Londai Lwitabilo Lwabo
Wachinchikile Nangwa kya Kuba Wapichilenga mu Makatazho
SAMWELA wajinga bingi na bulanda mu Shilo. Bantu bonse mwaya muzhi bajinga na bulanda bukatampe. Nga banabakazhi ne baana bajijilenga mabingo na mambo a nkuwa ya lufu lwa bashabo, balume, baana babo ne balongo bajinga banga? Twayuka kuba’mba pa kino kimye bashilikale ba bena Isalela 30,000 bebatapile ku bena Filishitiya mu nkondo, kabiji kechi papichile ne moba avula kufuma pafwijile bashilikale 4,000 mu nkondo ikwabo ne.—1 Samwela 4:1, 2, 10.
Ano o malwa amo o bapichilemo. Ñanga mukatampe Eli wajinga na baana babiji bajinga na byubilo byatama bingi, ba Hofini ne Finease, bo bafumishe jikwachi ja lulayañano mu muzhi wa Shilo. Jino jikwachi jaikalanga mu kibamba mwazhila mu tente wa lusambakeno, jo jaimenangako Lesa. Bantu basendele jikwachi ku nkondo, na mulanguluko wa bulubi wa kuba’mba jisakwibazhikijila ne kwibalengela kushinda. Bino bena Filishitiya baangachile jino Jikwachi ne kwipaya Hofini ne Finease.—1 Samwela 4:3-11.
Tente wa lusambakeno wajinga mu Shilo bamunemekele bingi na mambo a jikwachi jajingamo pa myaka yavula. Pano bejisendele. Byo aumvwine bino, Eli saka aji na myaka 98 wapinukile kampaba pa kipona ne kufwa wafwile ponkapo. Mulokazhi wanji naye wafwile pa kupapa jonkajo juba. Saka akyangye kufwa waambile’mba: “Lukumo lwafumamo mu Isalela.” Ne kya kine bwikalo bwapimpwilwe mu muzhi wa Shilo.—1 Samwela 4:12-22.
Nga Samwela waubile byepi mu bino bya malwa? Nanchi lwitabilo lwanji lwakosele kya kukonsha kukwasha bantu Yehoba bo alekele kuzhikijila ne kutala bulongo nyi? Ne atweba lelo jino, tupita mu bya malwa byavula ne mu bintu bitufichisha ku muchima byakonsha kukokesha lwitabilo lwetu, onkao mambo, twayai tumone byo twakonsha kufunjilako ku bwikalo bwa kwa Samwela.
Waubanga “Byaoloka”
Jishimikila ja mu Baibolo kechi jatwajijila kwamba pe Samwela ne, jatwajijilatu kwamba pa jikwachi, kwitubula bena Filishitiya byo bejibwezhezhe mu lubilo na mambo a bya malwa byo bamwene. Baibolo waamba pe Samwela jikwabo panyuma ya kupitapo myaka 20. (1 Samwela 7:2) Waubanga ka pa myaka yonse ye yapichilepo? Baibolo witubula byo aubanga.
Tutanga’mba pa yo ya myaka, “byambo bya kwa Samwela byaumvwanyikile ku bena Isalela bonse.” (1 Samwela 4:1) Jishimikila jitubula kuba’mba ino myaka byo yapwile, Samwela wapempulanga mizhi isatu mu ntanda ya Isalela pa mwaka pa mwaka na kwibachibila mambo ne kwibapwanya. Inge wapwisha wabwelanga mu muzhi mo aikalanga mu Lama. (1 Samwela 7:15-17) Kyamwekeshatu patoka kuba’mba Samwela wapayankene bingi pa yo ya myaka 20.
Byubilo byatama byajinga na baana ba kwa Eli byakokeshe lwitabilo lwa bantu. Bavula batendekele kupopwela bankishi. Aya myaka makumi abiji byo yapwile, Samwela waambijile bantu byambo bya kuba’mba: “Inge mwasaka kubwela kwi Yehoba na michima yenu yonse, fumyaimo mukachi kenu balesa bangi ne Baashatoleta, muteshetu michima yenu kwi Yehoba, mumwingijilengatu aye yenka; ne aye ukemupokolola mu maboko a bena Filishitiya.”—1 Samwela 7:3.
Bena Isalela bebamanyikanga bingi ku “maboko a bena Filishitiya.” Na mambo a kuba bena Isalela kechi bashindanga bena Filishitiya ne, kibalengejile kulanguluka’mba bakayanjishangatu bantu ba Lesa kwakubula kwibakambula. Bino Samwela wabujile bena Isalela kuba’mba inge babwela kwi Yehoba bintu bikebawamina. Abya baswile nyi? Kyamuletejile bingi lusekelo Samwela mambo bashile balesa babubela ne kutendeka “kumwingijilatu Yehoba yenka.” Samwela waambijile bantu kushonkena pa Mizipa, muzhi waikejile ku tutumbatumba twa ku buyeke bwa Yelusalema. Bantu babuñene, ne kuzhikilwa na nzala, balapijile pa mambo o balengele a kupopwela bankishi.
Nangwa byonkabyo, bena Filishitiya byo bayukile kuba’mba bena Isalela bapwila pamo, bafuukwilepo kwibatula bulemo. Batumine nzhita ku Mizipa amba bavizhe bapopweshi ba Yehoba. Bena Isalela byo baumvwine’mba nzhita ibena kwiya na kwibatula bulemo, bachiine bingi, kepo baambijile Samwela kwibalombelako. Wibalombejileko ne kupana milambo. Byo akilambwilenga, nzhita ya bena Filishitiya yafikile ku Mizipa. Yehoba wakumbwile lulombelo lwalombele Samwela. Ponkapo, Yehoba walengele kilulumo kikatampe. “Wibalulumijile bena Filishitiya na kilulumo kikatampe mu jonkaja juba ne kwibavulañanya mana, kepo bebashinjile ku bena Isalela.”—1 Samwela 7:7-10.
Nanchi twakonsha kulanguluka’mba bena Filishitiya bajinga tunkutala twitamijilengatu miteto na moyo pa kumvwa kilulumo nyi? Ine bajinga bilobo, banabalume bakosa kabiji baibijila kulwa nkondo. Kino kilulumo kyajinga kya kukumya, kyo bakyangye kumvwapo. Nanchi kyajingatu “kilulumo kikatampe” nyi? Kino kilulumo kyafumijile mwiulu nyi, inyi mu tutumbatumba? Kechi twayuka byo kyajinga ne, pano bino, kibazakamishe bingi ne kwibavulañanya maana bena Filishitiya. Kuvulañana maana kwibalengejile kuzumba kuyuka’mba bilobo ne. Banabalume ba bena Isalela bebashijile bena Filishitiya ne kwibapangisha pa museke walepa bingi, kufuma ku Mizipa kukafika ku bulenge bwa Yelusalema.—1 Samwela 7:11.
Ino nkondo yapimpwile bwikalo bwa bena Isalela. Bena Filishitiya banyemanga mu moba onse ajingako mutonyi Samwela. Mizhi yonse yaikele ke ya bantu ba Lesa.—1 Samwela 7:13, 14.
Byo papichile myaka yavula, mutumwa Paulo watongwele Samwela pa bantu bakishinka pa mitonyi ne bangauzhi baubilenga “byaoloka.” (Bahebelu 11:32, 33) Samwela walengejile bantu kuba byawama ku meso a Lesa. Wakonsheshe kwibakwasha mambo wapembejilenga Yehoba saka atekanya, mu bukishinka nangwa kya kuba wapichilenga mu makatazho avula. Kabiji wajinga na muchima wa kusanta. Byo bebashinjile, Samwela watolele jibwe ja kuvulukilangako Yehoba byo akwashishe bantu banji.—1 Samwela 7:12.
Nanchi mukeba “kuba byaoloka” nyi? Inge ibyo, ikalai na muchima wajingapo ne Samwela wa kusanta, kwikepesha ne kutekanya. Ñanyi mwi atweba ubula kukeba kwikala na bino byubilo? Samwela wajinga na bino byubilo kufumatu ku bwanyike, kino kyamukwashishe kuchinchika meseko akatampe kulutwe na lwendo.
“Bana Benu Kechi Babena Kwenda mu Mashinda enu Ne”
Pa kino kimye Samwela saka ‘akoma’ kala. Samwela wajinga na baana babalume babiji bakoma, Yoela ne Abiya bo bamukwashangako kuchibila bantu mambo. Kyataminekotu baingijishanga bulume bo bebapele bibi. Nangwa kya kuba Samwela wajinga muntu waketekelwa kabiji wakishinka, bino baana banji bakebanga kujilapo pa bifulo byo bajingapo, batambwilenga mazhikakanwa ne kuvulañanya mambo.
Juba jimo bakulumpe ba bena Isalela baishile kwi Samwela na kwijizhanya’mba: “Bana benu kechi babena kwenda mu mashinda enu ne.” (1 Samwela 8:4, 5) Nanchi Samwela wayukile byatama byo baubilenga nyi? Jishimikila kechi jaambapo ne. Samwela wapuseneko ne Eli, mambo aye kechi wakungubwizhanga baana banji ne. Yehoba wamukalukijile Eli ne kumukambula pa kubula kukwasha baana banji pa byubilo byabo byatama, kino kyamwesheshenga’mba wanemeka baana banji kukila Lesa. (1 Samwela 2:27-29) Yehoba kechi wamwenepo bilubo bya uno mutundu mwi Samwela ne.
Jishimikila kechi jaambapo pa bumvu bwaumvwine Samwela, kijikila kyo ajinga nakyo nangwa byo kyamufichile ku muchima pa kumvwa’mba baana banji babena kuba byubilo byatama ne. Bino bansemi bakonsha kuyuka bulongo byo kyumvwanyika. Mambo mu ano moba atama, baana babula kumvwina bansemi bavula bingi. (2 Timoti 3:1-5) Bwikalo bwa kwa Samwela bwakonsha kukwasha ne kutekenesha bansemi baji na lukatazho lwa uno mutundu. Byubilo byatama byaubanga baana banji kechi byakokeshe lwitabilo lwanji ne. Nangwa kya kuba baana kechi bomvwina bansemi byo bamba ne, bino byubilo byabo byakonsha kufika baana babo pa muchima. Bansemi nabo bakonsha kusangajika muchima wa Shabo aye Yehoba Lesa, byonka byaubile Samwela.
“Tukebelaipo Mfumu”
Baana ba kwa Samwela kechi bayukile bikafuma mu byubilo byabo byatama ne. Bakulumpe bonse ba bena Isalela bakonkenejile pamo konka kwi Samwela ne kumwambila’mba: “Pano mwitukebelepo mfumu aketuchibilenga mambo byonka byuba mikoka yonse ikwabo.” Nanchi bino byambo byalumbulwilenga amba bantu bamukaine Samwela nyi? Ine, mambo waimenangako Yehoba pa kuchibila bantu mambo pa yoya myaka. Kechi bakebelenga ngauzhi byonka byajinga Samwela ne, bakebelenga mfumu wa kwibachibila mambo. Mikoka yonse ibazhokolokele yajinga na bamfumu, onkao mambo, bena Isalela nabo bakebelenga mfumu. Pano Samwela waubilepo byepi? Tutanga’mba: “Kino kintu kyamufichishe ku muchima.”—1Samwela 8:5, 6.
Akiumvwai byakumbwile Yehoba lulombelo lwa kwa Samwela amba: “Bomvwe jiwi jabo bano bantu mu byonse byo basa kukwambila mambo kechi bakulengulula obewa ne, bandengulula amiwa kukikala mfumu wabo.” Kyamutekeneshe bingi Samwela pa kuyuka kuba’mba kechi bamukana aye ne, bakana Lesa ne kumuba mwenga wa Bulume bonse. Yehoba waambijile ngauzhi Samwela kujimuna bena Isalela kuba’mba kukeba muntu kuba’mba ekale mfumu wabo kukebaletela malwa akabotoka. Samwela byo ebajimwineko, bakaine ne kwamba’mba: “Kechi mambo ne, twasakakotu mfumu wa kwitulama.” Byo ajinga na lukokelo, Samwela wayile na kushinga manyi mfumu watongwele Yehoba.—1 Samwela 8:7-19.
Nga Samwela wamwesheshe byepi lukokelo? Kya na mukose nyi, inyi na bukaji? Nanchi kumufichisha ku muchima kwamulengejile kuswisha bukaji kwikizha mizhazhi mu muchima nyi? Banabalume bavula bakonsha kuba kya kupusanako na kyaubile Samwela. Wamufyompele Saulo, kumwesha lukokelo ku mfumu wakatataka. Waambila ne bantu amba: “Mwamumona ye asalulula Yehoba nyi? Kafwako nangwa umo waesakana nanji mu bantu bonse ne.”—1 Samwela 10:1, 24.
Samwela wateletu muchima pa byubilo byawama byajinga na muntu ye asalulwile Yehoba, kechi pa bilubo ne. Kabiji watele muchima pa bwikalo bwanji bwa bukishinka kwi Lesa kechi pa kukeba kwitabilwa ku bantu bakamfutumfutu ne. (1 Samwela 12:1-4) Kabiji waingilanga mu bukishinka mwingilo ye bamupele, wa kujimunako bantu pa bintu byakonsheshe konauna bulunda bwabo na Lesa ne kwibatundaika kutwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba. Byambo bya kwa Samwela bibafikile pa muchima, kyo kibalengejile kumwambila’mba ebalombeleko. Wibakumbwile’mba: “Kizhila kumulenga mambo Yehoba pa kwikileka kwimulombela anweba, poso kwimufunjisha mu jishinda jawama ne koloka.”—1 Samwela 12:21-24.
Abya mwakyumvwapo kala bibi ku muchima pa kumona mukwenu bamubika pa kifulo nangwa kumupa mwingilo nyi? Bwikalo bwa kwa Samwela bwituvululako kuba’mba kechi twafwainwa kuleka kichima nangwa bukaji kwikizha mizhazhi mu michima ne. Yehoba uji na mingilo yavula ya ba kalume banji bonse bakishinka ileta lusekelo.
“Myaka Inga yo Ukekala na Kinyenge na Mambo a Saulo?”
Samwela waubiletu bulongo kuta muchima pa byubilo byawama byajinga ne Saulo, mambo wajinga mwanamulume walumbuluka. Wajinga wazama, wamwekanga bingi bulongo, kabiji wajinga na maana ne kukosa, pano bino, wikepeshe. (1 Samwela 10:22, 23, 27) Kununga pa bino bya bupe, wajinga ne na lūsa lwa kwifuukwila bintu. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 30:19) Abya waingijishe bulongo bino bya bupe nyi?
Kyatamakotu, inge muntu bamubika pa kifulo kikatampe utendeka kwitota. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Saulo watendekele kwijantula. Walekele kumvwina mikambizho ya Yehoba yo bamubujile kwi Samwela. Saulo byo atendekele kwitota walambwile mulambo wafwainwetu kulambula Samwela. Samwela wamujimwineko kya kine kine ne kumubula’mba bufumu kechi bukatwajijila mu kisemi kyanji aye Saulo ne. Mu kifulo kya kwikepesha pa kumvwa lujimuno, Saulo popo akizhizhemo ne kuba bubi.—1 Samwela 13:8, 9, 13, 14.
Yehoba wabujile Samwela kukambizha Saulo kulwa nkondo na bena Amaleki. Yehoba wamukambizhe kuba’mba akepaye mfumu mubi Agagi. Nangwa byonkabyo, Saulo wamushilepo Agagi pamo na bipukulwa byawama kwakubula kwibyonauna. Samwela byo aishile na kumukwasha, Saulo popo amwesheshe’mba waaluka muchima. Mu kifulo kya kwikepesha ne kuswa lujimuno, wikangaizhenga, ne kwibingisha, kabiji wapelengamo bantu mambo. Saulo wakainenga lujimuno ne kwamba’mba bipukulwa bebisendele kuba’mba bakebilambule kwi Yehoba, Samwela popo amwambijile’mba: “Aki umvwai, lukokelo lwakila bitapisho.” Samwela wamusanzhilemo ne kumubula amba Yehoba ukemuvutula bufumu ne kwibupana ku mukwenu wimukila mu kuwama.—1 Samwela 15:1-33.
Byaubile Saulo byamufichishe bingi ku muchima Samwela. Mambo wakishishe na kumujijila Yehoba pa kino kintu kyamwekele. Wamujijilenga ne pa byo aubile. Samwela wamuketekejile bingi Saulo pano byoaubile byamufichishe ku muchima. Waalukile muchima ne kumusatukila Yehoba kuyuka’mba wajinga na byubilo byawama ne. Samwela kechi wakebelenga ne kumumona Saulo ne. Byo papichile kimye, Yehoba wamolweleko Samwela amba: “Myaka inga yo ukekala na kinyenge na mambo a Saulo byo namulengulula amba kechi akikale ke mfumu wa bena Isalela ne? Pano yuzha lusengo wobe na manyi, wimane, nkutume kwi Yese, mwina Betelema, mambo ami mwine nemwena mfumu monka mu bana banji.”—1 Samwela 15:34, 35; 16:1.
Yehoba kechi wakinka manungo mu bantu bambulwakulumbuluka pa kuba’mba obe kyaswa muchima wanji ne. Inge muntu umo wasatuka, Yehoba umonapo mukwabo wa kutwajijila na kuba kyaswa muchima wanji. Onkao mambo, Samwela walekele kwikala na kinyenge na mambo a kwa Saulo. Byonka byamukambizhe Yehoba, Samwela wayile ku nzubo ya kwa Yese ku Betelema, ko ataine baana babalume bamwekelenga bingi bulongo. Bino patanshitu, Yehoba wamuvulwilemo Samwela amba: “Kutala ku kilungi kyanji nangwa ku kulepa kwa kimino kyanji ne . . . mambo Yehoba kechi umona pamo byonka byo bamona bantu ne; mambo muntu utalatu pangye ya muntu, pakuba aye Yehoba utala mu muchima.” (1 Samwela 16:7) Kyapeleko, Samwela wamwene mwana wa mulume wajinga mwanyike pa bonse ao ye asajile Yehoba, aye Davida.
Mu kuya kwa moba Samwela wimwenejile mwine kuba’mba Yehoba wauba kyaoloka pa kufumya Saulo pa bufumu ne kupingizhapo Davida. Saulo waikele na kichima kya kuba wakebelenga ne kwipaya Davida kabiji wamupondokejile Lesa. Pakuba Davida wajinga na byubilo byawama nabiji kuchinchika, bulumbuluke, lwitabilo ne bukishinka. Nangwa kya kuba Samwela wajinga pepi na kufwa, bino lwitabilo lwanji lwakosejilengakotu. Wayukile kuba’mba kafwako lukatazho lwakonsha kukankalwa Yehoba kupwisha nangwa lwakonsha kumulengela kubula kumupesha ne. Kyapeleleko, Samwela wafwile kabiji bantu bavulukanga byubilo byanji byawama pa myaka yavula bingi. O ene mambo o bamujijile kya kine kine bena Isalela uno mwanamulume wakishinka. Kufika ne lelo jino, bapopweshi ba Yehoba bafwainwa kwishikisha’mba: ‘Nanchi nakonsha kwikala na lwitabilo byonka byajinga Samwela nyi?’
[Kipikichala pa peja 27]
Samwela wakwashishe byepi bantu kuchinchika bya malwa?
[Kipikichala pa peja 28]
Samwela wachinchikile byepi na byubilo byatama byaubilenga baana banji?