Tukendanga mu Jizhina ja Yehoba Myaka Yonsetu!
“Tukendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa wetu myaka yonsetu.” —MIKA 4:5.
1. Ñanyi byambo byalumbululwa bulongo mu Mika kyapitala 3 kufika ne mu kyapitala 5?
YEHOBA wajinga na byambo bimo byoabujile bantu banji kabiji waingijishe ngauzhi wanji Mika. Yajinga nkebelo ya Yehoba ya kukambula bangubabibi. Wakabishe bena Isalela na mambo a kusenduka mu lwitabilo. Nangwa byonkabyo, kya lusekelo ke kya kuba’mba, Yehoba wibobijile byawama aba baendelenga mu jizhina janji. Bino byambo byalumbululwa bingi bulongo mu buku wa bungauzhi bwa kwa Mika kutendekela mu kyapitala 3 kufika ne mu kyapitala 5.
2, 3. (a) Bantangi babena Isalela bafwainwe kuyuka kuba ka, bino abo baubilenga byepi? (b) Mwakonsha kulumbulula byepi ñambilo ya bukishimpi yaingijishiwa mu Mika 3:2, 3?
2 Ngauzhi wa Lesa waamba’mba: “Umvwai, anweba bakulumpe ba bena Yakoba, yenkanweba mulama ba mu kisaka kya Isalela, kechi yenu mwafwainwa kuyuka kuchiba mambo monka mo aolokela nenyi?” Ee, ibo bafwanyijile kuyuka. Pano abo baubilenga byepi? Mika waamba’mba: “Bino anweba mushikwa byawama ne kutemwako byatama, mushona bikoba bya balongo bami ne kufumyako nyama ku bikupa byabo ne kwiija; kabiji musubako bikoba ku mibiji yabo, ne kuchimauna bikupa byabo ne kwibatetaula nobe bya kuteka mu mpuki, nobe nyama ya kuteka mu ntalo.”—Mika 3:1-3.
3 Mama bano bantangi byobayanjishengapo bayanji, bantu babujile wa kwibazhikijila! Ino ñambilo ya bukishimpi yaingijishiwa pano, kechi yashupile kwiyumvwa kuboba bamutelekelenga Mika ne. Umvwe mukooko bamwipaya’mba bamuteke, patanshi bakimusubanga ne kumuchibaula. Kimo kimye bikupa bebilalaulanga kuba’mba bafumyemo mukolokofwa. Yonse nyama ne bikupa bebitekanga mu mpuki ikatampe, yonka Mika yoatongolapo. (Ezikyo 24:3-5, 10) Kino kishimpi byo kibena kulumbulula bingi bulongo bantu bajingako mu moba akwa Mika byo bebamanyikilenga ku bantangi babo babi.
Yehoba Ukeba Atweba Kuchiba Mambo Monka Moaolokela
4. Lupusano ka lujipo pakachi ka Yehoba ne bantangi ba bena Isalela?
4 Paji bingi lupusano lwabaya pakachi ka Kafunga wa butemwe, aye Yehoba, ne bantangi babena Isalela. Na mambo a kubula kuchibila mambo monka mo aolokela, bakankelwe kwingila mwingilo wabo wa kulamawizha jitanga. Mu kifulo kyakuba bino, abo mu kwitemwa bene, bajiilanga mikooko ya kifwanyikizho makusu pa mutwe, kubula kwibobila byawama ne kwiboba “bya mu bumbanzhi,” nobe byonka byaambiwapo mu Mika 3:10. Twakonsha kufunjilako ka ku bino byubilo?
5. Yehoba ukeba boba baji na mwingilo wa kulama bantu banji kwikala byepi?
5 Lesa ukeba boba baji na mwingilo wakulama bantu banji kwikala banchibamambo baoloka. Kino byobyo kiji lelo jino ku bakalume ba Yehoba. Bino byo byaamba ne Isaya 32:1, motutanga’mba: “Umvwai, kukekala mfumu umo ukalama ntanda mu bololoke ne babinemanga bakalama bantu na bunchibamambo bwaoloka.” Nga mu moba akwa Mika kyajinga byepi? Aba ‘bashikilwe byawama ne kutemwako byatama’ batwajijiletu na kuchibila mambo mungi.
Milombelo ya Bañanyi Ikumbulwa?
6, 7. Kishinka ka kyanema kyalondololwa mu Mika 3:4?
6 Abya Yehoba wibakumbwile bantu bajingako mu moba akwa Mika nyi? Ine! Mika 3:4 waamba’mba: “Bakamujijila Yehoba, bino kechi ukebakumbula ne; kine ukafya kilungi kyanji kwi abo mu kyokya kimye, mambo byubilo byabo byatama.” Kino kyaambisha pa kishinka kyanema bingi.
7 Yehoba kechi ukakumbula milombelo yetu umvwe sa tulenga mambo ne. Kino byobyo kiji umvwe sa tumwesha kuba’mba tubena kuba bintu byawama bino kumbaji sa tubena kuba byatama, ne kuzhika pa bundengamambo bwetu aku sa tubepekezha nobe tubena kwingijila Lesa mu bukishinka. Kwesakana na Masalamo 26:4, Davida waimbile’mba: “Kechi naikele na bantu ba bubela ne; Kabiji kechi nkende na babujimbijimbi ne.” Kabiji Yehoba kechi ukakumbula milombelo ya boba bazhilulwilamotu kyanshiji Byambo byanji ne!
Kupewa Bulume na Mupashi wa Lesa
8. Bangauzhi ba bubela ba mu moba akwa Mika bebajimwineko kika?
8 Byubilo byatama byakumbene ku bantangi ba bena Isalela. Bangauzhi ba bubela batwajile mungi bantu ba Lesa kyakuba kebapuputetu ku mupashi. Bantu ba kichima babijikanga’mba “Mutende!” pano bino saka bapingila kulwisha boba bebatana kajo. “Onkao mambo,” Yehoba waamba’mba, “bufuku bukemwijila kya kuba’mba kechi mukamona kimwesho ne, kabiji mfishi ikafitatu bwi kwi anweba kya kuba’mba kechi mukaponga ne. Juba jikebazhikila bangauzhi, kabiji mute ukaluka ke bwi kwi abo. Kepo bashayuka bakamona bumvu, ne bañanga ba lubuko bakasebana, kine bakavweta pa meso abo.”—Mika 3:5-7a.
9, 10. Kyalumbulwilenga ka ‘kuvweta pa meso,’ kabiji mambo ka Mika aye kyo abujile kuba bino?
9 Mambo ka ‘obavwetejile pa meso abo’? Bino byo byaubilenga bantu babi ba mu moba akwa Mika na mambo a bumvu bwabo. Ne bano banabalume babi bakomvwa bumvu. Ku bano babi, “kafwako jiwi jikebakumbula Lesa ne.” (Mika 3:7b) Yehoba kechi umvwa milombelo ya bantu babi betota ne.
10 Mika aye kechi wajingapo na kiji kyonse kya kumulengesha ‘kuvweta pa meso’ ne. Kechi wasebaine ne. Yehoba wakumbwile milombelo yanji. Aki monai Mika 3:8 ngauzhi wakishinka mo aamba’mba: ‘Bino amiwa bangyuzha bulume ku mupashi wa Yehoba, bwa kuchibila mambo monka mo aolokela, ne bwa kuchinchika.’ Mika byoasanchilepo pa kumona kuba’mba mu bwikalo bwanji bonse ne mingilo yo aingijilenga mu bukishinka, kimye kyonse ‘wayuzhiwemo bulume ku mupashi wa Yehoba’! Kino kyamulengejile kuchinchika ‘pa kwibashiina bena Yakoba na mambo a mizhilulwila yabo, ne bena Isalela na mambo a bubi bwabo.’
11. Bantu bapewa byepi bulume bwa kubijika mambo a Lesa?
11 Mika wakebewenga ngovu yakila ya muntu kuba’mba asapwile mambo a Lesa a luzhachisho. Wakebewenga mupashi nangwa’mba ngovu ya Yehoba ingila. Pano ibyepi kwi atweba? Twakonshatu kwingila mwingilo wetu wa kusapwila umvwe Yehoba witukosesha na mupashi wanji wazhila. Mwingilo wetu wikala watutu umvwe ke tusapwile aku saka tulenga mambo. Mu jino jishinda, Lesa kuba wakumbula milombelo yetu ya kwitupa bulume bwa kwingila uno mwingilo ne. Twayukishatu kuba’mba kuba twabijika mambo a luzhachisho lukaleta Tata wetu wa mwiulu ne, kanatu tuji na “mupashi wa Yehoba.” Kupichila mu milombelo ikumbulwa ne bukwasho bwa mupashi wazhila, tukonsha kwamba byambo bya Lesa sa twakosa nobe byonka byajinga Mika.
12. Mambo ka baana ba bwanga batanshi ba kwa Yesu ‘obaambilengatu mambo a Lesa na kuchinchika’?
12 Apo kampe mubena kuvuluka jishimikila janembwa mu Byubilo 4:23-31. Fwanyikizhai kuba’mba mwajinga mwana wa bwanga wakwa Yesu mu myaka kitota kitanshi. Bantu bamilengulwila bakebelenga kukanya baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kusapwila. Bino bano bantu bakishinka balombele kwi Nkambo yabo Walengele bintu byonse, sa bamusanshijila’mba: “Nkambo, talai byo betufunda mafunde abo [betumanyika, NW], kabiji mwibape bakalume benu bambetu mambo enu na kuchinchika.” Kika kyafuminemo? Ponkapo byo balombele, ne momwa mo bapwijile mwasunkene, ne bonse bayujile na mupashi wazhila, ke bambetu mambo a Lesa na kuchinchika. Onkao mambo, ne atweba twayai tulombenga kwi Yehoba ne kuketekela mu bukwasho bwanji bwa mupashi wazhila byo tubena kwingila mwingilo wetu.
13. Kika kyamwekejile muzhi wa Yelusalema ne wa Samaliya, kabiji mambo ka?
13 Akilangulukai jibiji byo kyajinga mu moba akwa Mika. Kwesakana na Mika 3:9-12, bantangi babumbanzhi bachibilenga mambo umvwe bebapa mazhika kanwa, bañanga nabo bafunjishenga’mba batambule mfweto, ne bangauzhi ba bubela nabo bapongelenga’mba bamwenemo mali. O ene mambo Lesa o akambizhe’mba muzhi mukatampe wa Yuda, aye Yelusalema, “ukaluka ke milumbatu”! Bupopweshi bwa bubela ne byubilo bya bujimbijimbi byo byakumbene ne mu Isalela, Mika watangijilwe na mupashi wazhila kujimuna kuba’mba Lesa ukalula ne muzhi wa Samaliya “ke mulumba wa mabwe.” (Mika 1:6) Ne kya kine, byonka byo kyaambijilwe jimo, ngauzhi wimwenejile na meso byoaikele kufikatu ne kimye kyaonawinwe Samaliya na nzhita ya bena Asilya mu 740 B.C.E. (2 Bamfumu 17:5, 6; 25:1-21) Kyamwekeshatu patoka kuba’mba bino byambo bikatampe byaambiwe pa byamwekejile muzhi wa Yelusalema ne wa Samaliya, byakonshewetu kwibyamba kana mu ngovu ya mwine Yehoba.
14. Bungauzhi bwanembwa mu Mika 3:12 bwafikizhiwe byepi, kabiji kino kyakonsha kwitukwasha byepi ne atweba?
14 Muzhi wa Yuda kechi wakonsheshe kupuluka ku lonaiko lwa bukaji bwa Yehoba ne. Bungauzhi bwanembwa mu Mika 3:12 bwaamba’mba Ziona “bakamujima nobe bujimi” bwafikizhiwe. Mu ñumvwino yetu ya ano moba, twayuka kuba’mba bino bintu byamwekele kimye bena Babilona kyo baonawine Yuda ne Yelusalema mu 607 B.C.E. Kino kyamwekele sa papita myaka yavula kufuma kimye kyaawijilemo Mika, bino waketekejile’mba kikafikizhiwa. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, ne atweba twafwainwa kwikala na luketekelo kuba’mba byubilo bya buno bwikalo bubi bikapwa mu kimye kyatongwelwa jimo kya “juba ja Lesa.”—2 Petelo 3:11, 12.
Yehoba Uchiba Mambo Monka Moaolokela
15. Mu byambotu byenu, mwakonsha kulumbulula byepi bungauzhi bwanembwa mu Mika 4:1-4?
15 Umvwe twalangulukishapo, tusakutana kuba’mba Mika wabwelele waamba ne byambo bya lusangajiko bipana luketekelo. Kine byambo bitanyiwa mu Mika 4:1-4 bitukosesha bingi! Mika waambako pacheche amba: “Mu moba akapelako mutumba paji nzubo ya Yehoba bakamwikazha ke mwine walepesha kukila mitumba ikwabo, kabiji bakamusuntwila peulu ya tutumbatumba. Kabiji mitundu ya bantu ikakungulukila konka. . . . Aye ukebachibila mambo abo ba mu mitundu yavula, ne kwiipwishisha mitotololo yayo mikoka yakosa iji kwalepa; kabiji ne abo bakabundanga mapoko abo ne kwialula ke bya kujimako, ne mafumo abo bakealula ke mapoko a kutokeshako mu bichi; mukoka umo kechi ukasumbwila mpoko mukoka mukwabo ne, kabiji kechi bakafundanga byakulwa nkondo jibiji ne. Bonse pa muntu pa muntu bakekala munshi ya miñanzañanza yabo, nangwa munshi ya mikuyu yabo, kafwako nangwa umo ukebobisha moyo ne; mambo kanwa ka Yehoba wa mabumba ko kaamba.”
16, 17. Byambo bya mu Mika 4:1-4, bibena kufikizhiwa byepi ano moba?
16 Bañanyi ba “mu mitundu yavula” ne “mikoka yakosa” batongolwa pano? Kechi byalo ne makafulumende a panopantanda ne. Pakuba, bungauzhi bwalumbulula bantu bafuma mu mikoka ya bantu baiya na kwingijila pamo mwingilo wazhila ku mutumba wa Yehoba wa mpopwelo ya kine.
17 Kulondela byaamba bungauzhi bwa kwa Mika, katatakatu bantu bonse mwaya ntanda yonse bakafunde mpopwelo ya kine ya Yehoba. Lelo jino, bantu ‘batongwelwa bumi bwa myaka,’ babena kufunjishiwa mashinda a Yehoba. (Byubilo 13:48) Yehoba ubena kuchiba mambo ne kupwisha mitotololo ya ku mupashi ku bonse baketekela mu Bufumu. Bakapuluka “malwa akatampe” ne kwikala lubaji lwa “jibumba jikatampe.” (Lumwekesho 7:9, 14) Byo babunda mapoko abo ne kwialula ke bya kujimako, nangwatu luno lonka baji mu mutende pamo na Bakamonyi bakwabo bakwa Yehoba ne bantutu bakwabo. Byo kyawamapo kwikala nabo!
Kukebesha Kwenda mu Jizhina ja Yehoba
18. Kilumbulula ka ‘kwikala munshi ya miñanzañanza yabo ne munshi ya mikuyu yabo’?
18 Mu ano moba etu alelo, nangwa kya kuba bantu kuzhokoloka mwaya ntanda yonse basusubalatu na moyo, twatemwa bingi pa kumona’mba bavula babena kufunda mashinda a Yehoba. Tubena kupembelela kimye kyafwenya kala pepi akyo batemwe bonse ba Lesa kyobakabula kufundatu kulwa nkondo jibiji konka ne, bino kyo bakekala ne munshi ya miñanzañanza yabo ne munshi ya mikuyu yabo. Javula bichi bya mikuyu bijimbwa mu bujimi bwamiñanzañanza. (Luka 13:6) Kwikala munshi ya miñanzañanza ne munshi ya mikuyu kilumbulula kwikala mu mutende, bwikalo bwawama kabiji bwakubula wa kulengesha moyo ne. Ne lelo jino, bulunda bwetu ne Yehoba bwituletela mutende mu milanguluko ne kwituzhikijila ku mupashi. Kimye kyo tukekala mu bwikalo bwa uno mutundu mu bukalama bwa Bufumu, kechi tukomvwanga moyo ne, kabiji tukekala mu mutende wa kine kine wakuba ne ku matwi nzoo.
19. Kwenda mu jizhina ja Yehoba kilumbulula ka?
19 Pa kuba’mba Yehoba etubile bibusa, twafwainwa kwendanga mu jizhina janji. Kino kyalondololwa bingi bulongo mu Mika 4:5, ngauzhi mo aamba’mba: “Ba mu mitundu yonse ya bantu benda mu mazhina a balesa babo pa mutundu, pa mutundu, bino atweba tukendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa wetu myaka yonsetu.” Kwenda mu jizhina ja Yehoba kechi kilumbulula kwambatu pa kanwa amba mwane ye Lesa wetu ne. Kabiji kechi kilumbulula kutanwatu ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne kwingila mwingilo wa kusapwila Bufumu ne, nangwa kyakuba ino mingilo nayo yanema. Umvwe tubena kwenda mu jizhina ja Yehoba, ko kuba’mba twipana kwi aye kabiji tubena kwesekesha kumwingijila na bukishinka ne na muchima wetu yense wa butemwe. (Mateo 22:37) Byotuji bapopweshi banji, kine twakebesha bingi kwendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa wetu myaka yonsetu.
20. Bintu ka byaambijilwe jimo mu Mika 4:6-13?
20 Pano aki twayai tumone byambo bya bungauzhi bwa mu Mika 4:6-13. “Mwanamukazhi Ziona” bakamutwala mubuzha “ku Babilona.” Abino byonka byobyo kyamwekejile bangikazhi ba mu Yelusalema mu myaka bitota bitanu na bibiji B.C.E. Nangwa byonkabyo, bungauzhi bwa kwa Mika bumwesha kuba’mba aba bashajilepo babwelele ku Yuda, kabiji pa kubwezhiwa kwa Ziona, Yehoba wamwene kuba’mba balwanyi babo bonse bavila.
21, 22. Mika 5:2, wafikizhiwe byepi?
21 Mika kyapitala 5 waambijile jimo bintu bikwabo bikatampe byaubiwe. Kyakumwenako, monai byaambiwa mu Mika 5:2-4. Mika waawile kuba’mba Kalama watongolwa kwi Lesa “wimwesheshenga mwine kufuma ku kala kene,” ukafuma mu Betelema. Ukalama nobe kafunga “mu bulume bwa Yehoba.” Kabiji uno Kalama kechi ukekalatu mukatampe mu Isalela monkatu ne, bino “konse ne kwapela ntanda.” Ba panopantanda kuba bamuyuka ne, bino atweba twamuyuka.
22 Ñanyi muntu wakijilemo kunema wasemekelwepo kala mu Betelema? Kabiji ñanyi “ukekala ke mwine mukulumpe wa konse ne kwapela ntanda”? Kafwako mukwabo ne, kanatu yenka Mesiasa, Yesu Kilishitu! Kimye Heloda Mfumu kyoaipwizhe bañanga bakatampe ne banembeshi kukasemenwa Mesiasa, bakumbwile’mba: “Mu Betelema wa mu Yudea.” Baambile ne pa byambo byanembwa mu Mika 5:2. (Mateo 2:3-6) Bantu bamo bamo bekiyukile kino, mambo Yoano 7:42 waamba byambo byo baambile’mba: “Kinembelo ke kyatongola’mba, Kilishitu wiya mu kisemi kya Davida, ne ku muzhi wa Betelema, kwajinga Davida?”
Kukokoloshiwa kwa Kine Kukebewa ku Bantu
23. Kika kibena kubiwa ano moba mu kufikizhiwa kwa Mika 5:7?
23 Mika 5:5-15 waamba pa kushinda kwa bena Asilya byo kwaletele mutende wa pa ka kimyetu kacheche, kabiji waamba ne kuba’mba Lesa ukonauna mikoka ya bantu babula kukokela. Mika 5:7 washimuna byambo bya kuba’mba bena Yuda bashajilepo balapijile babwezhiwe mu ntanda yabo, kabiji bino byambo bifikizhiwa ne mu moba etu a lelo jino. Mika waambile kuba’mba: “Aba bakashalapo ba mu bena Yakoba bakekala nobe kime kyafuma kwi Yehoba mu mitundu yavula ya bantu, kabiji nobe mema a mvula aji ku nsono.” Waingijisha byambo byawama bya kifwanyikizho kwambila jimo amba bashalapo ba mu bena Yakoba ba ku mupashi, nangwa’mba bena Isalela, bakekala ke bibusa ku bantu kufuma kwi Lesa. Ba mu ‘mikooko ikwabo’ ba kwa Yesu abo baji na luketekelo lwa kwikala panopantanda, baji na lusekelo bingi lwa kwingijila pamo mu kukwatankana na bashalapo ba mu “bena Isalela ba Lesa” ba mu ano moba etu a lelo kukwasha bakwabo kukokoloka ku mupashi. (Yoano 10:16; Ngalatiya 6:16; Zefwaniya 3:9) Mu bino byambo, muji kishinka kikwabo kyo twafwainwa kulangulukapo. Byotuji bataya mbila ya Bufumu, atweba bonse twafwainwa kulama jino jishuko ja kupana kukokoloka kwa kine ku bakwetu.
24. Bishinka ka biji mu Mika kyapitala 3 kufika ne mu kyapitala 5 bimufika pa muchima?
24 Mwafundamo ka mu kyapitala 3 kufika ne ku kyapitala 5 bya mu bungauzhi bwa kwa Mika? Kampepo mwafundamo bishinka nabiji bya kuba’mba: (1) Aba bonse Lesa boapa mwingilo wa kulama bantu banji, bafwainwa kuchibanga mambo monka moaolokela. (2) Yehoba kechi wakonsha kumvwa milombelo yetu umvwe ketulengelemotu mambo kyanshiji ne. (3) Twakonshatu kwingila mwingilo wetu wa kusapwila umvwe Lesa witukosesha kupichila mu mupashi wanji wazhila. (4) Pa kuba’mba Yehoba etubile bibusa, twafwainwa kwendanga mu jizhina janji. (5) Byotuji bataya mbila ya Bufumu, twafwainwa kulama jishuko jetu ja kupana kukokoloka kwa kine ku bantu. Kampe kujipo ne bishinka bikwabo bimufika pa muchima. Pano bintu ka bikwabo byo twakonsha kufunda mu uno buku wa bungauzhi bwa mu Baibolo? Lufunjisho lwalondelapo luketukwasha byo twakonsha kufunjilako ku byambo biji mu byapitala bibiji byapelako bya bungauzhi bukoseshañana bwa kwa Mika.
Musakukumbula’mba Ka?
• Lesa ukeba boba baji na mwingilo wa kulama bantu banji kwikala byepi?
• Mambo ka milombelo ne mupashi wazhila kyo byanemena mu mwingilo wetu wa kwingijila Yehoba?
• Bantu ‘benda byepi mu jizhina ja Yehoba’?
[Kipikichala pa peja 12]
Nanchi mwakonsha kulondolola kishimpi kya kwa Mika kyaamba pa mpuki ya kutekamo nyi?
[Bipikichala pa peja 15]
Byonkatu byajinga Mika, ne atweba twingila mwingilo wetu na kuchinchika