BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w02 6/1 pp. 15-20
  • Bobilainga Kifyele Aba Baji Mulukatazho

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bobilainga Kifyele Aba Baji Mulukatazho
  • Kyamba kya Usopa—2002
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Lusa Lujipo Nabantu Bonse Nekifyele
  • Shabo Wauba Kifyele
  • Mwana Wamulume Wamwesha Kifyele
  • Mulokazhi Wauba Kifyele
  • Kimweshiwa Mubyubilo
  • Kingila Mukwitemenwa
  • Ubilai Kifyele Aba Baji Mulukatazho
  • Kumwenamo Byawama Mukifyele kya Yehoba
    Kyamba kya Usopa—2002
  • Lekai ‘Lusa lwa Butemwe’ Lulamawizhenga Lujimi Wenu
    Kyamba kya Usopa—2010
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Luta
    Kyamba kya Usopa—2005
  • Twajijilai Kwimwesha Butemwe Bubula Kwaluka Anweba Bene na Bene
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2021
Kyamba kya Usopa—2002
w02 6/1 pp. 15-20

Bobilainga Kifyele Aba Baji Mulukatazho

“Iubilainga [kifyele, NW] anwe bene na bene.”—ZEKALIYA 7:9.

1, 2. (a) Mamboka otwakonsha kwikela bakifyele? (b) Mepuzhoka otusakwisambapo?

BYAMBO bya Yehoba Lesa bitukambizha kuba “kifyele.” (Mika 6:8) Kabiji bitubula ne ene mambo otwafwainwa kubila kino. Mambo “muntu wa [kifyele, NW] wikwasha mwine.” (Byambo bya Mana 11:17) Kino kine! Kwikala nakifyele, nangwa’mba butemwe bubula kwaluka kwitulengela kwikala nabulunda bwakine kabiji bwakikupu nabakwetu. Kino kitukwasha kwikala nabalunda bakishinka—mfweto yakilamo kuwama!—Byambo bya Mana 18:24.

2 Kabiji, Binembelo bitubula’mba: “Awa ulonda bololoke ne [kifyele, NW] ukatana bumi.” (Byambo bya Mana 21:21) Ee, kulonda kifyele kukalengela Lesa kwitutemwa nekwikala najishuko jakumona byawama kulutwe nalwendo, kubikapotu nebumi bwamyaka nemyaka. Pano bino twakonsha kwikala byepi bakifyele? Bañanyi botwakonsha kubilakyo? Nanchi kifyele kyapusana nalusa luji nabantu bonsenyi?

Lusa Lujipo Nabantu Bonse Nekifyele

3. Kifyele kyapusana byepi nalusa lujipo nabantu bonse?

3 Lusa lujipo nabantu bonse nekifyele byapusana mumashinda avula. Kyakumwenako, aba boba lusa lujipo nabantu bonse javula beluba kumuntu yebabula kwiyuka nanji nangwa wabula mulongo wabo. Bino kifyele kimweshiwa kumuntu yemwiyuka nanji. Mu Baibolo, bantu baubanga byubilo byakifyele kubobeyuka nabo. (Ntendekelo 20:13; 2 Samwela 3:8; 16:17) Nangwa kuboba bebobijilepo kala kifyele. (Yoshua 2:1, 12-14; 1 Samwela 15:6; 2 Samwela 10:1, 2) Pakuba’mba tulumbulule lupusano lujipo, twayai twesakanye byakumwenako bibiji byamu Baibolo byalusa lujipo nabantu bonse nekifyele kyaubiwanga kubantu.

4, 5. Byakumwenako byamu Baibolo bibiji byatongolwa pano bimwesha byepi lupusano luji pakachi kakifyele nelusa lujipo nabantu bonse?

4 Kyakumwenako kimo kyalusa lujipo nabantu bonse kekyokya kyabantu bajinga mubwato bwalobele pamema, amo mwajinga nemutumwa Paulo. Bano bantu bafwenkele kuya kukitulu pajikuji ja Melita. (Byubilo 27:37–28:1) Nangwa kyakuba bena Melita kechi wajinga mutembo wabo wakukwasha bano bakañenda bajinga mulukatazho bobabujile kuyukane, aba bantu bajinga pajino jikuji bebatambwijile bulongo aba benyi, nekwibobila “lusa lukatampe.” (Byubilo 28:2, 7) Bebatambwijile nalusa, pano bino kyajinga namambo akuba bano benyi bajinga mulukatazho. Onkao mambo, luno lusa lwajinga lolwa lubapo bantu bonse.

5 Pano akilangulukai palusa Mfumu Davida loamubijile Mefibosheta, mwana mulunda nanji Yonafwanyi. Davida wamwambijile Mefibosheta amba: “Obewa ukajanga kajo ku tebulu wami kikupu.” Byoamulumbulwijile kino kintu kyoanengezhezhe, Davida wamubujile’mba: “Nsakukumwesha lusa na mambo a bashobe [ba] Yonafwanyi.” (2 Samwela 9:6, 7, 13) Luno lusa loaubile Davida lutongolwa’mba kifyele, kechi lusatu lumwesha bantu bonsene, mambo lwajinga kimwesho kya bukishinka bwanji mambo abulunda bwajingapo nekala. (1 Samwela 18:3; 20:15, 42) Byonkabyo nelelo jino, bantu ba Lesa bamwesha lusa lujipo nabonse kubantu bonse. Bino, bamwesha kifyele nangwa’mba butemwe bubula kwaluka kuboba bobaji nabo mubulunda bumo bwaitabilwa kwi Lesa.—Mateo 5:45; Ngalatiya 6:10.

6. Byubiloka byakifyele kyamweshiwanga kubantu kiji mu Byambo bya Lesa?

6 Pakuba’mba tuyuke byubilo bikwabo byakifyele, tusakwisambako pacheche mashimikila amu Baibolo asatu abena kwamba pakino kyubilo. Muano mashimikila tusakumona kifyele kyobaubanga bantu (1) bekyubilanga mubyubilo bimo, (2) bekyubanga mukwitemenwatu ne (3) kikatakata bekyubilanga boba bafwainwa bajinga mulukatazho. Kabiji ano mashimikila amwesha byotwakonsha kumwesha kifyele lelo jino.

Shabo Wauba Kifyele

7. Kika kalume wakwa Abalahama kyoabujile Betwela ne Labanyi kabiji kika kyoaambilepo uno kalume?

7 Ntendekelo 24:28-67 yashimikizha jishimikila jonse jakalume wakwa Abalahama, yetwisambilepo mumutwe wapita. Panyuma yakumonañana ne Libeka, bamwichile kunzubo ya Betwela, bashanja kamwale. (Mavesi 28-32) Amwa munzubo, kalume washimikizhe byonse byoaendejile byakukebela mwana Abalahama mukazhi. (Mavesi 33-47) Walumbulwile’mba, bintu byobyamwendejile bulongo wamwene’mba kyokiyukilo kufuma kwi Yehoba, “yenka wantangijila mu jishinda jawama mu kwiya na kumutambwila mwana nkambo yami mukazhi wa ku mulongo wanji.” (Vesi 48) Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, kalume waketekejile’mba kushimikizha byoaendele kusakushiina Betwela nemwananji Labanyi kuba’mba Yehoba wapesheshe lwendo lwanji. Kepo kalume aambile’mba: “Umvwe mwaswa kumubila [kifyele, NW] ne bya bukine aye nkambo yami, mumbule, kabiji inge ne, nakyo mumbule, namba ngyenga nangwa ku kilujo nangwa ku kipiko.”—Vesi 49.

8. Betwela waubile byepi pamambo a Libeka?

8 Yehoba wamwesheshe kifyele kwi Abalahama. (Ntendekelo 24:12, 14, 27) Nanchi Betwela wifuukwijile kuswatu ponkapo nekupana Libeka kuya nakalume wakwa Abalahama nyi? Abya kifyele kya Lesa kyajinga kyavwangilwe pamo nakifyele kyabantu, kuba’mba kingile nkebelo yakyonyi? Inyi lwendo lwakwa kalume lwajinga lwatutunyi? Kalume wakwa Abalahama wafwainwa wasangalele bingi pakumvwa ba Labanyi ne Betwela baamba’mba: “Kino kintu kyafuma kwi Yehoba.” (Vesi 50) Bamwene kuba’mba Yehoba yewatangijilenga bintu kabiji ponkapo kechi bakankazhamine kwitaba byoaambilene. Kabiji, Betwela wamwesheshe kifyele byoaambile’mba: “Talai, Libeka uji ku meso enu, musendai, muyenga, akekale muka mwana nkambo yenu, monka mo aambila Yehoba.” (Vesi 51) Libeka wipaine kuya pamo nakalume wakwa Abalahama, kabiji kwakubula nangwa kubandatune waikele kemuka Izaka yeatemenwe bingi.—Mavesi 49, 52-58, 67.

Mwana Wamulume Wamwesha Kifyele

9, 10. (a) Kika Yakoba kyoalombele mwananji kumubila? (b) Yosefwa wamwesheshe byepi kifyele kwishanji?

9 Yakoba munkana Abalahama, naye waubilwe kifyele. Byonka byashimikizha Ntendekelo kyapitala 47, pakyokya kimye Yakoba waikajilenga mu Ijipita, kabiji ‘kimye kya kufwa [kwanji] kyapalamine ke pepi.’ (Vesi 27-29) Wajinga nakijikila mambo waji keafwile muntanda ingi yabula yoya Yehoba yoalaile kwi Abalahama. (Ntendekelo 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Bino, Yakoba kechi wakebelenga kumuzhika mu Ijipita ne, onkao mambo, wanengezhezhe’mba mubiji wanji akazhikwe muntanda ya Kenana. Yosefwa yemwanatu bunke wamwene kuba’mba byonse byakebele shanji byaubiwa.

10 Jishimikila jaamba’mba: ‘Aye [Yakoba] waichile mwananji Yosefwa ne kumwambila’mba: Umvwe natalwa bulongo kwi obewa . . . ungubile [kifyele, NW] ne bya bukishinka, kabiji napopwela namba: Kechi ukanzhike muno mu Ijipita ne; pakuba byo nkalaala tulo pamo ne bashakulu bami ukamfumye muno mu Ijipita ne kuntwala ne kunzhika konkakwa ko bebazhikilenga batata ne bankambo.’ (Ntendekelo 47:29, 30) Yosefwa walaile kubila monka mobamubujiile, kabiji kechi papichile nekimyene Yakoba wafwile. Yosefwa nebaana bakwabo bakwa Yakoba basendele mubiji wanji ‘kumutwala ku ntanda ya Kenana ne kumuzhika bamuzhikile mu kibwe kyajinga mu bujimi bwa ku Makapela, ku musela wa Mamale, kyo apotele Abalahama.’ (Ntendekelo 50:5-8, 12-14) Mujino jishinda, Yosefwa wamwesheshe kifyele kwishanji.

Mulokazhi Wauba Kifyele

11, 12. (a) Luta wamubijile byepi Naomi kifyele? (b) Muñanyi jishinda kifyele Luta kyoaubile “kulutwe” okyabujile kwesakana nakyoaubile ‘patanshi’?

11 Buku wa Luta washimikizha Naomi wafwijilwe byoaubijilwe kifyele kumulokazhi wanji mwina Moabu Luta, awo naye wajinga mwanamukazhi wafwilwa. Naomi byoafuukwile kubwela ku Betelema mu Yuda, Luta wamubijile kifyele nekukosako, kwamba’mba: “Ko mukaya anweba, ne amiwa ko ko nkaya; kabiji akwa ko mukekala, ko konka ko nkekala ne amiwa; balongo benu bakekala ke balongo bami ne Lesa wenu ukela ke Lesa wami.” (Luta 1:16) Palutwe kacheche Luta waubile kifyele byoaswile kusongolwa kwi Boaza mwanamulume wakikulumpe mulongo wakwa Naomi.a (Mpitulukilo ya mu mizhilo 25:5, 6; Luta 3:6-9) Wamwambijile Luta amba: “Wangubila [kifyele, NW] kuno kulutwe kukila byo wangubijile patanshi byo wabula kukeba bansongwalume, nangwa bayanji nangwa banonshi ne.”—Luta 3:10.

12 Kimye ‘kitanshi’ Luta kyoaubijilemo kifyele, kyajinga kyokya kyoalekele bantu banji nekumukakachila Naomi. (Luta 1:14; 2:11) Nangwatu byonkabyo kyubilo kyakifyele kyoaubile patanshi kechi kyakijile kyoaubile “kulutwe” ne, mambo Luta wipaine kusongolwa kwi Boaza. Luta pano wajinga pakipimo kyakusemena Naomi nswanyi, mambo Naomi wakomene kukila pajifumbi jakusemenamo. Luta byoatwelele mumasongola wasemene mwana, ne banabakazhi bamu Betelema baambile’mba: “Kuji mwana wa mulume wasemwa kwi Naomi.” (Luta 4:14, 17) Kine Luta wajinga “mwanamukazhi walumbuluka,” wapeshiwe kwi Yehoba najishuko jawamisha jakwikala mushakulu wamukazhi wakwa Yesu Kilishitu.—Luta 2:12; 3:11; 4:18-22; Mateo 1:1, 5, 6.

Kimweshiwa Mubyubilo

13. Ba Betwela, Yosefwa ne Luta baubile byepi kifyele?

13 Nanchi mwamona ba Betwela, Yosefwa ne Luta byobamwesheshe kifyele nyi? Kechi bekyubijile mubyambo byalusatune, bekyubijile mubyubilo. Betwela kechi waambiletu’mba, ‘Libeka we, ne’ bino ‘wamwimenye Libeka.’ (Ntendekelo 24:51, 59) Yosefwa kechi waambiletu’mba, “Nkoba byonka byo mwaamba,” ne, bino aye nebakolojanji bamubijile Yakoba “monka mo ebakambizhizhe.” (Ntendekelo 47:30; 50:12, 13) Luta kechi waambiletu’mba, “ko mukaya anweba, ne amiwa ko ko nkaya” ne, washile bantu banji nekuya ne Naomi, kyakuba “ke baye bonse babiji poso byo bakafikile ne ku Betelema.” (Luta 1:16, 19) Kabiji mu Yuda, Luta waubile “monka mo amubujile inanjivyala.” (Luta 3:6) Ee, kifyele kyakwa Luta pamo nekyokya kyabakwabo kyaubiwe mubyubilo.

14. (a) Bakalume ba Lesa baano moba bamwesha byepi kifyele mubyubilo? (b) Ñanyi byubilo byakifyele byomwamonapo kala kubena Kilishitu bamu mpunzha momwikala?

14 Kisangajika bingi muano moba pakumona bakalume ba Lesa byobabena kumwesha kifyele mubyubilo. Kyakumwenako, akilangulukai paboba batwajijila kukosesha bakwabo bamulwitabilo, bakolwa, bapopomenwa, nangwa baji nabulanda. (Byambo bya Mana 12:25) Nangwa akilangulukai pa Bakamonyi bakwa Yehoba bavula basenda bakikulumpe kuya nakupwila ku Nzubo ya Bufumu mulungu nemulungu. Anna, uji namyaka yakusemwa 82 kabiji uji nakikola kyakuvimba manungi amubiji, waamba pabamo byobeumvwa’mba: “Kutwalwa namotoka kukupwila kemapesho kufuma kwi Yehoba. Namusanchila bingi namuchima wami yense pakumpa balongo nebanyenga bawama byonkabye.” Abya nenuwa mwingilako mingilo yauno mutundu mukipwilo kyenunyi? (1 Yoano 3:17, 18) Umvwe byobyo mubena kuba, yukai’mba musanchilwa bingi pakifyele kyenu.

Kingila Mukwitemenwa

15. Ñanyi byubilo byakifyele byaambiwapo mumashimikila asatu amu Baibolo otwisambapo?

15 Mashimikila amu Baibolo otwisambapo amwesha kuba’mba kifyele kyubiwa mukwitemenwa, kechi mukukanjikizhiwane. Betwela mukwitemenwa wakwatankene pamo nakalume wakwa Abalahama, ne Libeka naye waubile byonkabyo. (Ntendekelo 24:51, 58) Yosefwa waubile kifyele kwakubula wakumuvululakone. (Ntendekelo 50:4, 5) Luta ‘wapwishishe mu muchima wanji amba: Ngye ne [Naomi].’ (Luta 1:18) Naomi byoabujile Luta amba aye kwi Boaza, kifyele kyalengejile uno mwina Moabu kukumbula’mba: “Byonse byo mwambula nsakwibyuba.”—Luta 3:1-5.

16, 17. Kika kilengela kifyele kyajingapo neba Betwela, Yosefwa ne Luta kwikala kyanema, kabiji kika kibalengejile kuba kino kyubilo?

16 Kifyele kyaubile ba Betwela, Yosefwa ne Luta kyanemene bingi mambo ba Abalahama, Yakoba ne Naomi kechi bajinga nabulume bwakwibakanjikizha kuba byobebobijilene. Kechi pajinga muzhilo walumbulwilenga’mba Betwela wafwainwa kwabana namwananji wamukazhine. Umvwe wakebele inge wakainetu nsalansala nekubuula kalume wakwa Abalahama kuba’mba: ‘Ine, amimwine nkeba kwikala namwanami wabambakana mumingilo.’ (Ntendekelo 24:18-20) Byonkabyo, Yosefwa naye wajinga nalūsa lwakuba byonse byamubujile shanji nangwa kubula kwibyuba, mambo Yakoba wafwile kabiji kechi wajinga nabulume bwakumukambizha kuba monka mwayijile byambo byanjine. Naomi mwine wabujile Luta kuba’mba wajinga nalūsa lwakwikala mu Moabu. (Luta 1:8) Kabiji Luta wajinga nalūsa lwakusongolwa ku ‘nsongwalume’ kukila kusongolwa kwi Boaza mukote.

17 Ba Betwela, Yosefwa ne Luta baubile kifyele kyatundaikilwe kufuma mumichima yabo. Beumvwine kuba’mba bajinga namutembo wakumwesha kino kyubilo kubayukane babo, byonka Mfumu Davida byoaubile kwi Mefibosheta.

18. (a) Bakulumpe mukipwilo babwina Kilishitu ‘balama jitanga’ namulangulukoka? (b) Mukulumpe umo mukipwilo waambilepo’mbaka pabyoeumvwa kukwasha bakwabo baitabila?

18 Kifyele neluno kokayukilo kabantu ba Lesa, kuvwangako nebanabalume balama jitanga ja Lesa. (Masalamo 110:3; 1 Tesalonika 5:12) Bano bakulumpe mukipwilo baji namutembo wakwikela monka mwayila mwingilo wabo yebebapejilepo bukulumpe. (Byubilo 20:28) Nangwa byonkabyo, mwingilo wabo wabukafunga nemingilotu ikwabo mukipwilo beingila ‘kechi na mambo a kwibakanjikizha ne, poso namuchima wa kifyele.’ (1 Petelo 5:2) Bakulumpe mukipwilo balama jitanga mambo bapewa mwingilo wakwijilama kabiji bepana. Baji nakifyele kumikooko ya Kilishitu mambo byobyo bafwainwa kuba kabiji byobyo bakeba kuba. (Yoano 21:15-17) Mukulumpe mukipwilo umo waambile’mba: “Natemwa bingi kufwakesha balongo kumazubo abo nangwa kwibatumina lamya kumwesha’mba nabebavulukenga. Kukwasha balongo kekintu kimo kindetela lusekelo!” Bakulumpe mukipwilo mumapunzha onse betabizha bino byambo.

Ubilai Kifyele Aba Baji Mulukatazho

19. Kishinkaka pakifyele kyakonkomwenwapo mumashimikila amu Baibolo otwisambapo muuno mutwe?

19 Mashimikila amu Baibolo otwisambapo akonkomwena pakishinka kyakuba’mba kifyele kyafwainwa kubiwa kubantu baji mulukatazho lobakankalwa kupwisha abo bene. Pakuba’mba kisemi kyanji kitwajijile, Abalahama wakebele kukwatankena pamo ne Betwela. Mubiji wakwa Yakoba pakuba’mba atwalwe ku Kenana, Yakoba wakebele bukwasho bwa Yosefwa. Kabiji Naomi naye pakuba’mba aseme nswanyi pakebewenga bukwasho kufuma kwi Luta. Ba Abalahama, Yakoba, ne Naomi byobakebelenga kechi byaingijile kwakubula bukwashone. Byonkabyo nelelo jino, kifyele kyafwainwa kubiwa kikatakata kuboba baji mulukatazho. (Byambo bya Mana 19:17) Twafwainwa kulonda mushakulu Yoba, watele muchima ku “muyanji byo atamine muteto, ne mwanawanshiwa wabujile wa kumukwasha” pamo ne “wasakile kufwa.” Kabiji Yoba ‘walengejile muchima wa mwanamukazhi wafwilwa kaimbe na lusekelo’ kabiji ‘waubile nobe ye meso a bampofu, kabiji nobe ye maulu a bilema.’—Yoba 29:12-15.

20, 21. Bañanyi botwafwainwa kubila kifyele, kabiji bika byotwafwainwa kubanga atweba bonse?

20 Kuji ‘bayanji babena kutama miteto’ mubipwilo byonse byabwina Kilishitu. Kampe kupopomenwa, kulefulwa, kwiumvwa babula kushiñama, kufichishiwa kumuchima namambo abyuba bakwabo, kukolwa, nangwa lufu lwamuntu yemwatemwisha byobibena kwibalengela kutama miteto. Kikale baji mulumanamo lwabyepi nangwa lwabyepi, batemwe betu bonse bauno mutundu bafwainwa kubilwa kifyele.—1 Tesalonika 5:14.

21 Onkao mambo, twayai tutwajijile kulonda Yehoba Lesa “wayula na butemwe bubula kwaluka.” (Kulupuka 34:6; Efisesa 5:1) Twakonsha kuba byobyo umvwe twipana kuba mingilo imo, kikatakata kukwasha boba baji mulukatazho. Kabiji kwakubula nangwa kuzhinaukatune, tukanemeka Yehoba nekwikala nalusekelo lukatampe umvwe twatwajijila ‘kwiubila [kifyele, NW] atwe bene na bene.’—Zekaliya 7:9.

[Tubyambo twa mushi]

a Pakuba’mba muyukileko byavula pamambo amasongola abena kwambiwapo pano, monai mubuku wa Insight on the Scriptures, Volyumu 1, peja 370, wanembwa na Bakamonyi bakwa Yehoba.

Musakukumbula’mbaka?

• Kifyele kyapusana byepi nalusa lujipo nabantu bonse?

• Muñanyi mashinda ba Betwela, Yosefwa ne Luta mobaubijile kifyele?

• Ñanyi mulanguluko yetwafwainwa kwikala nanji pakuba kifyele?

• Bañanyi botwakonsha kubila kifyele?

[Kipikichala pa peja 15]

Nanchi Betwela wamwesheshe byepi kifyele?

[Kipikichala pa peja 17]

Kifyele kya Luta kyalengejile Naomi kutokwa

[Bipikichala pa peja 19]

Kifyele kyubiwa mukwitemenwa, kimweshiwa mubyubilo bimo, kabiji kimweshiwa kuboba baji mulukatazho

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu