Նրանց ժամանակակից զարգացումը և աճը
Եհովայի Վկաների ժամանակակից պատմությունը սկսվել է ավելի քան հարյուր տարի առաջ։ 1870–ական թվականների սկզբներին ԱՄՆ–ի Պենսիլվանիա նահանգի Ալեգեյնի քաղաքում, որն այժմ պատկանում է Պիտսբուրգին, առաջ եկավ Աստվածաշունչն ուսումնասիրող մի փոքրիկ խումբ։ Գլխավոր նախաձեռնողը Չարլզ Թեյզ Ռասելն էր։ 1879 թ.–ի հուլիսին անգլերեն լեզվով լույս տեսավ «Սիոնի դիտարան՝ Քրիստոսի ներկայության մունետիկ» («Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence») պարբերագրի առաջին համարը։ 1880 թ. Աստվածաշունչն ուսումնասիրող սկզբնական այդ փոքր խմբակից առաջացան բազմաթիվ ժողովքներ մերձակա նահանգներում։ 1881 թ. հիմնադրվեց Սիոնի դիտարան գրքույկի ընկերությունը, որը 1884 թ. գրանցվեց որպես իրավաբանական մարմին, և նախագահ նշանակվեց Ռասելը։ Հետագայում Ընկերությունը վերանվանվեց Աստվածաշնչի և գրքույկի Դիտարան ընկերություն։ Շատերը տնետուն վկայություն էին տալիս՝ առաջարկելով աստվածաշնչային գրականություն։ 1888 թ. հիսուն մարդ ամբողջովին իրենց ժամանակը տրամադրում էին այդ գործը կատարելուն, իսկ ներկայումս ամբողջ աշխարհում այդպիսի լիաժամ աշխատողների միջին թիվը հասնում է մոտ 650000–ի։
1909 թ. գործն արդեն միջազգային բնույթ էր կրում, և Ընկերության կենտրոնական վարչությունը փոխադրվեց իր այժմյան նստավայրը՝ Բրուքլին (Նյու Յորք)։ Մամուլի գործակալությունների միջոցով թերթերում քարոզներ էին տպագրվում, որոնք 1913 թ. հրատարակվեցին չորս լեզվով ամերիկյան, կանադական և եվրոպական 3000 թերթերում։ Տարածվեցին հարյուր միլիոնավոր գրքեր, բրոշյուրներ և թերթիկներ։
1912 թ. սկսվեցին աշխատանքները «Արարչության լուսադրամայի» վրա։ Վերջինիս մեջ ձայնավոր դիապոզիտիվների և կինոնկարների միջոցով ընդգրկված էր աշխարհի ստեղծումից մինչև Քրիստոսի Հազարամյա Իշխանության վերջն ընկած ժամանակաշրջանը։ Ցուցադրումները սկսվեցին 1914 թ., և օրական դիտում էր 35000 մարդ։ Դրաման նորարարություն էր հնչուն կինոյի ասպարեզում։
1914 ԹՎԱԿԱՆԸ
Մոտենում էր բեկումնային ժամանակը։ 1876 թ. Աստվածաշունչն ուսումնասիրող Չ. Ռասելը գրեց «Ե՞րբ են լրանում Հեթանոսաց ժամանակները» վերնագրով մի հոդված, որը հրապարակվեց Բրուքլինում լույս տեսնող «Աստվածաշունչը քննողը» («Bible Examiner») պարբերագրի հոկտեմբերի համարում, որտեղ 27–րդ էջում ասվում էր. «Յոթը ժամանակները կլրանան մ. թ. 1914 թվականին»։ «Հեթանոսաց ժամանակները» արտահայտության տակ հասկացվում է այն ժամանակաշրջանը, որը Հիսուսն անվանեց որպես «ազգերի սահմանված ժամանակներ» (Ղուկաս 21։24, ՆԱ)։ Թեև 1914թ.–ին սպասելիքները չիրականացան ամբողջությամբ, այնուամենայնիվ, այդ տարին իսկապես նշանավորեց Հեթանոսաց ժամանակների ավարտը և հատուկ նշանակություն ունեցավ։ Ըստ բազմաթիվ պատմաբանների ու մեկնաբանների՝ 1914 թվականը մարդկության պատմության մեջ շրջադարձային կետ է եղել, ինչը և հաստատում են հետևյալ մեջբերումները.
«Պատմության վերջին լիովին «նորմալ» տարին առաջին համաշխարհային պատերազմին նախորդող 1913 թվականն էր» (Վաշինգտոնի «Թայմս—Հերալդ»–ի առաջնորդող հոդված, 13 մարտի 1949 թ.)։
«1914 թվականից ի վեր ամեն ոք, ով գիտակցում է աշխարհի ընդունած ուղղվածությունը, խոր անհանգստություն է ապրում իրադարձությունների այն ընթացքի համար, որը նմանվում է ճակատագրական, կանխորոշված երթի դեպի առավել մեծ դժբախտություն։ Բազմաթիվ լուրջ մարդիկ մտածում են, որ հնարավոր չէ կասեցնել կործանումը» (Բերտրան Ռասել, «Նյու Յորք թայմս մէգէզին», 27 սեպտեմբերի 1953 թ.)։
«Առաջին համաշխարհային պատերազմով քարուքանդ եղավ ամբողջ աշխարհը, իսկ պատճառը մինչև օրս չգիտենք։ Մինչ այդ, թվում էր, թե իրականանալու է անիրագործելի երազանքը։ Տիրում էր խաղաղություն ու բարգավաճություն։ Եվ հանկարծ ամեն ինչ քարուքանդ եղավ։ Այդ ժամանակից ի վեր գտնվում ենք անտարբեր, սառը վիճակում... Այս դարում ավելի շատ մարդ է սպանվել, քան ամբողջ պատմության ընթացքում» (բժիշկ Ուոքեր Փերսի, «Ամերիքըն մեդիքըլ նյուս», 21 նոյեմբերի 1977 թ.)։
1914 թվականից ավելի քան 50 տարի անց գերմանացի պետական գործիչ Կոնրադ Ադենաուերը գրեց. «1914 թվականից սկսած մարդկանց կյանքից անհայտացել են ապահովությունն ու հանգիստը» (Քլիվլենդ (Օհայո նահանգ), «Ուեսթ Փարքեր», 20 հունվարի 1966 թ.)։
Ընկերության առաջին նախագահ Չ. Ռասելը վախճանվեց 1916 թ., և հաջորդ տարի նրա պաշտոնը ստանձնեց Ջոզեֆ Ֆրանկլին Ռադերֆորդը։ Տեղի ունեցան բազմաթիվ փոփոխություններ։ «Դիտարան»–ին զուգահեռ սկսեց հրատարակվել «Ոսկեդար» պարբերագիրը (այժմ «Արթնացե՛ք» վերնագրով, նվազագույն տպաքանակով՝ 18000000 շուրջ 80 լեզվով)։ Հատուկ շեշտ դրվեց տնետուն վկայության վրա։ Քրիստոնեական աշխարհի դավանություններից իրենց զանազանելու նպատակով 1931 թ. այդ քրիստոնյաներն ընդունեցին Եհովայի Վկաներ անվանումը։ Վերջինս հիմնված է Եսայիա 43։10—12 խոսքերի վրա։
1920—1930–ական թվականներին լայնորեն օգտագործվեց ռադիոն։ 1933 թ. ընկերությունն աստվածաշնչային դասախոսություններ էր հաղորդում 403 ռադիոկայանից։ Հետագայում ռադիոհաղորդումները փոխարինվեցին գլխավորապես տնետուն այցելություններով, որոնց ժամանակ Վկաներն օգտագործում էին դյուրատար ձայնափողով նվագարկիչներ և աստվածաշնչային դասախոսություններով ձայնասկավառակներ։ Հետաքրքրվող անհատների հետ սկսում էին Աստվածաշնչի տնային ուսուցումներ։
ԴԱՏԱԿԱՆ ՀԱՂԹԱՆԱԿՆԵՐ
1930—1940–ական թվականներին այդ գործունեության համար ձերբակալվեցին բազմաթիվ Վկաներ, իսկ խոսքի, մամուլի, ժողովների և պաշտամունքի ազատությունը պաշտպանելու նպատակով հարուցվեցին դատական գործեր։ ԱՄՆ–ի Գերագույն դատարանում ստորադաս դատարանների դատավճիռները բողոքարկելուց Վկաները շահեցին 43 դատ։ Արդարացնող դատավճիռներ կայացրեցին նաև այլ երկրների դատարանները։ Այդպիսի դատական հաղթանակների վերաբերյալ իր «Նրանք էլ են հավատում» («These Also Believe») գրքում պրոֆեսոր Չ. Բրեյդենը Եհովայի Վկաների մասին հետևյալը գրեց. «Պայքարելով իրենց քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանության համար նրանք աչքի ընկնող ծառայություն են մատուցել դեմոկրատիային, քանի որ իրենց պայքարում նրանք լայնորեն աջակցել են այդպիսի իրավունքների ամրապնդմանը Ամերիկայի յուրաքանչյուր փոքրամասնության համար»։
ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ՀԱՏՈՒԿ ԾՐԱԳՐԵՐ
1942 թ. մահացավ Ջ. Ռադերֆորդը և նախագահությունը ստանձնեց Նաթան Հոմեր Նորը։ Սկսեց գործի դրվել միասնական ուսուցման մի ծրագիր։ 1943 թ. միսիոներներ պատրաստելու նպատակով հիմնադրվեց հատուկ մի դպրոց՝ այսպես կոչված Դիտարանի աստվածաշնչական Գաղաադ դպրոցը։ Այդ թվականից սկսած՝ շրջանավարտներ ուղարկվեցին աշխարհի ավելի քան 140 երկրներ։ Ստեղծվեցին նոր ժողովքներ այն երկրներում, որտեղ առաջներում բացակայում էին, իսկ ամբողջ աշխարհում հաստատվեցին մասնաճյուղեր, որոնց թիվը ներկայումս գերազանցում է 100–ը։ Ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում էին հատուկ դասընթացներ ժողովքների երեցների, մասնաճյուղերում հոժարակամ աշխատողների կամ վկայության գործունեությամբ լիաժամ զբաղվողների (ռահվիրաներ) համար։
Ն. Նորը մահացավ 1977 թ.։ Վերջին կազմակերպչական փոփոխումներից մեկը, որին նա մասնակցել էր իր մահից առաջ, Կառավարիչ մարմնի ընդարձակումն էր Բրուքլինի գլխավոր վարչությունում։ 1976 թ. կատարվեց վարչական պատասխանատվությունների բաժանում և բաշխում զանազան հանձնաժողովների միջև, վերջիններիս կազմի մեջ մտան Կառավարիչ մարմնի անդամները։ Կառավարիչ մարմնի 12 անդամներից (1995 թ.) յուրաքանչյուրն իր կյանքի մեծ մասը՝ ավելի քան 50 տարուց ի վեր, անց է կացրել վկայության գործ կատարելով։
ՏՊԱՐԱՆՆԵՐԻ ԸՆԴԱՐՁԱԿՈՒՄ
Եհովայի Վկաների ժամանակակից պատմությունը լի է դրամատիկ դեպքերով։ Մի փոքր խմբակից, որը 1870 թ. Աստվածաշունչ էր ուսումնասիրում Պենսիլվանիայում, Վկաները 1996 թ. դարձան ավելի քան 81000 ժողովք ամբողջ աշխարհում։ Սկզբնական շրջանում գրականությունը ամբողջությամբ հրատարակվում էր առևտրական ֆիրմաների կողմից. ապա, 1920 թ. Վկաները սկսեցին գրականության մի մասը իրենք հրատարակել այդ նպատակի համար վարձված շենքերում։ Սակայն 1927 թ.–ից ավելի մեծ քանակությամբ գրականություն սկսեց թողարկվել Բրուքլինի (Նյու Յորք) տպարանի ութհարկանի շենքում, որը Նյու Յորքի Աստվածաշնչի և գրքույկի Դիտարան ընկերության սեփականությունն էր։ Արդի կառույցները ընդգրկում են յոթ տպարանային շենք և մի խոշոր գրասենյակային համալիր։ Բրուքլինի մոտակայքում գտնվում են այլ բնակելի շենքեր, որտեղ ապրում են հրատարակչական գործի համար անհրաժեշտ ավելի քան 3000 աշխատողներ։ Բացի այդ, հարյուրավոր աշխատողներ ծառայում են Ուսուցման կենտրոնում, որը կառուցվել է Պատերսոնին մոտ (Նյու Յորք նահանգ)։ Շուրջ հազարն էլ ծառայում են Ուոլքիլի (Նյու Յորք նահանգ) մերձակայքում գտնվող ֆերմայում և տպարանում։ Այնտեղ են տպագրվում «Դիտարան» և «Արթնացե՛ք» պարբերագրերը, բացի այդ, սննդամթերք է արտադրվում այդ բոլոր կամավոր աշխատողների համար։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ամեն ամիս ստանում է անձնական ծախսերը հոգալու մի փոքր գումար։
ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎՆԵՐԸ
Առաջին մեծ համաժողովը կայացավ 1893 թ. ԱՄՆ–ի Չիկագո քաղաքում (Իլինոյս նահանգ)։ Ներկաների թիվն էր՝ 360 հոգի և մկրտվեցին 70 նորադարձ։ Միայն մեկ երկրում անցկացված վերջին մեծ միջազգային համաժողովը կայացավ 1958 թ. Նյու Յորքում։ Այդ առիթով վարձել էին Յանկի ստադիոնը և այն ժամանակ գոյություն ունեցող Պոլո Գրաունդզը։ Ներկաների ամենաբարձր թիվն էր՝ 253922 մարդ, մկրտվեցին 7136 նորադարձ։ Այդ ժամանակից ի վեր միջազգային համաժողովները հաջորդական կարգով անց են կացվում բազմաթիվ երկրներում։ Ներկայումս միջազգային համաժողովների յուրաքանչյուր շարքն ընդգրկում է ավելի քան 1500 համաժողով 100–ից ավելի երկրներում։
[Նկարազարդում 6–րդ էջի վրա]
«Դիտարան»–ի տպաքանակը 6000–ից մեկ լեզվով անցել է շուրջ 20000000–ից ավելի քան 125 լեզուներով
Վաղ հնչուն կինոնկարներ
[7 էջի վրայի ներդիրը]
Շրջադարձային կետ մարդկության պատմության մեջ
[8 էջի վրայի ներդիրը]
Աչքի ընկնող ծառայություն քաղաքացիական ազատությունների ամրապնդման գործում
[Նկարազարդում 10–րդ էջի վրա]
Տպարաններ Ուոլքիլում (Նյու Յորք նահանգ)...
և Բրուքլինում (Նյու Յորք)