Bantu Mwaya Ntanda Babena Kukwatankana Byepi?

MWAKONSHA kulumbulula byepi kyambo kya “kukwatankana”? Ku bantu bamo, kino kyambo kyakonsha kulumbulula kufumishiwapo kwa mitotololo. Kya kumwenako, umvwe byalo bibiji nangwa byavula byaumvwañana kwikala mu mutende, kyakonsha kwambiwa amba byakwatankana. Nanchi kino kya kine nyi? Ine, kechi ibyo ne.

Inge twauba amba tumone mwapita bwikalo bwa bantu, lumvwañano lo bekala nalo lwa kuleta mutende luyatu munsunya. Mambo ka? Javula ke na mambo a kuba amba bantangi ba byalo batatu maana pa bukata bwabo kukila kuta maana pa mutende nangwa kukwatankana. Kikwabo, byalo bimo bichina kyakonsha kwibimwekela umvwe bilwilo byabo bya nkondo kechi byaesakena pamo na bya bakwabo ne.

Onkao mambo, umvwe byalo bibiji kechi bibena kulwa nkondo ne, kino kechi kilumbulula amba byaikala mutende ne. Abya twakonsha kwamba amba bantu babiji beanjika mata baji mu mutende na mambo a kubula kwiloza nyi? Kulanguluka bino ke bumbulwamaana! Ee, byalo byavula biji mu lukatazho lwa uno musango. Bukishinka byo bubena kuya na kukepa, kino kyaleta moyo amba kwendapo juba jimo baloza mata ashinchisha. Ki ka kyaubiwapo pa kuba’mba ano makatazho abule kwikalako?

Kuchina Mabomba Ashinchisha Kwalengela Byalo Kubula Kukwatankana

Bavula baketekela mu kipamo kya Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT). Kino kipamo kyatendekele kwingila mu 1968, kyakainye kulenga mabomba ashinchisha mu byalo byabula ano mabomba ne kwambila byalo bilenga ano mabomba kuba’mba bikepesheko. Nkebelo ya kipamo kya NPT, ayo yaswishiwa mu byalo kukilaila pa 180, ke ya kufumyakotu kikupu mabomba ashinchisha.

Uno mukwekele umwekanyika nobe uji bingi bulongo, bakajimbuluzhi bamo bamwene’mba kipamo kya NPT kiji na bya kuba byavula kechi kulekeshatu byalo bimo kulenganga mabomba ashinta ne, bino kikebeshatu abya byalo byabula bilwilo bya nkondo kubula kulenga. Kileta bingi moyo ku boba baji mu luno lumvwañano amba kwendapo baikala na milanguluko ikwabo. Kya kine kuba amba, byalo bimo bibena kwijizhañanya bingi pa kwibikanya kulenganga bilwilo bya nkondo abyo byakonsha kwibakwasha kwizhikijila abyo bine.

Kyalengela luno lukatazho kubayilako ke na mambo a kuba’mba kafwako kyalo kyo bakanya kwingijishanga bulume butelwa amba nuclear energy ne. Kino kyaleta moyo ku bamo amba byalo bibena kwingijisha buno bulume mu jishinda jafwainwa kwendapo ke bilenge mabomba ashinchisha mu bufyamfya.

Nangwatu byalo biji kala na bilwilo bya nkondo byashinchisha byakonsha kulengulula kipamo kya NPT. Bantu bamo bamona bintu mo byawamina baambile amba ke bumbulwamaana kuketekela byalo biji na bilwilo bya nkondo byavula kwibisankilapo nangwa kwibikepeshako. Bakwabo nabo baambile’mba, “pa kupwisha lulwe lukatazho . . . kikebewa byalo byakizhingijisha kutendeka kumvwañana ne kwiketekela, [bino kyakatazha bingi kwitaba] mambo kino kechi kyakonsha kubiwa ne.”

Nangwa kya kuba amba, bantu baeseka papelela bulume bwabo kukwatankana, bapulwilamotu mabula. Kino kechi kikumisha boba bafunda Baibolo ne, mambo byambo bya Lesa byaamba’mba: “Mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne.” (Yelemiya 10:23) Baibolo washinkamika bulongo amba: “Ko jiji jishinda jamweka bulongo ku muntu, bino ko jikapela ko ku mashinda aya ku lufu.” (Byambo bya Mana 16:25) Makafulumende a bantu kechi akonsha kulengela bantu kukwatankana ne. Bino kechi twashalatu kwa kubula luketekelo ne.

Kufuma Kukwatankana kwa Kine

Mu Baibolo muji milaye ya kwa Yehoba ya kuba’mba ntanda ikakwatankana, bino kechi na ngovu ya muntu ne. Nkebelo ya mulenga wetu ke ya kuba’mba bantu bakekale mu mutende ntanda yonse kabiji aye ukoba byakankalwa kuba bantu. Bantu bamo, bakankalwa kwitabila uno mulaye. Bino kufumatu ku ntendekelo, nkebelo ya kwa Lesa ke ya kukeba’mba bantu bekalenga mu mutende ne kukwatankana.a Binembelo byavula bimwesha kino kishinka amba kubwezha mikoka ya bantu mu mutende ikiji nkebelo ya Lesa. Akitwayai tumone bino bya kumwenako bicheche:

• “Iyai, mumone mingilo ya Yehoba, Byo aonauna bya panopantanda. Aye upwisha makondo ne kwapela ntanda; Uchimuna buta bwa mukanda, ne kuchibankanya jifumo; Usoka ne makalaki a nkondo mu mujilo.”—SALAMO 46:8, 9.

• ‘Kechi bakekozhanga nangwa kwionauna ponse pa mutumba wami wazhila ne; mambo pano pa ntanda pakakumbana maana a kumuyuka Yehoba byonka byakumbana mema mu kalunga ka mema.’—ISAYA 11:9.

• “Aye Nkambo Yehoba ukamina lufu kya kuba’mba kechi lukekalapo jibiji ne, kabiji ukashimuna mipolo ku meso a bantu bonse; kabiji ukafumyapo pano pa ntanda ponse myendeleko yo bebendeleka bantu banji; mambo Yehoba ye wikyamba.”—ISAYA 25:8.

• “Pakuba atweba, monka mwayila mulaye wanji, tutengela bya mwiulu bipya ne ntanda ipya, mo bwaikala bololoke.”—2 PETELO 3:13.

• “kabiji aye [Lesa] ukashimuna mipolo yonse ku meso abo; ne lufu kechi lukekalako jibiji ne; nangwa mabingo, nangwa kujila, nangwa misongo, kechi bikekalako jibiji ne: bintu bitanshi byapichijila.”—LUMWEKESHO 21:4.

Ino milaye ya kine. Mambo ka? Mambo Yehoba Lesa byo aji Mulenga, uji na bulume bwa kukwatankanya bantu. (Luka 18:27) Kabiji ukebesha kuba bino. Baibolo waamba’mba, Lesa kyo “kyamutokela ku muchima kyo afukwijile jimo . . . ne kwibikonkenya bintu byonse mwi Kilishitu, ne biji mwiulu, ne biji panopantanda.”—Efisesa 1:8-10.

Mulaye wa Yehoba wa “ntanda ipya . . . mo bwaikala bololoke,” kechi watutu ne. (2 Petelo 3:13) Kwesakana na byo alayile, Yehoba waamba’mba: “Kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafukula, ne kulumbulukila mu kyonkakya kintu kyo nebitumijile.”—Isaya 55:11.

Byambo bya Lesa Bibakwatankanya

Byonka byo kyaambiwapo mu mutwe wafumako, bupopweshi bwalengela bantu kwabenamo mu kifulo kya kukwatankana. Twafwainwa kulangulukapo bingi pa kino, mambo umvwe twaitabila amba Mulenga koaji, nanchi kechi kijitu bulongo kuketekela amba bapopweshi banji bafwainwa kwikala mu mutende ne kukwatankana pamo mulwabo nenyi? Ee, kyakonsheka!

Mepatulo abena kubiwa na mambo a bupopweshi kechi avwangamo Yehoba Lesa nangwa byambo byanji ne. Pano bino, ke bubi bwa bupopweshi abo bubena kutundaika milangwe ya bantu ya kukeba kukwatankana mu kifulo kya kutumbijika nkebelo ya Lesa. Yesu byo ajinga panopantanda watelele bantangi ba bupopweshi amba: “bakamfutumfutu” ne kwibambila amba: “Kyo kimwawijile Isaya na mupashi, amba, Bano bantu bannemekatu amiwa na bya tunwa byabo; Pakuba michima yabo iji kwalepa ne amiwa. Byatu byo bampopwela byo bafunjisha mafunjisho a mikambizho ya bantu.”—Mateo 15:7-9.

Mu kupusanako, mpopwelo ya kine ilengela bantu kukwatankana. Ngauzhi Isaya waambijile jimo amba: “Mu moba akapelako mutumba paji nzubo ya Yehoba bakamwikazha ke mwine walepesha kukila mitumba ikwabo, kabiji bakamusuntwila peulu ya tutumbatumba tonse; kabiji mikoka yonse ya bantu ikakungulukila konka, Aye ukeichibila mambo abo mikoka ya bantu, ne kwiipwishisha mitotololo yabo mitundu yavula ya bantu; kabiji ne abo bakabundanga mapoko abo ne kwialula ke bya kujimako, ne mafumo abo bakealula ke mapoko a kutokeshako mu bichi; mukoka umo kechi ukasumbwila mpoko mukoka mukwabo ne, kabiji kechi bakafundanga bya kulwa nkondo jibiji ne.”—Isaya 2:2, 4.

Kukilaila mu byalo 230 lelo jino, Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kumvwina mikambizho kufuma kwi Yehoba yaamba pa mashinda a kukwatankana. Nanchi kitendekesho kya kukwatankana kwabo ki ka? Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Vwalai butemwe, ye mukwato ulumbulula byonse.” (Kolose 3:14) Kyambo kya Kingiliki kyaingijishe Paulo kya kuba’mba “mukwato” kyakonsha kulumbulula bibese bya ku mubiji wa muntu. Bibese bya uno mutundu byakosa bingi nobe muzhinge, kabiji bingila mu mbaji ibiji. Bikwatankanya binungwa bya mubiji, ne kunungakanya bikupa pamo.

Ne butemwe byo byo buji. Kino kyubilo kyuba bintu byavula kechi kukanyatu bantu kwiipayanga mulwabo bene ne. Buno butemwe bwa Kilishitu buswisha bantu bafuma mu nkomeno yapusana pusana kwingijila pamo mu mutende. Kya kumwenako, butemwe bukwasha bantu kwikela monka mwayila Jifunde Jikatampe. Byonka byo kyanembwa pa Mateo 7:12, Yesu waambile’mba: “Byonkabyo, bintu byonse byo musaka’mba, bantu betubile, ne anweba sa mwibobila byonkabya.” Kulondela ino mikambizho kwakwasha bantu kuleka misalululo.

“Mwitemwe Anwe Bene na Bene”

Bakamonyi ba kwa Yehoba besunsa abo bene kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kupichila mu kulondela byaambile Yesu amba: ‘Po po bakayukila bonse amba anweba mwi baana bami ba bwanga, inge mwitemwe anwe bene na bene.’ (Yoano 13:35) Butemwe bwa uno mutundu bumweshiwa mu jishinda ja kukumya mu bimye bya misalululo ya mishobo ne mu malwañano a mu ntanda. Kya kumwenako, bantu byo beipailenga mu nkondo ya mulwabo mu mwaka wa 1994 mu kyalo kya Rwanda, Bakamonyi ba kwa Yehoba beubijile butemwe mulwabo bene. Bakamonyi ba mulaka wa Kihutu babikile bumi bwabo mu kizumba pa kuba amba bazhikijile balongo babo ba mulaka wa Kitutsi!

Kwambatu kine, kechi twakonsha kuketekela amba byalo biji panopantanda byakonsha kwitemwa ne kukwatankana byonse pamo ine. Kwesakana na byaamba Baibolo, Lesa ye ukobatu kino mu kimye kyafwainwa kwapwa. Nangwatu luno, bantu bakonsha kumweshanga bakwabo butemwe ne kukwatankana pamo.

Mwaka wapwa, Bakamonyi ba kwa Yehoba baingijile maawala avujisha bingi mu kufwakashisha bantu ne kwisamba nabo kutazha ku Baibolo ne kyo yanemena mu bwikalo bwa ano moba. Maana a kuyuka kyaswa muchima wa Lesa akwatankanya bantu bavula, bamo mu babe bashikilwepo ne bakwabo kala. Nabiji bena Alabya ne Bayudea, bena Armenia ne bena Turk, bena German ne bena Russia, kubala kukoka.

Nanchi mukeba kufunjilako byavula kutazha ku mambo a Lesa aji mu Baibolo byo akwatankanya bantu nyi? Umvwe mukeba, mwane bulai Bakamonyi ba kwa Yehoba ba koko kwenu nangwa kunembela kukwabo kuji pepi na komuji kwingijisha makeyala anembwa pa peja 2 ya uno magazini.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 4]

Biumbi na biumbi bya lumvwañano lwa kuleta mutende biyatu munsunya

[Mabulañano pa peja 7]

Kwingijisha mafunde a mu Baibolo kwalengela kuba bintu byakonsha kubula kuba makafulumende

[Kipikichala pa peja 5]

Mambo a Lesa atongola kufuma kukwatankana kwa kine

[Kipikichala pa peja 7]

Bakamonyi ba kwa Yehoba ba Hutu ne ba Tutsi bashimikile kishimikwa kya kupwilamo pamo