តើតាមរបៀបណាគម្ពីរនៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ?
គឺអស្ចារ្យណាស់ដែលគម្ពីរនៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ គម្ពីរបានត្រូវសរសេរចប់ក្នុងរយៈពេលជាង១.៩០០ឆ្នាំ ហើយបានត្រូវសរសេរនៅលើវត្ថុដែលងាយខូច ដូចជាក្រដាសធ្វើពីដើមផែបផាយរ៉ុស និងផ្ទាំងស្បែកសត្វ។ ឯកសារដើមនៃគម្ពីរបានត្រូវសរសេរជាភាសាដែលមនុស្សភាគតិចនៅសព្វថ្ងៃនេះស្គាល់។ បន្ថែមទៅទៀត ពួកអ្នកមានអំណាចចាប់ពីមេដឹកនាំសាសនារហូតដល់អធិរាជ ព្យាយាមយ៉ាងខ្លាំងដើម្បីបំផ្លាញគម្ពីរ។
តើតាមរបៀបណាសៀវភៅគម្ពីរបាននៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ និងទៅជាសៀវភៅដែលល្បីល្បាញជាងគេ? សូមពិចារណាកត្តាពីរយ៉ាង។
ឯកសារចម្លងជាច្រើនរក្សាទុកពាក្យដូចឯកសារដើម
ជនជាតិអ៊ីស្រាអែលដែលជាអ្នកការពារឯកសារគម្ពីរនៅដើមដំបូង បានរក្សាទុករមូរដើមយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់ ហើយបានចម្លងទុកជាច្រើនច្បាប់។ ជាឧទាហរណ៍ បណ្ដាស្ដេចអ៊ីស្រាអែលបានត្រូវបង្គាប់ឲ្យ«ចំឡងក្រិត្យវិន័យ តាមគម្ពីរដែលនៅមុខពួកលេវីដ៏ជាសង្ឃ»។—ចោទិយកថា ១៧:១៨
ជនជាតិអ៊ីស្រាអែលជាច្រើនចូលចិត្តអានគម្ពីរ ហើយពួកគេទទួលស្គាល់ថានោះជាបណ្ដាំរបស់ព្រះ។ ជាលទ្ធផល ការចម្លងពីឯកសារដើមបានត្រូវធ្វើឡើងយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់ ដោយអ្នកជំនាញដែលបានទទួលការបង្ហាត់បង្រៀនយ៉ាងល្អ។ អ្នកជំនាញខាងចម្លងម្នាក់ឈ្មោះអែសរ៉ាដែលកោតខ្លាចព្រះ បានត្រូវគេស្គាល់ថាជា«ស្មៀនស្ទាត់ជំនាញខាងក្រិត្យវិន័យលោកម៉ូសេ ដែលព្រះយេហូវ៉ាជាព្រះនៃសាសន៍អ៊ីស្រាអែលបានប្រទានមក»។ (អែសរ៉ា ៧:៦) ពួកម៉ាសូរីតជាអ្នកស្ទាត់ជំនាញខាងចម្លងបទគម្ពីរហេប្រឺឬ«សញ្ញាចាស់» ពួកគេរស់នៅរវាងសតវត្សរ៍ទី៦ដល់សតវត្សរ៍ទី១០គ.ស.។ ពេលពួកគេចម្លងពួកគេរាប់តួអក្សរនីមួយៗ ដើម្បីកុំឲ្យមានកំហុស។ ការចម្លងយ៉ាងហ្មត់ចត់បែបនេះ នាំឲ្យមានភាពត្រឹមត្រូវដូចឯកសារដើម។ តាមរបៀបនេះ គម្ពីរនៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ទោះជាពួកសត្រូវខំព្យាយាមបំផ្លាញគម្ពីរម្ដងហើយម្ដងទៀតក៏ដោយ។
ជាឧទាហរណ៍នៅឆ្នាំ១៦៨ មុនគ.ស. អ្នកគ្រប់គ្រងជនជាតិស៊ីរីម្នាក់ឈ្មោះអាន់ទីយ៉ូកឹសទី៤ គាត់ព្យាយាមបំផ្លាញឯកសារចម្លងនៃបទគម្ពីរហេប្រឺទាំងអស់ដែលគាត់អាចរកឃើញនៅទូទាំងស្រុកប៉ាឡេស្ទីន។ យោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រមួយរបស់ជនជាតិយូដារៀបរាប់ថា៖«រមូរក្រឹត្យវិន័យណាដែលគេរកឃើញ គេហែកចោល រួចដុតបំផ្លាញ»។ សព្វវចនាធិប្បាយមួយរៀបរាប់ថា៖«ពួកមន្ត្រីដែលទទួលខុសត្រូវបានធ្វើតាមបង្គាប់នោះយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់...បើអ្នកណាម្នាក់បានត្រូវរកឃើញថាមានសៀវភៅគម្ពីរ...នឹងត្រូវទទួលទោសប្រហារជីវិត»។ ទោះជាយ៉ាងនោះក៏ដោយ ជនជាតិយូដានៅស្រុកប៉ាឡេស្ទីននិងពួកអ្នកដែលរស់នៅស្រុកឯទៀត នៅតែមានឯកសារចម្លងពីគម្ពីរ(The Jewish Encyclopedia)។
មិនយូរក្រោយពីពួកអ្នកសរសេរបទគម្ពីរគ្រិស្តសាសនិកជាភាសាក្រិចឬ«សញ្ញាថ្មី»បានបញ្ចប់កិច្ចការដែលព្រះបានដឹកនាំ មានការចម្លងជាច្រើនពីឯកសារទាំងនោះ គឺពីសំបុត្រផ្សេងៗ បទទំនាយ និងកំណត់ហេតុប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ជាឧទាហរណ៍ យ៉ូហានបានសរសេរសៀវភៅដំណឹងល្អរបស់គាត់នៅក្រុងអេភេសូរឬក្បែរនោះ។ ប៉ុន្តែ ផ្នែកមួយនៃឯកសារចម្លងពីសៀវភៅរបស់គាត់ អ្នកជំនាញបាននិយាយថាឯកសារចម្លងនេះបានធ្វើឡើង៥០ឆ្នាំក្រោយពីយ៉ូហានសរសេរសៀវភៅរបស់គាត់។ ឯកសារនោះបានត្រូវរកឃើញនៅស្រុកអេហ្ស៊ីបដែលមានចម្ងាយរាប់រយគីឡូម៉ែត្រពីអេភេសូរ។ ការរកឃើញនោះបង្ហាញថាគ្រិស្តសាសនិកដែលរស់នៅស្រុកឆ្ងាយៗ មានឯកសារចម្លងមិនយូរក្រោយពីឯកសារដើមដែលព្រះបានដឹកនាំឲ្យសរសេរ។
ការចែកចាយបណ្ដាំរបស់ព្រះយ៉ាងទូលំទូលាយក៏ជាកត្តាមួយទៀតដែលជួយឲ្យបណ្ដាំរបស់ព្រះនៅគង់វង្សអស់រាប់សតវត្សរ៍ក្រោយពីគ្រារបស់គ្រិស្ត។ ជាឧទាហរណ៍ នៅព្រឹកថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈ ក្នុងឆ្នាំ៣០៣ គ.ស. គេរៀបរាប់ថាអធិរាជរ៉ូមឈ្មោះដែអូគ្លីសៀន បានឈរមើលទាហានរបស់គាត់វាយបំបែកទ្វារវិហារ ហើយដុតបំផ្លាញឯកសារគម្ពីរ។ ដែអូគ្លីសៀនគិតថាគាត់អាចបំបាត់គ្រិស្តសាសនា ដោយបំផ្លាញឯកសារគម្ពីរ។ នៅថ្ងៃបន្ទាប់ គាត់បានចេញបញ្ជានៅទូទាំងចក្រភពរ៉ូមឲ្យគេដុតឯកសារចម្លងពីគម្ពីរទាំងអស់ជាសាធារណៈ។ ទោះជាយ៉ាងនោះក្ដី ឯកសារគម្ពីរមួយចំនួនបាននៅសេសសល់ ហើយបានត្រូវចម្លងម្ដងទៀត។ តាមពិតឯកសារធំពីរនៃឯកសារចម្លងពីគម្ពីរភាសាក្រិច ទំនងជាបានត្រូវធ្វើឡើងមិនយូរក្រោយពីការបៀតបៀនរបស់ដែអូគ្លីសៀន។ ឯកសារពីរនោះនៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ មួយនៅក្រុងរ៉ូម និងមួយទៀតនៅបណ្ណាល័យក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស។
ទោះជាមិនបានរកឃើញឯកសារដើមនៃគម្ពីរក៏ពិតមែន តែឯកសារចម្លងរាប់ពាន់នៃគម្ពីរទាំងមូលឬផ្នែកខ្លះបាននៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ឯកសារចម្លងខ្លះចាស់ខ្លាំងណាស់។ តើការចម្លងធ្វើឲ្យព័ត៌មានក្នុងឯកសារដើមផ្លាស់ប្ដូរឬទេ? ស្ដីអំពីបទគម្ពីរជាភាសាហេប្រឺ បណ្ឌិតគម្ពីរម្នាក់ឈ្មោះវីល្លាម ហេនរីហ្គ្រីន បាននិយាយថា៖«យើងមានការជឿជាក់ថា គ្មានឯកសារបុរាណណាបានត្រូវចម្លងយ៉ាងត្រឹមត្រូវដូចឯកសារគម្ពីរទេ»។ ស្ដីអំពីបទគម្ពីរគ្រិស្តសាសនិកជាភាសាក្រិច លោកហ្វ្រេដេរិក ខេនយ៉ន់ ដែលជាបណ្ឌិតម្នាក់ខាងឯកសារដើមនៃគម្ពីរបានសរសេរថា៖«ចន្លោះរយៈពេលនៃការសរសេរឯកសារដើមនិងឯកសារចម្លងគឺមិនឆ្ងាយពីគ្នាទេ។ ដូច្នេះ គ្មានការសង្ស័យទាល់តែសោះថា ឯកសារគម្ពីរដែលបានត្រូវបន្សល់ទុកមកដល់យើងរហូតដល់សព្វថ្ងៃ គឺដូចឯកសារដើម។ ដោយគ្មានការមន្ទិលសង្ស័យយើងអាចទទួលស្គាល់ថា សៀវភៅក្នុងបទគម្ពីរសញ្ញាថ្មីមានភាពត្រឹមត្រូវ ហើយមិនបានកែប្រែឡើយ»។ គាត់ក៏បានបន្ថែមទៀតថា៖«យើងមានទំនុកចិត្តទាំងស្រុងថាសំណេរក្នុងគម្ពីរបានត្រូវរក្សា ហើយមិនបានផ្លាស់ប្ដូរទេ។...យើងមិនអាចនិយាយដូច្នេះចំពោះសៀវភៅបុរាណឯទៀតឡើយ»។
ការបកប្រែគម្ពីរ
កត្តាសំខាន់មួយទៀតដែលជួយឲ្យគម្ពីរក្លាយទៅជាសៀវភៅល្បីល្បាញជាងគេគឺដោយសារគម្ពីរមានច្រើនភាសា។ ការពិតនេះស្របតាមគោលបំណងរបស់ព្រះ គឺលោកចង់ឲ្យមនុស្សគ្រប់ជាតិសាសន៍គ្រប់ភាសាស្គាល់លោក និងគោរពប្រណិប័តន៍លោក«ដោយមានការដឹកនាំពីសកម្មពលរបស់លោកនិងដោយសេចក្ដីពិត»។—យ៉ូហាន ៤:២៣, ២៤; មីកា ៤:២
សេចក្ដីបកប្រែដំបូងពីបទគម្ពីរភាសាហេប្រឺទៅជាភាសាក្រិច ហៅថាសេបធួជីន។ សេចក្ដីបកប្រែនេះបានរៀបចំឡើងសម្រាប់ជនជាតិយូដាដែលនិយាយភាសាក្រិច និងរស់នៅខាងក្រៅស្រុកប៉ាឡេស្ទីន។ គម្ពីរសេបធួជីនបានត្រូវបកប្រែចប់ ប្រហែលជាពីររយឆ្នាំមុនលោកយេស៊ូចាប់ផ្ដើមកិច្ចបម្រើនៅផែនដី។ គម្ពីរទាំងមូលរួមទាំងបទគម្ពីរគ្រិស្តសាសនិកជាភាសាក្រិច បានត្រូវបកប្រែជាច្រើនភាសាក្នុងអំឡុងពីរបីសតវត្សរ៍ក្រោយពីបានសរសេរចប់។ ក្រោយមក បណ្ដាស្ដេចនិងពួកបព្វជិតគួរតែខំអស់ពីសមត្ថភាពដើម្បីឲ្យបណ្ដាជនមានគម្ពីរ តែពួកគេបានប្រព្រឹត្តផ្ទុយពីនោះទៅវិញ។ ពួកគេព្យាយាមធ្វើឲ្យពួកអ្នកកាន់តាមស្ថិតនៅក្នុងភាពងងឹត ដោយមិនអនុញ្ញាតឲ្យមានការបកប្រែបណ្ដាំរបស់ព្រះទៅជាភាសាដែលមនុស្សទូទៅនិយាយ។
ទោះជាមានបម្រាមពីអ្នកដឹកនាំវិហារសាសនានិងពីរដ្ឋាភិបាលក្ដី ពួកបុរសមួយចំនួនដែលមានចិត្តក្លាហានបានប្រថុយជីវិតដើម្បីបកប្រែគម្ពីរទៅជាភាសាដែលមនុស្សទូទៅនិយាយ។ ជាឧទាហរណ៍ នៅឆ្នាំ១៥៣០បុរសជនជាតិអង់គ្លេសម្នាក់ឈ្មោះវីល្លាម ធីនដេល ដែលបានសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យអុកហ្វត គាត់បានបកប្រែសៀវភៅប្រាំក្បាលដំបូងពីបទគម្ពីរហេប្រឺ។ ទោះជាមានការបៀតបៀនយ៉ាងខ្លាំងក៏ដោយ គាត់ជាមនុស្សទី១ដែលបានបកប្រែគម្ពីរពីភាសាហេប្រឺទៅជាភាសាអង់គ្លេស។ ធីនដេលជាអ្នកបកប្រែជនជាតិអង់គ្លេសទី១ដែលបានប្រើនាមព្រះយេហូវ៉ាក្នុងសេចក្ដីបកប្រែរបស់គាត់។ រីឯបណ្ឌិតគម្ពីរជនជាតិអេស្ប៉ាញម្នាក់ឈ្មោះកាស្យូដូរ៉ូ ដឺរេនណា គាត់ប្រថុយជីវិតជាញឹកញយដោយសារការបៀតបៀនពីពួកកាតូលិក។ គាត់ធ្វើដំណើរទៅប្រទេសអង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ បារាំង ហូឡង់ និងស្វីស កាលដែលគាត់បង្ហើយកិច្ចការបកប្រែរបស់គាត់។a
សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែមានការបកប្រែគម្ពីរជាភាសាផ្សេងៗទៀត ហើយបានត្រូវបោះពុម្ពរាប់លានក្បាល។ ការដែលគម្ពីរបានត្រូវរក្សាទុករហូតដល់សព្វថ្ងៃ និងបានក្លាយទៅជាសៀវភៅដ៏ល្បីល្បាញជាងគេ បញ្ជាក់ពីសេចក្ដីពិតដែលព្រះបានដឹកនាំសាវ័កពេត្រុសឲ្យសរសេរថា៖‹ស្មៅក្រៀមស្វិត ហើយផ្កាក៏រុះរោយទៅ ប៉ុន្តែប្រសាសន៍របស់ព្រះយេហូវ៉ាស្ថិតស្ថេរជារៀងរហូត›។—ពេត្រុសទី១ ១:២៤, ២៥
[កំណត់សម្គាល់]
a សេចក្ដីបកប្រែរេនណាបានត្រូវបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៥៦៩ ហើយបានត្រូវកែប្រែជាថ្មីដោយកាព្រីយ៉ាណូ ដឺវ៉ាឡេរ៉ា នៅឆ្នាំ១៦០២។
[ប្រអប់/រូបភាព]
តើសេចក្ដីបកប្រែមួយណាដែលខ្ញុំគួរអាន?
ភាសាជាច្រើនមានសេចក្ដីបកប្រែគម្ពីរផ្សេងៗ។ សេចក្ដីបកប្រែខ្លះប្រើពាក្យពិបាក និងហួសសម័យ។ សេចក្ដីបកប្រែខ្លះទៀត ប្រើពាក្យសម្រាយដើម្បីស្រួលអាន ជាជាងត្រឹមត្រូវ។ រីឯសេចក្ដីបកប្រែខ្លះទៀត ប្រើន័យត្រង់ស្ទើរតែគ្រប់ពាក្យទាំងអស់។
ចំណែកសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីពីបទគម្ពីរបរិសុទ្ធ បោះពុម្ពដោយសាក្សីព្រះយេហូវ៉ា បានត្រូវបកប្រែដោយផ្ទាល់ពីភាសាដើម ដោយគណៈកម្មាធិការមួយដែលមិនបង្ហាញឈ្មោះ។ រួចមក សេចក្ដីបកប្រែនេះបានត្រូវប្រើជាឯកសារគោល ដើម្បីបកប្រែប្រហែលជា៦០ភាសាផ្សេងទៀត។ ប៉ុន្តែ ក្រុមបកប្រែក្នុងភាសាទាំងនោះ បានប្រៀបធៀបយ៉ាងហ្មត់ចត់ទៅនឹងឯកសារគម្ពីរជាភាសាដើម គោលដៅនៃសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មី គឺបកន័យត្រង់ពីឯកសារដើមដរាបណាមិនផ្លាស់ប្ដូរអត្ថន័យ។ ក្រុមបកប្រែខំព្យាយាមធ្វើឲ្យគម្ពីរស្រួលយល់សម្រាប់អ្នកអាននៅសព្វថ្ងៃ ដូចអ្នកអាននៅសម័យគម្ពីរដែរ។
អ្នកជំនាញខ្លះខាងភាសា បានពិនិត្យមើលសេចក្ដីបកប្រែផ្សេងៗនៃគម្ពីរ ដែលប្រើនៅសព្វថ្ងៃនេះ រួមទាំងសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីដែរ។ ពួកគេពិនិត្យមើលភាពត្រឹមត្រូវ និងភាពលម្អៀងនៃសេចក្ដីបកប្រែទាំងនោះ។ អ្នកជំនាញម្នាក់ឈ្មោះចេសិន ដាវីឌ ប៊ីដាន់ ជាសាស្ត្រាចារ្យបង្រៀនខាងសាសនានៅសកលវិទ្យាល័យអារីហ្សូណាខាងជើងក្នុងសហរដ្ឋអាម៉េរិក។ នៅឆ្នាំ២០០៣ គាត់បានបោះពុម្ពសៀវភៅមួយដែលមាន២០០ទំព័រ មានចំណងជើងថា៖«គម្ពីរដែលមនុស្សនិយាយភាសាអង់គ្លេសប្រើច្រើនជាងគេបំផុត»។b គាត់បានសិក្សាស្រាវជ្រាវ ខគម្ពីរមួយចំនួនដែលបណ្ឌិតគម្ពីរ មិនយល់ស្របគ្នាអំពីអត្ថន័យ ព្រោះនោះជាកន្លែងដែលភាពលម្អៀងទំនងជាប៉ះពាល់ដល់ការបកប្រែ។ ចំពោះខនីមួយៗ គាត់បានប្រៀបធៀបឯកសារជាភាសាក្រិច ទៅនឹងសេចក្ដីបកប្រែផ្សេងៗជាភាសាអង់គ្លេស។ គាត់ស្វែងរកកន្លែង ដែលមានភាពលម្អៀងដែលអ្នកបកប្រែបានផ្លាស់ប្ដូរអត្ថន័យ។ ក្រោយមក តើគាត់បានសន្និដ្ឋានយ៉ាងណា?
សាស្ត្រាចារ្យប៊ីដាន់ លើកឡើងថាមនុស្សទូទៅនិងបណ្ឌិតគម្ពីរជាច្រើនប៉ាន់ស្មានថាសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីខុសពីសេចក្ដីបកប្រែឯទៀត គឺដោយសារក្រុមអ្នកបកប្រែមានភាពលម្អៀងតាមសេចក្ដីបង្រៀនសាសនារបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ គាត់និយាយថា៖«ភាគច្រើនសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មី ខុសពីសេចក្ដីបកប្រែឯទៀត គឺដោយសារសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីមានភាពត្រឹមត្រូវជាង។ សេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីបកន័យត្រង់ ហើយរក្សាទុកអត្ថន័យដូចដើម»។ ទោះជាសាស្ត្រាចារ្យប៊ីដាន់ មិនយល់ស្របនូវចំណុចមួយចំនួនរបស់សេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីក៏ដោយ គាត់និយាយថា៖«សេចក្ដីបកប្រែនេះ គឺជាសេចក្ដីបកប្រែដែលត្រឹមត្រូវជាងគេបំផុត បើប្រៀបធៀបនឹងសេចក្ដីបកប្រែឯទៀត»។ គាត់ហៅសេចក្ដីបកប្រែនេះថា៖«ជាសេចក្ដីបកប្រែដ៏ល្អ»។
បណ្ឌិតភាសាហេប្រឺម្នាក់នៅប្រទេសអ៊ីស្រាអែលឈ្មោះបេនយ៉ាមីន កេដារ បានផ្ដល់ការសន្និដ្ឋានស្រដៀងនឹងបណ្ឌិតប៊ីដាន់ ស្ដីអំពីសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មី។ នៅឆ្នាំ១៩៨៩គាត់បានប្រាប់ថា៖«សេចក្ដីបកប្រែនេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការខំព្យាយាមយ៉ាងស្មោះ ដើម្បីមានសេចក្ដីបកប្រែដែលស្រួលយល់ និងត្រឹមត្រូវបំផុត...ខ្ញុំមិនដែលរកឃើញភាពលម្អៀងណាមួយ ឬការបញ្ចូលអ្វីមួយដោយចេតនាដែលគ្មានក្នុងឯកសារដើមនៅក្នុងសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីទេ»។
សូមសួរខ្លួនថា៖ ‹តើខ្ញុំមានគោលដៅអ្វីក្នុងការអានគម្ពីរ? តើខ្ញុំចង់បានគម្ពីរដែលស្រួលអានតែមិនសូវត្រឹមត្រូវឬ? តើខ្ញុំចង់អានគម្ពីរដែលមានភាពត្រឹមត្រូវបំផុតដូចឯកសារដើមឬទេ? (ពេត្រុសទី២ ១:២០, ២១) គោលដៅរបស់អ្នកគួរជំរុញចិត្តអ្នកឲ្យជ្រើសរើសយកសេចក្ដីបកប្រែណាមួយ។
[កំណត់សម្គាល់]
b ក្រៅពីសេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មី សេចក្ដីបកប្រែឯទៀតមានដូចតទៅ៖The Amplified New Testament, The Living Bible, The New American Bible With Revised New Testament, New American Standard Bible, The Holy Bible—New International Version, The New Revised Standard Version, The Bible in Today’s English Version, and King James Version.
[រូបភាព]
«សេចក្ដីបកប្រែពិភពលោកថ្មីពីបទគម្ពីរបរិសុទ្ធ»មានច្រើនភាសា
[រូបភាព]
សំណេររបស់ពួកម៉ាសូរីត
[រូបភាព]
បំណែកមួយដែលមានបទគម្ពីរលូកា ១២:៧ដែលចែងថា៖«...កុំខ្លាចឡើយ ព្រោះអ្នករាល់គ្នាមានតម្លៃជាងចាបពូកជាច្រើនទៅទៀត»
[អ្នកផ្ដល់សិទ្ធិឲ្យប្រើរូបភាព]
Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin