ជំពូកទី៥
តើព្រះគម្ពីរពិតជាមកពីព្រះមែនឬ?
១ ហេតុអ្វីក៏ជាការសមហេតុសមផលក្នុងការជឿថា ព្រះទ្រង់នឹងប្រទានពត៌មានអំពីទ្រង់ដល់យើងទាំងអស់?
តើព្រះយេហូវ៉ាទ្រង់បានប្រទានឲ្យយើងនូវពត៌មានអំពីទ្រង់ទេ? តើទ្រង់បានមានបន្ទូលប្រាប់យើងពីអ្វីដែលទ្រង់បានធ្វើ ហើយនិងអ្វីដែលទ្រង់នៅមានបំណងនឹងធ្វើទេ? ឪពុកម្នាក់ដែលស្រឡាញ់កូនចៅរបស់ខ្លួននោះ តែងតែប្រាប់ដល់ពួកគេនូវរឿងជាច្រើន។ ហើយចំពោះអ្វីៗដែលយើងបានឃើញមកនោះ ព្រះយេហូវ៉ាពិតជាព្រះវរបិតាដែលពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីស្រឡាញ់មែន។
២ (ក) តើតាមវិធីដ៏ប្រសើរមួយណា ចំពោះព្រះយេហូវ៉ាក្នុងការប្រាប់យើងអំពីអង្គទ្រង់នោះ? (ខ) តើការនេះញ៉ាំងឲ្យមានសំនួរណាខ្លះ?
២ តើព្រះយេហូវ៉ាអាចប្រទានពត៌មានទៅមនុស្សលោកដែលនៅក្នុងតំបន់ផ្សេងៗនៅលើផែនដី និងសម័យផ្សេងៗបានយ៉ាងណា? វិធីដ៏ប្រសើរមួយចំពោះទ្រង់នោះ គឺការបណ្ដាលឲ្យសៀវភៅមួយបានសរសេរឡើង ហើយលៃលកយ៉ាងណាឲ្យសៀវភៅនោះ ត្រូវបានចែកចាយដល់មនុស្សគ្រប់ៗរូប។ តើព្រះគម្ពីរជាសៀវភៅបែបនេះដែលមកពីព្រះឬ? បើសិនជាអញ្ចឹងមែន តើយើងអាចដឹងយ៉ាងណាបាន?
គ្មានសៀវភៅណាទៀតដូចព្រះគម្ពីរឡើយ
៣ តើវិធីមួយដែលថា ព្រះគម្ពីរជាសៀវភៅមួយដ៏ប្រសើរនោះជាអ្វី?
៣ ប្រសិនបើព្រះគម្ពីរពិតជាមកពីព្រះមែន យើងនឹងសង្ឃឹមថា សៀវភៅនេះ ច្បាស់ជាសៀវភៅដ៏ប្រសើរជាងគេទាំងអស់ ក្នុងចំណោមសៀវភៅទាំងប៉ុន្មានដែលបានសរសេរមកនោះ។ តើពិតមែនឬ? ប្រាកដមែន ហើយមានសេចក្ដីសំអាងជាច្រើនទៀត។ សេចក្ដីសំអាងទីមួយនោះគឺថា សៀវភៅនេះចាស់ណាស់។ អ្នកមិននឹកស្មានថា ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះសំរាប់មនុស្សលោកទាំងអស់ ទើបតែបានសរសេរឡើងក្នុងពេលថ្មីៗនេះទេ មែនទេ? ការសរសេរសៀវភៅនេះបានចាប់ផ្ដើមឡើងប្រហែលជា៣.៥០០ឆ្នាំកន្លងមកម្ល៉េះ ជាភាសាហេព្រើរ។ បន្ទាប់មក ជាង២.២០០ឆ្នាំមុននេះ ក៏បានចាប់ផ្ដើមបកប្រែជាភាសានានា។ សព្វថ្ងៃនេះ មនុស្សស្ទើរតែទាំងអស់នៅលើផែនដី អាចអានព្រះគម្ពីរតាមភាសារបស់ខ្លួនបាន។
៤ តើការប្រៀបធៀបចំនួនដែលព្រះគម្ពីរត្រូវបានផលិតមក ជាមួយនឹងសៀវភៅឯទៀត ខុសគ្នាយ៉ាងណា?
៤ ម្យ៉ាងទៀត គ្មានសៀវភៅណាដែលបានបោះពុម្ពមក មានចំនួនប្រហែលនឹងព្រះគម្ពីរ។ សៀវភៅមួយអាចហៅថា«សៀវភៅលក់ដាច់ជាងគេ»បាន ពេលដែលបានផលិតគ្រាន់តែរាប់ពាន់ក្បាលប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែជារៀងរាល់ឆ្នាំ ព្រះគម្ពីរត្រូវបានបោះពុម្ពចេញជាច្រើនលានក្បាល។ ហើយប៉ុន្មានសតវត្សកន្លងមកនេះ គេបានបោះពុម្ពបានរាប់ពាន់លានក្បាលហើយ! ទោះបីជាកន្លែងដាច់ស្រយាលយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏គ្មានកន្លែងណានៅលើផែនដី ដែលអ្នកមិនអាចរកព្រះគម្ពីរបាននោះឡើយ។ តើនេះមិនមែនជាអ្វី ដែលអ្នកសង្ឃឹមពីសៀវភៅមួយដែលពិតជាមកពីព្រះទេឬ?
៥ តើមានការខំប្រឹងប្រែងណាខ្លះ ក្នុងការកំចាត់ព្រះគម្ពីរចោល?
៥ អ្វីដែលធ្វើឲ្យការចែកចាយព្រះគម្ពីររឹតតែប្រសើរទៀតនោះ គឺជាហេតុការណ៍ដែលសត្រូវបានព្យាយាមកំចាត់គម្ពីរ។ ប៉ុន្តែ តើយើងមិនសង្ឃឹមថា សៀវភៅដែលមកពីព្រះ នឹងត្រូវមកក្រោមការវាយលុកពីភ្នាក់ងាររបស់អារក្សទេឬ? រឿងទាំងនេះបានកើតឡើងមកមែន។ នៅពេលមួយ ការដុតព្រះគម្ពីរចោលជាការធម្មតា ហើយអ្នកណាដែលត្រូវចាប់បានដោយសារការអានព្រះគម្ពីរនោះ ជាញឹកញាប់គេត្រូវបានទទួលទណ្ឌកម្មដោយសេចក្ដីស្លាប់។
៦ (ក) តើសំនួរសំខាន់ៗណាខ្លះ ដែលព្រះគម្ពីរនឹងឆ្លើយបាន? (ខ) តើពួកអ្នកសរសេរព្រះគម្ពីរបានអះអាងថា ពួកគេបានទទួលពត៌មានពីណាមក?
៦ លោកអ្នកនឹងគិតថា សៀវភៅដែលមកពីព្រះនោះច្បាស់ជាពិភាក្សានូវរឿងសំខាន់ៗដែលយើងទាំងអស់គ្នាចង់ដឹងហើយ។ ‹តើជីវិតមកពីណា›? ‹ហេតុអ្វីបានជាយើងនៅទីនេះ›? ‹តើអនាគតនឹងទៅជាយ៉ាងណា›? នេះជាសំនួរខ្លះៗដែលព្រះគម្ពីរឆ្លើយបាន។ ហើយព្រះគម្ពីរចែងយ៉ាងច្បាស់ថា ពត៌មាននៅក្នុងនោះគឺមកពីព្រះយេហូវ៉ា។ អ្នកសរសេរព្រះគម្ពីរម្នាក់បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ព្រះវិញ្ញាណនៃព្រះយេហូវ៉ាបានមានបន្ទូលដោយសារខ្ញុំ ព្រះបន្ទូលនៃទ្រង់នៅលើអណ្ដាតខ្ញុំ»។ (សាំយូអែលទី២ ២៣:២) ម្នាក់ទៀតបានសរសេរថា៖ «គ្រប់ទាំងបទគម្ពីរ គឺជាព្រះទ្រង់បានបញ្ចេញព្រះវិញ្ញាណបណ្ដាលឲ្យតែងទេ»។ (ធីម៉ូថេទី២ ៣:១៦) ដោយព្រោះតែព្រះគម្ពីរថ្លែងយ៉ាងច្បាស់ថានេះជាបន្ទូលរបស់ព្រះនោះ តើមិនជាការប្រកបដោយប្រាជ្ញាទេឬ ក្នុងការពិនិត្យមើលថាតើនេះពិតជាបន្ទូលទ្រង់មែនឬក៏មិនមែននោះ?
របៀបដែលព្រះគម្ពីរបានសរសេរមក
៧ (ក) តើអ្នកណាដែលបានសរសេរព្រះគម្ពីរ? (ខ) អញ្ចឹង តើអាចថាព្រះគម្ពីរជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះបានយ៉ាងណា?
៧ អ្នកប្រហែលជាសួរថា៖ ‹ប៉ុន្តែ តើព្រះគម្ពីរអាចមកពីព្រះបានយ៉ាងដូចម្ដេច បើមនុស្សជាអ្នកសរសេរនោះ›? ពិតមែនហើយ មានបុរសប្រហែលជា៤០នាក់ ដែលបានចូលរួមក្នុងការសរសេរព្រះគម្ពីរ។ បុរសទាំងនេះពិតជាបានសរសេរព្រះគម្ពីរមែន លើកលែងតែក្រិត្យដប់ប្រការ ដែលបានសរសេរដោយផ្ទាល់ព្រះហស្តរបស់ព្រះ នៅលើបន្ទះថ្មដោយសកម្មភាពផ្ទាល់នៃព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធរបស់ទ្រង់។ (និក្ខមនំ ៣១:១៨) យ៉ាងណាក៏ដោយ ការនេះមិនបានធ្វើឲ្យអ្វីៗដែលពួកគេបានសរសេរ ថាមិនមែនជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះឡើយ។ ព្រះគម្ពីរពន្យល់ថា៖ «មនុស្សបរិសុទ្ធរបស់ព្រះ ដែលបានទាយ ដោយសារព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធទ្រង់បណ្ដាលវិញ»។ (ពេត្រុសទី២ ១:២១) មែនហើយ ដូចជាព្រះបានប្រើព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធដ៏ខ្លាំងក្លារបស់ទ្រង់ ក្នុងការបង្កើតផ្ទៃមេឃ ផែនដី និងរបស់ដែលមានជីវិតទាំងអស់នោះ ទ្រង់ក៏បានប្រើវិញ្ញាណនោះដើម្បីដឹកនាំការសរសេរព្រះគម្ពីរដែរ។
៨, ៩ តើឧទាហរណ៍អ្វីខ្លះសព្វថ្ងៃនេះ ដែលអាចជួយយើងឲ្យយល់អំពីរបៀបដែលព្រះបានបណ្ដាលឲ្យមនុស្សសរសេរព្រះគម្ពីរនោះ?
៨ រឿងនេះបានសេចក្ដីថា ព្រះគម្ពីរមានអ្នកនិពន្ធតែមួយទេ គឺព្រះយេហូវ៉ា។ ទ្រង់បានប្រើមនុស្សដើម្បីកត់ទុកនូវពត៌មាន ដូចជាពាណិជ្ជករម្នាក់ប្រើស្មៀនរបស់ខ្លួនក្នុងការសរសេរសំបុត្រដែរ។ ស្មៀនបានសរសេរសំបុត្រនោះមែន ប៉ុន្តែសំបុត្រនោះពោរពេញទៅដោយគំនិតនិងយោបល់របស់ពាណិជ្ជករទេ។ ដូច្នេះហើយ នេះជាសំបុត្ររបស់គាត់ មិនមែនជារបស់ស្មៀនទេ ដូចជាព្រះគម្ពីរជាសៀវភៅរបស់ព្រះ មិនជារបស់ពួកមនុស្សដែលបានត្រូវប្រើក្នុងការសរសេរនោះទេ។
៩ ពីព្រោះព្រះទ្រង់បានបង្កើតសតិនោះ ពិតជាមិនពិបាកទេចំពោះទ្រង់ ក្នុងការទាក់ទងនឹងសតិរបស់អ្នកបម្រើទាំងឡាយរបស់ទ្រង់ ដើម្បីប្រទានដល់ពួកគេនូវពត៌មានក្នុងការសរសេរនោះ។ សូម្បីតែសព្វថ្ងៃនេះ មនុស្សអាចអង្គុយនៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួន ហើយអាចទទួលដំណឹងផ្សេងៗពីទីឆ្ងាយតាមវិទ្យុមួយ ឬក៏ទូរទស្សន៍មួយគ្រឿងបាន។ សំឡេងឬក៏រូបភាពធ្វើដំណើរយ៉ាងឆ្ងាយបាននោះ ដោយសារការប្រើច្បាប់ធម្មជាតិដែលព្រះទ្រង់បានបង្កើតមក។ ដូច្នេះហើយ ជាការស្រួលយល់ណាស់ដែលព្រះយេហូវ៉ា ទោះបីទ្រង់គង់នៅកន្លែងមួយរបស់ទ្រង់យ៉ាងឆ្ងាយក្នុងស្ថានសួគ៌ក៏ដោយ ក៏ទ្រង់អាចដឹកនាំមនុស្សឲ្យកត់ពត៌មាន ដែលទ្រង់មានព្រះហឫទ័យចង់ឲ្យគ្រួសាររបស់មនុស្សលោកដឹងបានដែរ។
១០ (ក) តើមានសៀវភៅប៉ុន្មានក្បាលដែលបានផ្ដុំឡើងជាព្រះគម្ពីរ ហើយត្រូវបានសរសេរមកអស់រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំ? (ខ) តើផ្ទៃរឿងដ៏សំខាន់អ្វីដែលមានពាសពេញនៅក្នុងព្រះគម្ពីរ?
១០ លទ្ធផលបានមកជាសៀវភៅដ៏អស្ចារ្យមួយ។ តាមការពិតទៅ ព្រះគម្ពីរបានផ្ដុំឡើងដោយសៀវភៅតូចៗ ៦៦ក្បាល។ ពាក្យក្រិក ប៊ីប៊្លីយ៉ា ដែលភាសាអង់គ្លេសថា «Bible» (ភាសាខ្មែរថា ព្រះគម្ពីរ)បានបកស្រាយមកមានន័យថា «សៀវភៅតូចៗ»។ សៀវភៅទាំងនេះឬក៏សំបុត្រទាំងនេះ បានសរសេរឡើងអស់រយៈពេលជាង១.៦០០ឆ្នាំ ពីឆ្នាំ១៥១៣ម.ស.យ.a រហូតដល់ឆ្នាំ៩៨ក្នុងស.យ.នេះ។ ប៉ុន្តែ ដោយសារតែមានអ្នកនិពន្ធតែមួយនោះ សៀវភៅគម្ពីរទាំងអស់នេះមានភាពចុះសម្រុងគ្នាទៅវិញទៅមកណាស់។ ក្នុងព្រះគម្ពីរទាំងមូល មានផ្ទៃរឿងតែមួយដូចគ្នា គឺព្រះយេហូវ៉ាទ្រង់នឹងធ្វើឲ្យមាននូវស្ថានភាពដ៏ត្រឹមត្រូវឡើងវិញ តាមរយៈព្រះរាជាណាចក្ររបស់ទ្រង់។ សៀវភៅទីមួយដែលមានឈ្មោះថា លោកុប្បត្តិ បានចែងអំពីរបៀបដែលលំនៅជាសួនមនោរម្យបានត្រូវបាត់បង់ទៅ ដោយសារការបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះ ហើយសៀវភៅចុងក្រោយបំផុតដែលមានឈ្មោះថា វិវរណៈ ពណ៌នាអំពីរបៀបដែលផែនដីនឹងត្រូវធ្វើឲ្យបានទៅជាសួនមនោរម្យមួយសារឡើងវិញ ដោយសារការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះ។—លោកុប្បត្តិ ៣:១៩, ២៣; វិវរណៈ ១២:១០; ២១:៣, ៤
១១ (ក) តើភាសាអ្វីខ្លះ ដែលបានយកទៅប្រើក្នុងការសរសេរព្រះគម្ពីរ? (ខ) តើព្រះគម្ពីរបានចែកជាពីរផ្នែកធំៗណាខ្លះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលបង្ហាញពីឯកភាពនៃរបស់ទាំងនេះ?
១១ សៀវភៅ៣៩ក្បាលដំបូងនៃព្រះគម្ពីរត្រូវបានសរសេរឡើងភាគច្រើនជាភាសាហេព្រើរ ដោយមានមួយចំនួនតូចជាភាសាអារ៉ាម។ សៀវភៅចុងក្រោយទាំង២៧ក្បាលត្រូវបានសរសេរឡើងជាភាសាក្រិក គឺជាភាសាទូទៅរបស់ប្រជាជន នៅពេលដែលព្រះយេស៊ូវ និងអ្នកកាន់តាមជាពួកគ្រីស្ទានរបស់ទ្រង់បានរស់នៅលើផែនដីនៅឡើយនោះ។ ផ្នែកទាំងពីរដ៏ធំនេះនៃព្រះគម្ពីរបានត្រូវហៅយ៉ាងត្រឹមត្រូវថា«បទគម្ពីរភាសាហេព្រើរ» និង«បទគម្ពីរភាសាក្រិក»។ ដើម្បីបង្ហាញនូវការស្របរវាងគ្នានឹងគ្នា បទគម្ពីរភាសាក្រិកបានស្រង់ពាក្យពីបទគម្ពីរភាសាហេព្រើរ ច្រើនជាង៣៦៥ដង ហើយបានសំដៅចំពោះបទគម្ពីរភាសាហេព្រើរ ប្រហែលជា៣៧៥ដងថែមទៀតផង។
ការធ្វើឲ្យព្រះគម្ពីរមានដល់មនុស្សគ្រប់រូប
១២ ហេតុអ្វីក៏ព្រះយេហូវ៉ា បានបណ្ដាលឲ្យមានសេចក្ដីចម្លងនៃព្រះគម្ពីរ?
១២ ប្រសិនបើមានតែព្រះគម្ពីរដើមនោះ តើមនុស្សគ្រប់គ្នាអាចអានព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះបានយ៉ាងណា? ពួកគេមិនអាចអានបានទេ។ ដូច្នេះហើយ ព្រះយេហូវ៉ាទ្រង់បានរៀបចំឲ្យមានការចម្លងពីព្រះគម្ពីរដើមភាសាហេព្រើរ។ (ចោទិយកថា ១៧:១៨) ជាឧទាហរណ៍ បុរសម្នាក់ឈ្មោះអែសរ៉ាបានត្រូវហៅថា«លោកជាស្មៀនស្ទាត់ជំនាញខាងក្រិត្យវិន័យលោកម៉ូសេ ដែលព្រះយេហូវ៉ា ជាព្រះនៃសាសន៍អ៊ីស្រាអែលបានប្រទានមក»។ (អែសរ៉ា ៧:៦) សេចក្ដីចម្លងរាប់ពាន់ក្បាលពីបទគម្ពីរភាសាក្រិកក៏បានធ្វើឡើងដែរ។
១៣ (ក) តើអ្វីដែលត្រូវការជាចាំបាច់ ដើម្បីឲ្យមនុស្សភាគច្រើនអាចអានព្រះគម្ពីរបាន? (ខ) តើការបកប្រែជាលើកដំបូងនៃព្រះគម្ពីរបានប្រព្រឹត្តឡើងនៅពេលណា?
១៣ តើអ្នកចេះអានភាសាហេព្រើរ ឬក៏ភាសាក្រិកទេ? បើមិនចេះទេនោះ អ្នកមិនអាចអានសេចក្ដីចម្លងពីដើមដោយដៃនៃព្រះគម្ពីរបានទេ ដែលខ្លះនៅមាននៅឡើយ។ ដូច្នេះហើយ ដើម្បីឲ្យអ្នកអាចអានព្រះគម្ពីរបាន អ្នកណាម្នាក់ត្រូវតែបកប្រែទៅក្នុងភាសាដែលអ្នកចេះអាន។ ការបកប្រែពីភាសាមួយទៅភាសាមួយទៀតនេះ បានធ្វើឲ្យមានលទ្ធភាពចំពោះមនុស្សជាច្រើន ដើម្បីឲ្យអាចអានព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះបាន។ ឧទាហរណ៍ ប្រហែលជា៣០០ឆ្នាំ មុនពេលព្រះយេស៊ូវទ្រង់គង់នៅលើផែនដី ភាសាក្រិកបានទៅជាភាសាដែលមនុស្សភាគច្រើនចាប់ផ្ដើមនិយាយ។ ដូច្នេះហើយ ព្រះគម្ពីរភាសាហេព្រើរបានបកប្រែទៅជាភាសាក្រិក ចាប់ផ្ដើមនៅឆ្នាំ២៨០ម.ស.យ។ ការបកប្រែពីដើមនេះបានត្រូវហៅថា«សេពតួជិន្ត»។
១៤ (ក) ហេតុអ្វីបានជាអ្នកដឹកនាំសាសនាខ្លះខំប្រយុទ្ធក្នុងការទប់នូវការបកប្រែព្រះគម្ពីរនោះ? (ខ) តើអ្វីដែលបង្ហាញថា ពួកគេបានទទួលបរាជ័យក្នុងការប្រយុទ្ធនោះ?
១៤ ក្រោយមក ភាសាឡាតាំងបានទៅជាភាសាទូទៅនៃមនុស្សជាច្រើន ដូច្នេះហើយ ព្រះគម្ពីរក៏បានបកប្រែទៅជាភាសាឡាតាំងដែរ។ ប៉ុន្តែ ជាច្រើនសតវត្សកន្លងមក មនុស្សដែលចេះនិយាយភាសាឡាតាំង កាន់តែមានចំនួនតិចឡើងៗ។ មនុស្សភាគច្រើនបាននិយាយភាសាផ្សេងៗដូចជា ភាសាអារ៉ាប់ ភាសាបារាំង ភាសាអេស្ប៉ាញ៉ុល ភាសាព័រទុយហ្គាល់ ភាសាអ៊ីតាលី ភាសាអាល្លឺម៉ង់ និងភាសាអង់គ្លេសផង។ ក្នុងរយៈពេលជាយូរមកហើយ ពួកអ្នកដឹកនាំសាសនាកាតូលិកបានប្រយុទ្ធ ដើម្បីមិនឲ្យព្រះគម្ពីរត្រូវបានបកប្រែទៅជាភាសារបស់មនុស្សសាមញ្ញឡើយ។ ពួកគេថែមទាំងបានដុតនៅនឹងបង្គោល មនុស្សណាដែលមានព្រះគម្ពីរ។ ពួកគេបានធ្វើយ៉ាងនេះ ពីព្រោះព្រះគម្ពីរបានលាតត្រដាងឲ្យមនុស្សដឹងឮនូវសេចក្ដីបង្រៀនមិនពិត និងអំពើអាក្រក់របស់ពួកគេ។ ប៉ុន្តែក្រោយមក ពួកអ្នកដឹកនាំសាសនាទាំងនេះបានបរាជ័យក្នុងការប្រយុទ្ធនោះ ហើយព្រះគម្ពីរក៏បានត្រូវចាប់ផ្ដើមបកប្រែទៅជាភាសានានា និងបានចែកចាយជាច្រើនដែរ។ សព្វថ្ងៃនេះមនុស្សអាចអានព្រះគម្ពីរទាំងមូល ឬក៏ចំណែកខ្លះបានជាង១.៧០០ភាសា!
១៥ ហេតុអ្វីជាការល្អ ឲ្យមានសេចក្ដីបកប្រែព្រះគម្ពីរថ្មីៗ?
១៥ ជាច្រើនឆ្នាំក៏បានកន្លងទៅ សេចក្ដីបកប្រែផ្សេងៗជាច្រើននៃព្រះគម្ពីរត្រូវបានផលិតឡើងក្នុងភាសាដូចគ្នា។ ឧទាហរណ៍ គ្រាន់តែជាភាសាអង់គ្លេសប៉ុណ្ណោះ មានសេចក្ដីបកប្រែព្រះគម្ពីរជាច្រើន។ ហេតុអ្វី? តើមិនគ្រប់គ្រាន់ទេឬ បើមានមួយហើយនោះ? មែនហើយ រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមក ភាសាតែងតែមានការប្រែប្រួលជាច្រើនណាស់។ ដូច្នេះ ប្រសិនបើអ្នកប្រៀបធៀបសេចក្ដីបកប្រែចាស់ នឹងសេចក្ដីបកប្រែថ្មីណាមួយ អ្នកនឹងកត់សម្គាល់ឃើញនូវការប្រែប្រួលក្នុងភាសានោះជាមិនខាន។ ទោះបីសេចក្ដីបកប្រែស្ទើរតែទាំងអស់តែងតែផ្ដល់នូវគំនិតដូចគ្នានោះ អ្នកនឹងកត់សម្គាល់ឃើញថា សេចក្ដីបកប្រែដែលបានបោះពុម្ពនៅពេលថ្មីៗនេះ គឺធម្មតាស្រួលយល់ជាង។ ដូច្នេះហើយ យើងអាចថ្លែងអំណរគុណចំពោះសេចក្ដីបកប្រែព្រះគម្ពីរថ្មីៗ ដែលបានបកប្រែបន្ទូលព្រះទៅជាភាសាសាមញ្ញស្រួលយល់សំរាប់សព្វថ្ងៃនេះ។
តើព្រះគម្ពីរមានដែលបានកែប្រែទេ?
១៦ ហេតុអ្វីក៏មនុស្សខ្លះជឿថា ព្រះគម្ពីរបានត្រូវកែប្រែនោះ?
១៦ ប៉ុន្តែអ្នកប្រហែលជាសួរថា៖ ‹តើយើងអាចដឹងជាពិតយ៉ាងណាបានថា ព្រះគម្ពីររបស់យើងសព្វថ្ងៃនេះ មានពត៌មានដូចគ្នានឹងអ្វីៗដែលអ្នកសរសេរបានទទួលពីព្រះនោះ›? ដោយការចម្លងហើយចម្លងទៀតនៃព្រះគម្ពីររាប់រយឆ្នាំ និងរហូតដល់រាប់ពាន់ឆ្នាំនោះ តើមិនមានកំហុសដែលបានភ្លាត់ចូលទេឬ? មានមែន ប៉ុន្តែកំហុសទាំងនេះបានត្រូវរកឃើញ និងបានកែឡើងវិញនៅក្នុងសេចក្ដីបកប្រែថ្មីនៃព្រះគម្ពីរហើយ។ ពត៌មានសព្វថ្ងៃនេះ គឺដូចគ្នានឹងពត៌មានដែលព្រះបានប្រទានដល់ពួកអ្នកដែលបានកត់ទុកជាលើកដំបូងដែរ។ តើមានភស្តុតាងយ៉ាងណាដែរក្នុងរឿងនេះ?
១៧ តើមានភស្តុតាងអ្វីខ្លះ ដែលបង្ហាញឲ្យឃើញថាព្រះគម្ពីរមិនបានកែប្រែទេនោះ?
១៧ រវាងឆ្នាំ១៩៤៧ នឹង១៩៥៥ អ្វីដែលល្បីថាក្រាំងសមុទ្រស្លាប់បានត្រូវគេរកឃើញ។ នៅក្នុងក្រាំងដ៏ចាស់ទាំងនេះ មានសេចក្ដីចម្លងជាច្រើននៃព្រះគម្ពីរភាសាហេព្រើរ។ ក្រាំងទាំងនេះមានអាយុពី១០០ទៅ២០០ឆ្នាំមុនព្រះយេស៊ូវបានប្រសូតម្ល៉េះ។ ក្រាំងមួយក្នុងចំណោមនោះ ជាសេចក្ដីចម្លងនៃសៀវភៅអេសាយ។ មុននឹងក្រាំងនេះត្រូវបានរកឃើញនោះ មានតែសេចក្ដីចម្លងមួយគត់នៃសៀវភៅអេសាយជាភាសាហេព្រើរដែលមានអាយុជិត១.០០០ឆ្នាំក្រោយពីព្រះយេស៊ូវបានប្រសូតមក។ កាលដែលសេចក្ដីចម្លងទាំងពីរនេះត្រូវបានប្រៀបធៀបទៅ គេឃើញថាមានភាពខុសគ្នាតិចណាស់ ហើយភាគច្រើនគឺគ្រាន់តែជាការប្រែប្រួលយ៉ាងតូចតាចក្នុងការប្រកបពាក្យប៉ុណ្ណោះ! នេះបានសេចក្ដីថា ទោះបីជាង១.០០០ឆ្នាំនៃការចម្លងក៏ដោយ ក៏គ្មានការផ្លាស់ប្ដូរដ៏ធំដុំឡើយ!
១៨ (ក) តើកំហុសនៃអ្នកចម្លងបានត្រូវកែយ៉ាងណា? (ខ) តើអាចថាយ៉ាងណាបានចំពោះភាពត្រឹមត្រូវរបស់បទគម្ពីរក្រិក?
១៨ នៅមានវត្ថុចម្លងពីបុរាណជាង១.៧០០ក្បាលនៃផ្នែកផ្សេងៗរបស់បទគម្ពីរភាសាហេព្រើរទៀត។ ដោយការប្រៀបធៀបដ៏ហ្មត់ចត់រវាងវត្ថុចម្លងពីបុរាណទាំងប៉ុន្មាន សូម្បីតែកំហុសដ៏តិចតួចដែលអ្នកចម្លងបានធ្វើខុសនោះ ក៏បានរកឃើញ ហើយបានកែឡើងវិញ។ ម្យ៉ាងទៀត ក៏មានវត្ថុចម្លងចាស់រាប់ពាន់ក្បាលនៃបទគម្ពីរភាសាក្រិក ដែលខ្លះមានអាយុរហូតជិតដល់សម័យព្រះយេស៊ូវនិងពួកសាវករបស់ទ្រង់ផង។ អញ្ចឹងហើយ ដូចជាលោក ហ្វ្រេដេរិក-ខេនយ៉ុន បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «មូលដ្ឋានចុងក្រោយចំពោះការនៅសង្ស័យណាដែលថា ព្រះគម្ពីរត្រូវបានផ្ដល់មកយើង ដោយមានសភាពដូចពីកាលដែលបានសរសេរមកនោះ ឥឡូវនេះលែងមានការសង្ស័យនោះទៀតហើយ»។—ព្រះគម្ពីរនិងបុរាណវត្ថុវិទ្យា ទំព័រលេខ២៨៨, ២៨៩
១៩ (ក) អ្វីដែលជាឧទាហរណ៍មួយ ក្នុងការប៉ុនប៉ងបញ្ចូលពាក្យទៅក្នុងព្រះគម្ពីរ? (ខ) ហេតុអ្វីក៏យ៉ូហានទី១ ៥:៧ ដែលមាននៅក្នុងសេចក្ដីបកប្រែព្រះគម្ពីរខ្លះ មិនមែនជារបស់ដែលនៅក្នុងព្រះគម្ពីរទេនោះ?
១៩ រឿងនេះមិនមែនបានសេចក្ដីថា មិនដែលមានសេចក្ដីប៉ុនប៉ងក្នុងការកែប្រែបន្ទូលរបស់ព្រះនោះទេ។ ការនេះបានមានមកហើយ។ ឧទាហរណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់មួយគឺយ៉ូហានទី១ ៥:៧។ នៅក្នុងសេចក្ដីបកប្រែសមាគមខ្មែរនៃព្រះគម្ពីរបរិសុទ្ធដែលផ្សាយចេញនៅឆ្នាំ១៩៥៤ វគ្គនេះអានថា៖ «មានសាក្សី៣អង្គដែលធ្វើបន្ទាល់នៅស្ថានសួគ៌ គឺជាព្រះវរបិតា១ ព្រះបន្ទូល១ នឹងព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធ១ តែទាំង៣អង្គនេះរួមមកតែ១ទេ»។ ប៉ុន្តែពាក្យទាំងនេះ មិនបានមានមកនៅក្នុងវត្ថុចម្លងដើមនៃព្រះគម្ពីរណាមួយឡើយ។ សេចក្ដីទាំងនេះត្រូវបានបញ្ចូលដោយសារអ្នកណាម្នាក់ ដែលព្យាយាមគាំទ្រដល់សេចក្ដីបង្រៀននៃត្រីឯកភាព។ ដោយឃើញយ៉ាងច្បាស់ថា ពាក្យទាំងនេះមិនមែនជាផ្នែកនៃព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះយ៉ាងពិតនោះ កំណែថ្មីក៏បានត្រូវធ្វើឡើង ហើយពាក្យទាំងនេះក៏លែងមានទៀត នៅក្នុងព្រះគម្ពីរថ្មីនានា។
២០ ហេតុអ្វីក៏យើងអាចដឹងជាប្រាកដថា ព្រះគម្ពីរបានត្រូវរក្សាឲ្យមានលក្ខណៈបរិសុទ្ធនោះ?
២០ ដូច្នេះហើយអ្នកណាដែលថា ព្រះគម្ពីរមិនមានពត៌មានដូចកាលដែលបានសរសេរពីដើមនោះ គឺពិតជាមិនដឹងដំណើរហេតុពិតទេ។ ព្រះយេហូវ៉ាបានលៃលកយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យបន្ទូលរបស់ទ្រង់ត្រូវបានការពារ មិនត្រឹមតែពីកំហុសរបស់ពួកអ្នកចម្លងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រមទាំងឲ្យបានការពារពីការប៉ុនប៉ងនៃអ្នកដទៃទៀតក្នុងការបញ្ចូលពាក្យទៅក្នុងនោះដែរ។ ព្រះគម្ពីរផ្ទាល់ក៏មានសេចក្ដីសន្យារបស់ព្រះ ដែលថាបន្ទូលរបស់ទ្រង់ត្រូវបានរក្សាឲ្យនៅមានលក្ខណៈបរិសុទ្ធសំរាប់យើងដល់សព្វថ្ងៃនេះ។—ទំនុកដំកើង ១២:៦, ៧; ដានីយ៉ែល ១២:៤; ពេត្រុសទី១ ១:២៤, ២៥; វិវរណៈ ២២:១៨, ១៩
តើព្រះគម្ពីរជាសេចក្ដីពិតមែនឬ?
២១ តើព្រះយេស៊ូវទ្រង់មានទស្សនៈយ៉ាងណា ចំពោះព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះ?
២១ ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទទ្រង់បានមានបន្ទូលនៅក្នុងសេចក្ដីអធិស្ឋានទៅព្រះថា៖ «ឯសេចក្ដីពិត គឺជាព្រះបន្ទូលរបស់ទ្រង់»។ (យ៉ូហាន ១៧:១៧) ប៉ុន្តែតើភស្តុតាងបានគាំទ្រសេចក្ដីនេះទេ? កាលណាព្រះគម្ពីរបានត្រូវពិនិត្យឲ្យបានហ្មត់ចត់ទៅ តើយើងអាចដឹងថាព្រះគម្ពីរប្រាកដជាសេចក្ដីពិតមែនឬ? អ្នកមានតម្រិះវិជ្ជាជ្រៅជ្រះខាងប្រវត្ដិសាស្ត្រ ដែលបានសិក្សាព្រះគម្ពីរ តែងតែមានការអស្ចារ្យនឹងភាពត្រឹមត្រូវរបស់ព្រះគម្ពីរ។ នៅក្នុងព្រះគម្ពីរ មានឈ្មោះចំៗយ៉ាងជាក់លាក់ និងសេចក្ដីរាយការណ៍យ៉ាងល្អិតល្អន់ដែលអាចបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថាពិតបាន។ សូមពិនិត្យនូវឧទាហរណ៍ខ្លះៗដូចតទៅនេះ។
២២-២៥ តើមានឧទាហរណ៍ណាខ្លះដែលបង្ហាញថា ព្រះគម្ពីរផ្ទុកទៅដោយរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រដ៏ពិតនោះ?
២២ សូមក្រឡេកមើលរូបភាពនិងអក្សរចារឹកនៅលើជញ្ជាំងនៃវិហារនេះនៅស្រុកខាណាក់ ប្រទេសអេស៊ីព្ទ។ រូបទាំងនេះប្រាប់អំពីជ័យជំនះរបស់ស្តេចផារ៉ោន ស៊ីសាក ជិត៣.០០០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ទៅលើរាជាណាចក្ររបស់សាសន៍យូដានៅកំឡុងការគ្រងរាជ្យរបស់ព្រះរាជបុត្រានៃស្តេចសាឡូម៉ូន ដែលមាននាមថារេហូបោម។ ព្រះគម្ពីរក៏បានចែងពីព្រឹត្ដិការណ៍ដូចនេះដែរ។—ពង្សាវតារក្សត្រទី១ ១៤:២៥, ២៦
២៣ សូមអញ្ជើញមើលដែរ នូវសិលាចារឹករបស់សាសន៍ម៉ូអាប់។ សិលាពីដើមដំបូងត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុងសារមន្ទីរលូហ្វរ៍នៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង។ អក្សរចារឹកប្រាប់អំពីការបះបោរប្រឆាំងនឹងប្រទេសអ៊ីស្រាអែលដោយស្តេចមេសារបស់សាសន៍ម៉ូអាប់។ ព្រឹត្ដិការណ៍ទាំងនេះក៏បានរាយការណ៍មកនៅក្នុងព្រះគម្ពីរដែរ។—ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ១:១; ៣:៤-២៧
២៤ ស្រះទឹកស៊ីឡោម និងច្រកចូលនៃផ្លូវរូងទឹកដែលមានចម្ងាយ៥៣៣ម៉ែត្រ នៅទីក្រុងយេរូសាឡិម ត្រូវបានឃើញនៅទីនេះដែរនៅខាងស្ដាំបំផុត។ នៅសម័យឥឡូវនេះ ទេសចរជាច្រើនដែលបានទៅលេងទីក្រុងយេរូសាឡិមបានឆ្លងកាត់ផ្លូវរូងនេះ។ ផ្លូវរូងទឹកនេះជាភស្តុតាងទៀតថាព្រះគម្ពីរពិតជាត្រឹមត្រូវ។ ហេតុអ្វី? ពីព្រោះព្រះគម្ពីរបានពន្យល់ថា ស្តេចហេសេគាបានសង់ផ្លូវរូងនេះ ជាង២.៥០០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ដើម្បីការពារការផ្ដល់ទឹករបស់ទ្រង់ពីការលុកលុយរបស់កងទ័ពណាមួយ។—ពង្សាវតារក្សត្រទី២ ២០:២០; របាក្សត្រទី២ ៣២:២-៤, ៣០
២៥ នៅសារមន្ទីរនៃប្រទេសអង់គ្លេស ទេសចរអាចឃើញរបាក្សត្រស្តេចណាបូនីដាស ដែលមានរូបនៅខាងស្ដាំនេះ។ របាក្សត្រនេះបានចែងអំពីការវិនាសនៃទីក្រុងបាប៊ីឡូន ដូចជាព្រះគម្ពីរបានចែងប្រាប់ដែរ។ (ដានីយ៉ែល ៥:៣០, ៣១) ប៉ុន្តែព្រះគម្ពីរបានចែងថា នៅពេលនោះបេលសាសារជាស្តេចនៃប្រទេសបាប៊ីឡូនទៅវិញ។ ហើយរបាក្សត្រស្តេចណាបូនីដាសមិនបានចែងអំពីឈ្មោះបេលសាសារសោះ។ ជាការពិត នៅពេលមួយ អក្សរចារឹកទាំងអស់ដែលបានរកឃើញបានថា ណាបូនីដាសជាស្តេចចុងក្រោយបង្អស់នៃប្រទេសបាប៊ីឡូន។ ដូច្នេះហើយ អ្នកខ្លះដែលថាព្រះគម្ពីរមិនពិតនោះ បានអះអាងថាស្តេចបេលសាសារមិនដែលមានទាល់តែសោះ ហើយក៏ថាព្រះគម្ពីរពិតជាខុសហើយ។ ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងទៅថ្មីៗនេះ អក្សរចារឹកពីជំនាន់ដើមបានត្រូវរកឃើញ ដែលបានប្រាប់ថាបេលសាសារជាបុត្រារបស់ស្តេចណាបូនីដាសហើយជាអ្នកគ្រងរាជ្យជាមួយព្រះរាជបិតាទ្រង់នៅទីក្រុងបាប៊ីឡូននៅពេលនោះ! ប្រាកដហើយ ព្រះគម្ពីរពិតជាត្រឹមត្រូវ ដូចជាមានឧទាហរណ៍ជាច្រើនបង្ហាញជាភស្តុតាងនោះ។
២៦ តើមានភស្តុតាងណាដែលថា ព្រះគម្ពីរពិតជាត្រឹមត្រូវតាមរបៀបវិទ្យាសាស្ត្រ?
២៦ ព្រះគម្ពីរមិនគ្រាន់តែមានរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រដ៏ពិតប៉ុណ្ណោះទេ។ អ្វីៗទាំងអស់ដែលបានចែងនៅក្នុងនោះសុទ្ធតែពិតដែរ។ សូម្បីតែការចែងអំពីរឿងវិទ្យាសាស្ត្រក៏ដោយ ក៏ជាការត្រឹមត្រូវដ៏អស្ចារ្យដែរ។ សូមលើកឧទាហរណ៍ពីរមកជំរាប៖ នៅសម័យបុរាណជាទួទៅគេតែងជឿថា ផែនដីត្រូវបានទ្រដោយរបស់ណាមួយដែលមើលឃើញ គឺដាក់នៅលើអ្វីមួយ ដូចជានៅលើយក្សមួយ។ ប៉ុន្តែ ដោយការយល់ស្របគ្រប់សព្វជាមួយនឹងភស្តុតាងនៃវិទ្យាសាស្ត្រ ព្រះគម្ពីររាយការណ៍ថា ព្រះទ្រង់«ព្យួរផែនដីនៅទទេធេង»។ (យ៉ូប ២៦:៧) ហើយក៏មិនបានថាផែនដីមានរាងរាបស្មើដូចមនុស្សភាគច្រើនបានជឿពីដើមទេ តែព្រះគម្ពីរបានចែងថាព្រះទ្រង់«គង់ពីលើរង្វង់ផែនដី»។—អេសាយ ៤០:២២
២៧ (ក) តើអ្វីជាភស្តុតាងដ៏ខ្លាំងបំផុតដែលថា ព្រះគម្ពីរមកពីព្រះ? (ខ) តើរឿងអ្វីខ្លះដែលបទគម្ពីរភាសាហេព្រើរបានទាយឆុតណាស់អំពីព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះ?
២៧ ប៉ុន្តែភស្តុតាងធំជាងគេដែលបញ្ជាក់ថា ព្រះគម្ពីរពិតជាមកពីព្រះនោះ គឺសេចក្ដីកត់ទុកដ៏ល្អគ្រប់ល័ក្ខណ៍ដែលទាយទុកអំពីរឿងអនាគត។ គ្មានសៀវភៅណាដែលសរសេរដោយមនុស្ស អាចរាយការណ៍ឲ្យបានពិតពីរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រណា មុនពេលកើតឡើងបានទេ ប៉ុន្តែព្រះគម្ពីរអាចធ្វើការនេះបាន។ មែនហើយព្រះគម្ពីរបានពោរពេញទៅដោយទំនាយដ៏ពិត ត្រូវបានចែងរឿងប្រវត្ដិសាស្ត្រមុនដែលកើតមានឡើងទៅទៀត។ រឿងខ្លះដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់នោះ គឺជារឿងដែលស្តីអំពីការយាងមកលើផែនដីនៃព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះ។ បទគម្ពីរភាសាហេព្រើរបានចែងយ៉ាងច្បាស់រាប់រយឆ្នាំទុកជាមុនថា បុគ្គលដែលបានសន្យានោះ នឹងមានកំណើតនៅភូមិបេថ្លេហិម ដែលកើតពីស្រីក្រមុំសុទ្ធម្នាក់ ត្រូវបានក្បត់នឹងប្រាក់៣០ដុំ ត្រូវចាត់ទុកទ្រង់ជាមនុស្សទទឹងច្បាប់ គ្មានឆ្អឹងណាមួយនឹងត្រូវបាក់ឡើយ ហើយថាគេនឹងចាប់ឆ្នោតយកសំលៀកបំពាក់ទ្រង់ ហើយនិងមានយ៉ាងល្អិតល្អន់ជាច្រើនទៀត។—មីកា ៥:១; ម៉ាថាយ ២:៣-៩; អេសាយ ៧:១៤; ម៉ាថាយ ១:២២, ២៣; សាការី ១១:១២, ១៣; ម៉ាថាយ ២៧:៣-៥; អេសាយ ៥៣:១២; លូកា ២២:៣៧, ៥២; ២៣:៣២, ៣៣; ទំនុកដំកើង ៣៤:២០; យ៉ូហាន ១៩:៣៦; ទំនុកដំកើង ២២:១៨; ម៉ាថាយ ២៧:៣៥
២៨ (ក) ហេតុអ្វីក៏យើងអាចទុកចិត្តថា ទោះបីទំនាយព្រះគម្ពីរទាំងឡាយដែលមិនទាន់បានបំពេញនៅឡើយ នឹងត្រូវបានបំពេញជាមិនខាន? (ខ) តើការសិក្សាព្រះគម្ពីរបន្តទៅទៀត នឹងធ្វើឲ្យលោកអ្នកជឿជាក់ក្នុងចិត្តទៅលើអ្វី?
២៨ ដូចជាបានជំរាបប្រាប់នៅក្នុងជំពូកទីមួយនៃសៀវភៅនេះមកហើយ ព្រះគម្ពីរបានទាយថា របបលោកីយ៍ចាស់នេះ នឹងត្រូវវិនាសនៅពេលឆាប់ៗនេះ ហើយរបបថ្មីដ៏សុចរិតមួយនឹងត្រូវដាក់ជំនួសវិញ។ (ម៉ាថាយ ២៤:៣-១៤; ពេត្រុសទី២ ៣:៧, ១៣) តើយើងអាចទុកចិត្តដល់ទំនាយដែលមិនទាន់បានបំពេញទាំងនេះទេ? អញ្ចឹង បើមានអ្នកណាមួយបានប្រាប់អ្នកនូវការពិត មួយរយដងហើយ តើភ្លាមនោះអ្នកសង្ស័យនឹងគាត់ឬ បើគាត់បានប្រាប់អ្នកនូវរឿងថ្មីមួយទៀតនោះ? បើអ្នកមិនដែលទាំងរកឃើញនូវកំហុសរបស់គាត់ទាល់តែសោះផងនោះ តើឥឡូវនេះអ្នកអាចចាប់ផ្ដើមមានការសង្ស័យនឹងគាត់ឬ? នេះជាការមិនសមហេតុសមផលទេ! រឿងនេះក៏ដូចគ្នាដែរ គ្មានមូលហេតុណាមួយចំពោះយើង ឲ្យសង្ស័យទៀតឡើយ ចំពោះសេចក្ដីសន្យារបស់ព្រះនៅក្នុងព្រះគម្ពីរ។ យើងអាចទុកចិត្តទៅលើព្រះបន្ទូលរបស់ទ្រង់បាន! (ទីតុស ១:២) ដោយសារការសិក្សាព្រះគម្ពីរបន្តទៅទៀត លោកអ្នកក៏អញ្ចឹងដែរ នឹងរឹតតែជឿជាក់ក្នុងចិត្តនូវហេតុដ៏ពិតទាំងឡាយដែលគាំទ្រថា ព្រះគម្ពីរពិតជាមកពីព្រះមែន។
[កំណត់សម្គាល់]
a ម.ស.យ. មានន័យថាមុនសករាជយើង លោកីយ៍ថាមុនគ្រីស្ទសករាជ
[រូបភាពនៅទំព័រ៤៩]
ព្រះទ្រង់បានប្រើមនុស្សឲ្យសរសេរព្រះគម្ពីរ ក៏ដូចជាពាណិជ្ជករម្នាក់បានប្រើស្មៀនឲ្យសរសេរសំបុត្រដែរ
[រូបភាពនៅទំព័រ៥០]
អ្នកដឹកនាំសាសនាខ្លះបានប្រយុទ្ធក្នុងការទប់ព្រះគម្ពីរពីប្រជាជនសាមញ្ញ រហូតដល់ដុតនៅនឹងបង្គោលអស់អ្នកណាដែលមានព្រះគម្ពីរ
[រូបភាពនៅទំព័រ៥២, ៥៣]
ក្រាំងសមុទ្រស្លាប់នៃគម្ពីរអេសាយ
[រូបភាពនៅទំព័រ៥៤, ៥៥]
ជញ្ជាំងវិហារនៅស្រុកខាណាក់ប្រទេសអេស៊ីព្ទ
[រូបភាពនៅទំព័រ៥៥]
សិលាចារឹករបស់សាសន៍ម៉ូអាប់
[រូបភាពនៅទំព័រ៥៥]
របាក្សត្ររបស់ណាបូនីដាស
[រូបភាពនៅទំព័រ៥៥]
ច្រកចូលនៃផ្លូវរូងរបស់ស្តេចហេសេគានិងស្រះស៊ីឡោម