ដំណឹងអាក្រក់មានកាន់តែច្រើនឡើង
តើអ្នកមានដែលសម្គាល់ឃើញ ចំណងជើងប្រកាសអំពីដំណឹងអាក្រក់ ដែលធ្វើឲ្យពួកអ្នកអានចាប់ភ្លឹកជាងដំណឹងល្អឬទេ? មិនថានៅក្នុងចំណងជើងកាសែតនៃមហន្តរាយធម្មជាតិ ឬការនិយាយដើមដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍លើក្របសៀវភៅរលោងក៏ដោយ ដំណឹងអាក្រក់ហាក់បីដូចជាលក់ដាច់ជាងដំណឹងល្អ។
សព្វថ្ងៃនេះ ដំណឹងអាក្រក់គឺសំបូរហូរហៀរ។ ប៉ុន្តែបុគ្គលម្នាក់ប្រហែលជាឆ្ងល់ថា ពួកអ្នកសារពត៌មានច្បាស់ជាត្រូវបានគេបង្ហាត់ឲ្យស្វែងរកតែដំណឹងអាក្រក់—ដោយមិនគិតអំពីដំណឹងល្អ។
មានច្រើនក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ
ប្រាកដហើយ ដំណឹងអាក្រក់មានច្រើនណាស់ក្នុងសតវត្សទាំងឡាយ លើសលុបជាដំណឹងល្អ។ ក្នុងឯកសារប្រវត្ដិសាស្ត្រ គឺឃើញតែសំដៅទៅរកការរងទុក្ខរបស់មនុស្ស ការបាក់ទឹកចិត្ត និងការអស់សង្ឃឹម ដែលជាវាស្នារបស់មនុស្សលោក។
ចូរឲ្យយើងពិចារណាមើលឧទាហរណ៍ខ្លះៗ។ សៀវភៅ កាលប្រវត្ដិនៃពិភពលោក ដែលបានប្រឌិតឡើងដោយលោក យាក លឺក្រន់ សម្ដែងដំណើររឿងផ្សេងៗ ដែលរឿងនិមួយៗត្រូវបានសរសេរមកក្នុងថ្ងៃដែលព្រឹត្ដិការណ៍នោះបានកើតឡើង តែហាក់បីដូចជារាយការណ៍ដោយអ្នកសារពត៌មានទំនើប។ ពីរបាយការណ៍ទាំងនេះដែលបានស្រាវជ្រាវយ៉ាងប្រសើរ យើងអាចមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់អំពីដំណឹងអាក្រក់ដែលមានទូទៅ ដែលមនុស្សបានឮក្នុងជីវិតដ៏មានបញ្ហារបស់គាត់នៅផែនដីនេះ។
ទីមួយ ចូរពិចារណាមើលអំពីរបាយការណ៍នេះពីប្រទេសក្រិកក្នុងឆ្នាំ៤២៩ម.ស.យ.។ នេះប្រាប់អំពីសង្គ្រាមដែលកំពុងតែច្បាំងរវាងពួកអាថែននិងពួកស្បាតា៖ «ទីក្រុងនិងរដ្ឋនៃផូធីដា ត្រូវបានចុះចាញ់នឹងពួកអាថែនដែលបានឡោមព័ទ្ធជុំវិញ ក្រោយពីបានអត់ឃ្លានយ៉ាងខ្លាំង ដែលប្រជារាស្ត្រនោះស៊ីសាច់ញាតិស្លាប់របស់គេ»។ នេះជាដំណឹងអាក្រក់មែន!
មកដល់សតវត្សទីមួយមុនសករាជយើង យើងឃើញរបាយការណ៍ដ៏អាក្រក់មួយអំពីមរណភាពរបស់លោកជូលីស សេសារ នៅទីក្រុងរ៉ូម ថ្ងៃទី១៥ ខែមីនា ឆ្នាំ ៤៤ ម.ស.។ «លោកជូលីស សេសារត្រូវបានគេលួចសម្លាប់។ ពីពួកចូលដៃប្រព្រឹត្តអំពើនេះ ខ្លះជាមិត្តដ៏ជិតស្និទ្ធរបស់លោក បានចាក់សម្លាប់លោក កាលដែលលោកដើរមកអង្គុយក្នុងព្រឹទ្ធសភាថ្ងៃនេះ គឺថ្ងៃទី១៥ នៃខែមីនា»។
ក្នុងកំឡុងសតវត្សជាច្រើនបន្ទាប់មក ដំណឹងអាក្រក់ក៏បន្តមានកាន់តែច្រើនឡើង។ ឧទាហរណ៍ដ៏រន្ធត់មួយ គឺពត៌មាននេះពីប្រទេសម៉ិចស្សីកូក្នុងឆ្នាំ១៤៨៧៖ «ជារបៀបសម្ដែងដ៏អស្ចារ្យនៃយញ្ញបូជា ដែលមិនធ្លាប់ឃើញនៅទីក្រុងថិនូធីឡេនៃពួកអាថិក មនុស្សប្រហែលជា២០.០០០នាក់ត្រូវបានគេវះយកបេះដូង ធ្វើយញ្ញបូជាទៅព្រះនៃសង្គ្រាម»។
ការឃោរឃៅរបស់មនុស្សមិនគ្រាន់តែផ្ដល់ឲ្យដំណឹងអាក្រក់ប៉ុណ្ណោះ តែសេចក្ដីប្រហែសរបស់គេក៏បានធ្វើឲ្យមានដំណឹងអាក្រក់ដែរ។ ភ្លើងឆេះយ៉ាងខ្លាំងក្នុងទីក្រុងឡនដុន គឺជាមហន្តរាយដ៏ធំមួយបែបនេះ។ របាយការណ៍ពីទីក្រុងឡនដុនក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស ចុះថ្ងៃទី៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៦៦៦ អានថា៖ «មកដល់ចុងបំផុត ក្រោយពីបួនថ្ងៃបួនយប់ ភ្លើងឆេះនៃទីក្រុងឡនដុនត្រូវបានពន្លត់ដោយលោកឌុចនៃយ៉ក ដោយបានយកពួកក្រុមរំសេវនៃកងនាវា ដើម្បីធ្វើឲ្យផ្ទុះបែកខ្ចាយអាគារណាដែលនៅតាមផ្លូវនៃអណ្ដាតភ្លើង។ ប្រមាណ៤០០ហិកតារនិង៨៧ព្រះវិហារត្រូវបានឆេះអស់ ហើយផ្ទះ១៣,០០០ក៏ត្រូវបានខូចខាតដែរ។ ដោយអព្ភូតហេតុ មានតែមនុស្សប្រាំបួននាក់ទេ ដែលបានបាត់បង់ជីវិត»។
យើងត្រូវបន្ថែមទៅនឹងឧទាហរណ៍នៃដំណឹងអាក្រក់ នូវការរាលដាលដែលមានយ៉ាងឃោរឃៅទូទាំងទ្វីបជាច្រើន—ជាឧទាហរណ៍ អាសន្នរោគដែលរាលដាលនៅដើមទសវត្សនៃឆ្នាំ១៨៣០។ ចំណងជើងដែលបានបោះពុម្ពរាយការណ៍អំពីនេះ អានថា៖ «ការអុកឡុកនៃអាសន្នរោគមកបន្លាចទ្វីបអឺរ៉ុប»។ របាយការណ៍ដ៏ពិតដែលមានជាបន្ទាប់ រៀបរាប់ដំណឹងអាក្រក់ដ៏រន្ធត់ក្រៃលែង៖ «អាសន្នរោគ មិនដែលដឹងឮក្នុងអឺរ៉ុបមកទល់ឆ្នាំ១៨១៧ គឺកំពុងតែរាលដាលទៅទិសខាងលិចចេញពីទ្វីបអាស៊ី។ ទីក្រុងទាំងឡាយក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ី ដូចជាម៉ូស្កូ និងស៊ីនភេធើប៊ឺក មានមនុស្សស្លាប់យ៉ាងច្រើន—អ្នករងគ្រោះភាគច្រើនគឺមកពីកន្លែងក្រីក្រ»។
រឹតតែខ្លាំងឡើងក្នុងឆ្នាំថ្មីៗនេះ
ដូច្នេះ ទោះបីដំណឹងអាក្រក់មានទូទាំងប្រវត្ដិសាស្ត្រក៏ដោយ តែក្នុងទសវត្សថ្មីៗនៃសតវត្សទី២០នេះ ភស្តុតាងបង្ហាញថា ដំណឹងអាក្រក់មានកាន់តែច្រើនឡើង គឺប្រាកដជាមានរឹតតែច្រើនឡើងមែន។
គ្មានចម្ងល់ឡើយ ដែលថាពត៌មានខាងសង្គ្រាមជាដំណឹងអាក្រក់ក្រៃលែង ដែលសតវត្សរបស់យើងបានឮ។ សង្គ្រាមដ៏ធំទាំងពីរក្នុងប្រវត្ដិសាស្ត្រ—ដែលគេហៅយ៉ាងត្រឹមត្រូវជា សង្គ្រាមលោកទី១ និងសង្គ្រាមលោកទី២—យ៉ាងប្រាកដណាស់ គឺបានឃើញរាយការណ៍ដំណឹងអាក្រក់ក្នុងទំហំដ៏ធំអាក្រក់ក្រៃលែង។ ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះនៃដំណឹងអាក្រក់ ដែលសតវត្សដ៏ឥតសប្បាយនេះផ្ដល់ឲ្យ។
ចូរពិចារណាមើលចំណងជើងខ្លះៗដែលបានជ្រើសរើសមក៖
ថ្ងៃទី១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩២៣: ការកក្រើកផែនដីកំទេចទីក្រុងតូក្យូ—៣០០.០០០នាក់ស្លាប់; ថ្ងៃទី២០ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣១: វិបត្ដិភ័យ—ប្រទេសអង់គ្លេសបញ្ចុះតម្លៃប្រាក់; ថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០: កូរ៉េខាងជើងចូលលុកលុយកូរ៉េខាងត្បូង; ថ្ងៃទី២៦ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥៦: ពួកហុងហ្គ្រីក្រោកប្រឆាំងការគ្រប់គ្រងរបស់សូវៀត; ថ្ងៃទី២២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៦៣: ចន ឃិន្នីឌីត្រូវបានគេបាញ់សម្លាប់ក្នុងទីក្រុងដាឡាស; ថ្ងៃទី២១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨: រថក្រោះរុស្ស៊ីបើកចូលកិនការបះបោរពួកផ្រាក; ថ្ងៃទី១២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧០: យន្តហោះដែលចោរប្លន់ផ្ទុះក្នុងវាលខ្សាច់; ថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៤: ព្យុះស៊ីក្លូនត្រេស៊ីកំទេចរដ្ឋដាវិន—៦៦នាក់ស្លាប់; ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥: ប្រទេសកម្ពុជាធ្លាក់អំណាចទៅពួកកុម្មុយនិស្ត; ថ្ងៃទី១៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៨: មនុស្សជាច្រើនសម្លាប់ខ្លួនឯងក្នុងប្រទេសហ្គាយេណា; ថ្ងៃទី៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៨៤: អ្នកស្រី ហ្គានឌីត្រូវគេបាញ់សម្លាប់ចោល; ថ្ងៃទី២៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៦: យន្តអវកាសផ្ទុះពេលហោះឡើង; ថ្ងៃទី២៦ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៨៦: គ្រឿងបង្កើតកំដៅរបស់សូវៀតត្រូវបានឆេះភ្លើងក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែន; ថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៨៧: ផ្សារហ៊ុនត្រូវបានធ្លាក់គ្រុប; ថ្ងៃទី២៥ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៨៩: ប្រេងកំពប់ពាសពេញនៅអាឡាស្កា; ថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៨៩: ពួកទាហានសម្លាប់រង្គាលពួកបាតុកម្មក្នុងទីធ្លាធីណាមីន។
ត្រូវហើយ ប្រវត្ដិសាស្ត្របង្ហាញថាដំណឹងអាក្រក់តែងតែមានជានិច្ច ហើយដំណឹងល្អគឺមិនសូវមានទេ។ កាលដែលដំណឹងអាក្រក់រឹតតែមានច្រើនឡើងក្នុងទសវត្សថ្មីៗនេះ ដំណឹងល្អក៏បានបាត់បង់ទៅដែរ កាលឆ្នាំនិមួយៗកន្លងទៅ។
ហេតុអ្វីក៏ដូច្នេះ? តើនឹងមានដូច្នេះជានិច្ចឬ?
អត្ថបទជាបន្ទាប់នឹងពិចារណាអំពីសំនួរទាំងពីរនេះ។
[អ្នកផ្ដល់សិទ្ធិឲ្យប្រើរូបភាពនៅទំព័រ៣]
WHO/League of Red Cross