Dagiti Nabileg a Salinong ti Daga
NAPEGGAD ti law-ang ta napno dayta kadagiti makapapatay a radiasion ken meteoroid. Kaskasdi, ti asul a planetatayo ket agdaldaliasat iti naglawa a “pagsanayan iti panagasinta” ngem saan a naan-anay a madangran. Apay? Gapu ta nasalinongan ti daga kadagiti nakaskasdaaw a kalasag—ti nabileg a magnetiko a puersa ken ti nairanta nga arig kabal nga atmospera.
Ti magnetiko a puersa ti daga ket agtaud iti tukok ti planeta ken dumanon iti adayo a tangatang, a sadiay a mangbukel iti di makita a salinong a maawagan iti magnetosphere (makita iti kannawan). Daytoy ti mangsalinong kadatayo manipud iti napigsa a radiasion dagiti bambanag iti law-ang ken kadagiti peggad nga itden ti init kas iti agtultuloy nga enerhia a pataudenna; dagiti rayana, a mangipugpug-aw iti enerhia a kas iti binilion a hidrohena a bomba iti sumagmamano laeng a minuto; ken ti binilion a tonelada a bambanag nga ipugso ti makinruar a paset ti init iti law-ang. Dagiti ipugso ti init ken dagiti rayana agpada a mangpataudda kadagiti natayengteng ken namaris a lawag (makita iti baba iti kannawan), a makita iti atmospera iti asideg ti rabaw ken sirok ti globo a gubuayan dagiti magnetiko a puersa.
Ti atmospera ti daga ket mangipaay iti kanayonan a proteksion. Ti makinruar a paset ti atmospera, ti stratosphere, ket naglaon iti kita ti oksihena a maawagan iti ozone, a mangagsep iti agingga iti 99 a porsiento ti ultraviolet (UV) a radiasion a sumrek iti daga. Gapuna, tumulong dayta a mangsalaknib iti adu a kita ti biag, a pakairamanan dagiti tattao ken babassit a mulmula ken animal, manipud iti makadangran a radiasion. Makapainteres ta agbaliwbaliw ti kaadu ti ozone iti stratosphere depende iti kapigsa ti UV a radiasion, a mamagbalin iti ozone layer a nabileg ken episiente a salinong.
Salaknibannatayo met ti atmospera manipud iti minilion nga agduduma ti kadakkelna a meteoroid nga inaldaw a tumama iti daga. Kaaduan kadagita ti mauram iti atmospera a mangpataud iti gilap a maawagan iti layap.
Dagiti salinong ti daga dida lapdan ti radiasion a napateg iti biag, kas iti bara ken makita a lawag. Makatulong pay ti atmospera a mangiwaras iti bara iti intero a globo, ken agserbi dayta a pannakaules no rabii tapno alay-ayanna ti pudot.
Pudno a nakaskasdaaw ti pannakadisenio ti atmospera ken magnetiko a puersa ti daga, banag a saan pay laeng a naan-anay a matarusan agingga ita. Umiso met dayta iti sabali pay a nakaskasdaaw nga aspeto ti biag ditoy daga—ti naruay a likido a danum.