Kasano a Maksayan ti Peggad?

TI CORONARY artery disease (CAD) mainaig iti adu a bambanag a pakairamanan ti gene, aglawlaw, ken estilo ti panagbiag. Ti CAD ken ti atake ti puso mabalin a maigapu iti adu a tawen, no di pinulpullo a tawen, a panagpeggad a mainaig iti maysa wenno ad-adu pay kadagitoy a banag.

Edad, Sekso, ken Tinawid

No lumakayen kumaro met ti panagpeggad a maatake ti puso. Agarup 55 porsiento kadagiti maatake ti puso ti tattao nga agedad iti nasurok nga 65. Agarup 80 porsiento kadagidiay matay iti atake ti puso ti agedad iti 65 wenno laklakay pay.

Dagiti lallaki nga awan pay 50 nga edadda ti ad-adda nga agpeggad ngem dagiti babbai a kapatadanda. Kalpasan ti menopause, kumaro ti panagpeggad ti babai gapu ta bumaba unay ti mangsalaknib a hormone nga estrogen. Sigun iti dadduma a pattapatta, ti estrogen replacement therapy mabalin a makissayanna ti 40 porsiento wenno ad-adu pay ti panagpeggad dagiti babbai iti sakit ti puso, nupay kumaro ti panagpeggad iti dadduma a kanser.

Ti tinawid dakkel a makagapu. Dagidiay naatake dagiti nagannakda sakbay nga agedad iti 50 ti ad-adda nga agpeggad a maatake. Uray pay no dagiti nagannak naatakeda kalpasan ti edad a 50, nakaro pay ti panagpeggad. No adda pagtatawidan a sakit ti puso iti pamilia, ad-adda a makapataud dagiti annak iti kasta met laeng a sakit.

Ti Cholesterol

Ti cholesterol, maysa a kita ti lipid, nasken iti biag. Patauden ti dalem dayta, ket awiten ti dara dayta kadagiti selula, babaen kadagiti molekula a maawagan lipoproteins. Dagiti dua a kita [ti lipoproteins] ket low-density lipoproteins (LDL cholesterol) ken high-density lipoproteins (HDL cholesterol). Ti cholesterol papeggadenna ti CAD no adu unayen ti cholesterol nga LDL iti dara.

Makuna a mangsalaknib ti HDL babaen ti panangikkatna iti cholesterol kadagiti tisyu ken panangisubli iti dayta idiay dalem, a sadiay ti pakabalbaliwanna ken mairuaren iti bagi. No matakuatan nga ad-adu ti LDL ken nababa ti HDL, dumegdeg ti panagpeggad nga agsakit ti puso. No bumaba ti LDL mabalin a maksayan iti kasta unay ti panagpeggad. Ti panagdieta ti kangrunaan a pakaibasaran ti panangagas, ket mabalin a makatulong unay ti panagehersisio. Makatulong dagiti nadumaduma a droga, ngem dadduma adda di nasayaat nga epektoda.a

Mairekomenda ti taraon a bassit ti cholesterol ken tabana. No masukatan dagiti taraon nga aduan ti puro a taba, kas iti mantekilia, kadagiti taraon a basbassit tabana, kas iti lana ti canola wenno lana ti olibo, maksayan ti LDL ket mapagtalinaed ti HDL. Iti kasumbangirna, ti lana a maus-usar iti kaaduan a mantekilia ken manteka a nagtaud kadagiti mula ngem nalaokan ti uray bassit laeng a hydrogen, kuna ti American Journal of Public Health, pangatuenna ti LDL ken pababaenna ti HDL. Mairekomenda met ti panangkissay kadagiti adut’ tabana a karne ket sukatan iti bassit tabana a karne ti manok wenno pabo.

Ipakita dagiti panagadal a ti bitamina E, beta-carotene, ken bitamina C pabannayatenna ti atherosclerosis kadagiti ayup. Kinuna ti maysa a panagadal a mabalin a kissayanda met ti pannakaatake ti puso kadagiti tao. Ti inaldaw a pannangan kadagiti nateng ken prutas nga aduan iti beta-carotene ken dadduma a carotenoids ken bitamina C, kas iti kamatis, berde a natnateng, dagiti sili, carrot, kamote, ken melon, mabalin a masalaknibannatayo iti CAD.

Naipadamag met a makatulong dagiti bitamina B₆ ken magnesium. Makatulong dagiti binukel a kas ti sebada ken oat agraman dagiti utong, lentil, ken dadduma a bukbukel ken nuez. Mainayon pay, makuna a ti pannangan iti ikan a kas iti salmon, mackerel, herring, wenno tuna iti uray mamindua laeng iti makalawas mabalin a kissayanna ti panagpeggad iti CAD, ta dagitoy aduanda iti omega-3 polyunsaturated fatty acids.

Masansan a Nakatugaw nga Estilo ti Panagbiag

Ad-adda a maatake iti puso dagiti tattao a masansan a nakatugaw. Busbosenda ti kaaduan iti aldaw a di aggunggunay ken saanda a kanayon nga agehersisio. Masansan a maatake iti puso dagitoy a tattao kalpasan dagiti makabannog nga aramid kas iti panaghardin, panag-jogging, panagbagkat iti nadagsen, wenno panagpala iti niebe. Ngem maksayan ti peggad kadagidiay kanayon nga agehersisio.

Ti napartak a 20 agingga iti 30-minuto a pannagna iti mamitlo wenno mamimpat iti makalawas mabalin a kissayanna ti panagpeggad iti pannakaatake. Ti kanayon a panagehersisio parang-ayenna ti abilidad ti puso nga agbomba, makatulong iti panagpakuttong, ken mabalin a pababaenna ti cholesterol ken pababaenna ti presion ti dara.

Alta Presion, Kinalukmeg, ken Diabetes

Ti alta presion (hypertension) madangranna ti kulapot ti urat ket agsepen ti palunapin ti urat ti cholesterol nga LDL ken pakaruenna ti iyaadu ti nakabara. Bayat nga umadu ti nakabara, ad-adda a malapdan ti panagtaray ti dara ket ngumato ti presion ti dara.

Masapul a kanayon nga ammuen ti presion ti dara, ta mabalin nga awan ti nakadidillaw a pagilasinan iti sakit. Iti tunggal punto nga ibababa ti presion a diastolic (ti makimbaba a numero), mabalin a maksayan ti panagpeggad iti atake ti puso iti 2 agingga iti 3 porsiento. Nalabit epektibo ti panagtomar ti agas a mangpababa ti presion ti dara. Ti panagdieta, ken iti dadduma a kaso pananglimitar iti ipauneg nga asin, agraman ti kanayon a panagehersisio tapno kumuttong makatulong a mangkontrol iti nangato a presion ti dara.

Ti sobra a dagsen pakaruenna ti alta presion ken ti abnormal a kaadu ti lipid. Ti panangliklik wenno panangtimbeng iti kinalukmeg ti kangrunaan a pamay-an ti pananglapped iti diabetes. Ti diabetes apuraenna ti panagsakit iti CAD ken degdeganna ti panagpeggad iti atake ti puso.

Panagsigarilio

Ti panagsigarilio dakkel a pakaigapuan ti itataud ti CAD. Idiay Estados Unidos, dayta ti talaga a makagapu iti agarup 20 porsiento kadagiti amin nga ipapatay gapu iti sakit ti puso ken dandani 50 porsiento kadagiti atake ti puso iti babbai nga agedad iti kurang pay a 55. Ti panagsigarilio pangatuenna ti presion ti dara ken laokanna ti dara kadagiti makasabidong a kemikal a kas iti nikotina ken carbon monoxide. Dagitoy a kemikal, dadaelenda met inton agangay dagiti urat.

Pagpeggaden met dagiti mannigarilio dagidiay makalang-ab iti asuk ti sigarilioda. Ipalgak dagiti panagadal a dagiti di agsigsigarilio a kabbalay dagiti mannigarilio madegdegan ti panagpeggadda iti atake ti puso. Gapuna, no sumardeng nga agsigarilio ti maysa a tao, maksayan ti panagpeggadna ken mabalin a maispalna pay ti biag dagiti di agsigarilio nga ay-ayatenna.

Rigat

No marigatan ti emosion wenno isip, dagidiay addaan iti CAD ad-adda nga agpeggadda iti pannakaatake ti puso ken kellaat nga ipapatay gapu iti pannakaatake ngem dagidiay saan a barado ti uratda. Sigun iti maysa a panagadal, ti rigat mabalin a pagbettedenna dagiti urat a barado, ket daytoy kissayanna ti panagtaray iti dara agingga iti 27 porsiento. Nadlaw a kasta unay ti panagbetted uray kadagiti tattao a saan unay a barado ti uratda. Kinuna ti sabali pay a panagadal a ti nakaro a rigat pisangenna ti kulapot ti urat iti lugar a barado, isu a pakaigapuan ti pannakaatake ti puso.

Kuna ti Consumer Reports on Health: “Dadduma a tattao ti kasla agbibiag nga addaan dakes a kababalin. Managduaduada, naunget, ken nalaka a magargari. Nupay kaaduan a tattao dida ikankano dagiti babassit a pakagargarian, nalabes ti panagrurod dagiti nauyong a tattao.” Ti nakaro nga unget ken kinasungit pangatuenna ti presion ti dara, papartakenna ti bitek ti puso, ket tignayenna ti dalem a mangiruar iti cholesterol iti dara. Daytoy perdienna dagiti coronary artery ket pakaigapuan ti CAD. Makuna a ti unget doblienna ti panagpeggad iti atake ti puso, ket agtalinaed daytoy a madagdagus a pagpeggadan iti agarup dua nga oras. Ania ti makatulong?

Sigun iti The New York Times, kinuna ni Dr. Murray Mittleman a dagiti tattao nga ikagumaanda ti agtalinaed a nakalma kadagiti emosional a pagsusupiatan mabalin a maksayanda ti panagpeggadda iti atake ti puso. Daytoy kaasping dagiti sasao a nairekord iti Biblia adu a siglon ti napalabas: “Ti natalna a puso isu ti biag ti lasag.”​—Proverbio 14:30.

Ammo ni apostol Pablo no ania ti rikna ti marigrigatan. Sinaritana dagiti pakadanagan a napasaranna nga inaldaw. (2 Corinto 11:24-28) Ngem napasaranna ti tulong ti Dios ket nagsurat: “Dikay maringgoran iti aniaman, no di ket iti amin a banag babaen ti kararag ken araraw agraman panagyaman maipakaammo koma dagiti dawdawatyo iti Dios; ket ti talna ti Dios a mangringbaw iti amin a panunot aywanannanto dagiti pusoyo ken dagiti pannakabalin ti isipyo babaen ken Kristo Jesus.”​—Filipos 4:6, 7.

Nupay adda dagiti dadduma a banag a mainaig iti sakit ti puso, dagidiay naisalaysay ditoy makatulongda a mangilasin iti peggad tapno makapagtignay ti maysa a tao a siuumiso. Dadduma, nupay kasta, ti agpampanunot no ania ti kasasaad dagidiay masapul a mangibtur iti imbunga ti pannakaatake iti puso. Kasano kabayag ti panagpaimbag?

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 9]

Ti panagsigarilio, dagus a panagunget, pannangan iti nataba a taraon, ken ti panagbiag a masansan a nakatugaw pakaruenna ti panagpeggad a maatake ti puso