rongorongo aika kakukurei aikai n Te Taua-n-Tantani ao ni kananoa am iango iai?

19. A na kanga kaaro aika Kristian ni kabonganai rongorongoia aomata ake a boretiaki n Te Taua-n-Tantani n te taetae n Ingiriti?

¹⁹ E kauringia tibun Iteraera Mote bwa a riai n ururingi ana mwakuri Iehova ibukia, ao n iaiangoi ni kabane aia bong ni maiu. E a manga taekina te mwaneka riki teuana: “Ko na reirei baikai nakoia natim ma natiia natim.” (Te Tua-Kaua 4:9) E riingaki riki te nano ni karaki aika koaua. A kainnanoi katoto aika raraoi roro-n-rikirake. A kona n reke reireiaia taari aine aika akea buuia, man aia katoto taari aine aika kakaonimaki aika ikawai riki n te onimaki, ake a karakinaki n Te Taua-n-Tantani n te taetae n Ingiriti. E reke aia tai taari aine ao mwaane ae raka, ngkana a katabetabeia n tataekina te rongorongo ae raoiroi, nakoia aomata ake a okoro aia taetae ake a mena i aon abaia. Ngkami kaaro aika Kristian, e aera bwa kam aki kaungaia natimi n rongorongoia mitinare aika a kakaonimaki man te Kuura ni Kireata ao tabeman riki, n te aro are a na kani motinnanoia bwa a na kabonganai maiuiia ni beku ibukin Iehova ni kabwanina aia tai iai?

20. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n “rinea te maiu”?

²⁰ Ti na kanga ngaira n tatabemanira nako n “rinea te maiu”? Boni man kabonganan te bwai n tangira ae tamaroa, ae inaaomatara n rinea ae ti na karaoia, ike ti a kaota iai tangiran Iehova iroura. Ao rinanon kateimatoara ni kaakaraoa ara kabanea n tamaroa n ara beku ibukina i nanon ara tai ae e anganira ibukin te beku ae kakawaki aei. “Ba,” n aron are e taekinna Mote, “boni maium Ngaia, ma kabatian am bong.”​—Te Tua-Kaua 30:19, 20.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Uringnga?

• Tera reireiam ae reke man katoto i aon motinnano aika kauntaba aika ti a tia n rinanoi?

• Baikara mwaneka aika ti riai ni karaoi bwa ti aonga n “rinea te maiu”?

• Baikara mwiokoara aika uoua aika ti kaumakaki bwa ti na karaoi?