Bansemi ba Balume Bakonsha Kwikala Byepi Kwipi na Baana Babo ba Balume?

“TATA, mwayuka byepi byonse bye?” Nanchi mwanenu wa mulume wakimwipuzhapo kala buno bwipuzho kwakubula kuketekela nyi? Kimye kyo emwipwizhe kampe mwatemenwe pa kwikala nsemi wa mulume. Pano inge mwanenu wauba kintu kikwabo, ko kuba’mba inge waingijisha lujimuno lwenu ne kumwenamo byawama, kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwakonsha kukilamo kwikala ba lusekelo.a—Byambo bya Mana 23:15, 24.

Pano bino pa myaka yavula yapitapo, nanchi ne luno mwanenu wa mulume ukomoka pa bintu byawama byo muba byonka byo aubanga kala nyi? Inyi kyamweka nobe byo abena kukoma, mushingi ubena kuya na kukepa? Mwakonsha kwikala byepi kwipi na mwanenu wa mulume byo abena kukoma kufika ku jifumbi ja bukulumpe? Patanshi, twayai twambe pa makatazho apitamo bashetu.

Makatazho Asatu Obiwa

1. KUBULA KWIKALA NA KIMYE: Mu byalo byavula, bashetu bo bakebela ba mu kisemi bintu byavula. Javula mingilo yabo ibalengela kubula kwikala pa nzubo kimye kyabaya. Mu mapunzha amo, bashetu bekalatu kimye kicheche na baana babo. Kyakumwenako, kupesapesa kwaubiwe mu France, kyatainwe kuba’mba bashetu bekalatu na maminiti nobe 12 pa juba pamo na baana babo.

LANGULUKAIPO: Nga anweba, kimye kyabaya byepi kyo mwikala na mwanenu wa mulume? Pa mulungu umo nangwa ibiji ikalondelapo, mukeseke kunemba kimye kyo mwisamba na mwanenu pa juba pa juba. Mukakumya bingi pa kutana kuba’mba mwikalatu nabo kimye kicheche.

2. KUBULA KWIKALA BAKUMWENAKO BAWAMA: Banabalume bamo kechi baikalangapo na bashabo kimye kyabaya ne. Jean-Marie wikala mu France waamba’mba: “Kechi naikalanga kimye kyabaya na batata ne. Ki ka kyafumamo? Mwine waamba’mba: “Mwafuma makatazho o nabujile ne kuketekela ne. Kyakumwenako, kinkatazha bingi kwisamba misambo yawama na baana bami ba balume.” Ku lubaji lukwabo, banabalume bayuka bashabo bulongo, pano bino bulunda bujipo pakachi kabo kechi bwakosa ne. Philippe uji na myaka ya kusemwa 43 waamba’mba: “Batata kibakatazhanga kummwesha butemwe. Kino kyandengela kwibikako bingi pa kuba’mba mmweshe butemwe ku mwanami wa mulume.”

LANGULUKAIPO: Abya mulanguluka amba bulunda bo muji nabo na bashenu bo bwimulengela kuta muchima nangwa kubula kuta muchima mwanenu nyi? Nanchi mwatana kuba’mba mubena kulondela misango ya bashenu yawama nangwa yatama nyi? Mu ñanyi jishinda?

3. KUBULA KUFUNDAÑANA BULONGO: Bisho bimo kechi byanemeka mwingilo wa nsemi wa mulume wa kukomesha baana ne. Luca wakomejile ku Western Europe waamba’mba: “Ku mpunzha ko nakomejile, bantu balangulukanga amba mwingilo wa kulama baana ke mwingilo wa mwanamukazhi.” Mu bisho bikwabo, bansemi ba balume batundaikwa kwikala bashinta ku baana. Kyakumwenako, George wakomejile mu kyalo kya mu Africa waamba’mba: “Mu kisho kyetu, bashetu kechi bakaila pamo bisela na baana babo ne, kuchina kwibapwa bwema. Kino kinkatazha bingi kukayila pamo na mwanami wa mulume.”

LANGULUKAIPO: Mu mpunzha mo mwikala, ñanyi mingilo bashetu yo baketekelwa kwingila? Nanchi bebafunjisha amba mwingilo wa kulama baana wa bainetu nyi? Abya bebafunjisha kumwesha butemwe ne kifyele ku baana babo ba balume nyi, inyi ne?

Inge mwi nsemi wa mulume ubena kupita mu ano makatazho mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mubenga bulongo? Monai ano mashinda alondelapo.

Tendekai Mwanenu wa Mulume Saka Akijitu Mwanyike

Baana ba balume bakeba kulondela byuba bashabo. Onkao mambo, baana benu saka bakijitu banyike, bakwashainga kuba’mba bemulondelenga. Mwakonsha kuba byepi kino? Kabiji mwakonsha kutana byepi kimye kya kwikala na mwanenu?

Inge kyakonsheka, mwingilenga na mwanenu mingilo ya pa juba pa juba. Kyakumwenako, inge mubena kwingilatu mingilo ya pa nzubo, mwambilai emukwasheko. Inge mubena kupyanga mupai mwanenu ka kipyango kamufwainwa nangwa inge mubena kuseba, mupai kalukasu kafwainwa kusebako. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, ukatemwa bingi kwingila nenu! Pakonsha kupita kimye kyabaya pa kuba’mba mupwishe kwingila mwingilo, pano bino mukakoseshanga bulunda bwenu na mwanenu ne kumufunjisha bya kwingila mingilo bulongo. Kala Baibolo watundaikanga bansemi ba balume kwingila na baana babo mu mingilo yabo ya pa juba pa juba ne kwingijisha kyokyo kimye kwisambilamo na baana babo ne kwibafunjisha. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6-9) Kuno kufundañana kukingila ne ano moba.

Kununga pa kwingila na mwanenu wa mulume, mwafwainwa ne kwikala na kimye kya kukaya nanji. Kukaya na mwana kwakilamo kunema kukila kwisambatu nanji. Kupesa pesa kumwesha amba inge bansemi ba balume ke bakaye na baana babo, bebalengela kufunda bintu byavula ne kukosa.

Inge nsemi wa mulume keakaile pamo na mwananji kyakonsha ne kukilapo kumukwasha. Michel Fize upesa bya kupesa pesa waambile’mba: “Kupichila mu kukaya mwana po po akasuluka kwisamba na bashanji.” Kimye nsemi wa mulume kyo abena kukaya na mwananji, wakonsha kumwesha kifyele mu byambo ne mu byubilo. Mu kuba bino, ufunjisha mwananji naye kumwesha kifyele. André nsemi wa mulume wikala mu Germany waambile’mba: “Mwanami wa mulume Manuel byo akijinga mwanyike, javula nakayanga nanji. Namukumbatanga, kabiji naye wankumbatanga.”

Kimye kya kulaala nakyo kyo kimye bansemi ba balume kyo bafwainwa kukosesha butemwe bwabo na mwanabo. Kimye kyonse, mutangilainga mashimikila ne kumvwa byo abena kwamba pa bintu byo atemwa ne makatazho o ajinga nao mute. Inge ke mube bino, mukalengela mwanenu kutwajijila kwisamba nenu inge wakoma.

Twajijilai Kuba Bintu byo Mwatemwa Bonse

Baana ba balume bakyanyike kimye kimo kechi batako muchima inge bashabo bakeba kwisamba nabo ne. Inge mwanenu wa mulume ke abule kuta muchima ku byo mubena kumwipuzha, kechi mwafwainwa kumona amba kechi ukeba kwamba nenu ne. Wakonshatu kukasuluka kwisamba nenu inge kya kuba mwayuka mashinda a kwisambilamo nanji.

Jacques, nsemi wa mulume wikala mu France, kimye kimo kimukatazha bingi kwisamba na mwananji Jérôme. Pano mu kifulo kya kukanjikizha mwana kwisamba nanji, waalwileko jishinda ja kumusolomokelamo, nabiji kupama nanji mpila. Jacques waambile’mba: “Inge twapwisha kukaya, twaikalanga pa nsono na kukokolokako pacheche. Mwanami wakasulukanga bingi kwamba byajinga ku muchima wanji pa kyokya kimye. Kishinka kya kuba’mba twatanwangatu babiji, namona kyamulengejile kuyuka amba wakonsheshe kwikala na kimye kyabaya ne amiwa ne kukoseshamo butemwe bwetu.”

Pano mwakonsha kuba byepi inge mwanenu kechi watemwa mpila ne? André uvuluka bimye byo aikalanga pangye na kutala tubangabanga pamo na mwananji. Waambile’mba: “Twabikanga bipona pangye bufuku pa kwikala kya kusendalala kampaba. Twavwalanga bivwalo bya mashika, kabiji twanengezhanga makabekabe o twatomanga pa kutala tubangabanga. Twisambanga pa Mwine walengele tubangabanga. Twisambangatu ne pa bintu bya mu bwikalo. Twaambangatu pa bintu byonse.”—Isaya 40:25, 26.

Pano kyakonsha kwikala byepi inge kechi mwatemwa kuba bintu byatemwa mwanenu ne? Umvwe kyaikala bino, kechi mwafwainwa kubangatu bintu byo mukeba ne. (Filipai 2:4) Ba Ian bekala mu South Africa baambile’mba: “Natemenwe bingi kupama mpila kukila mwanami wa mulume aye Vaughan. Aye watemenwe tumadeke twa kukaisha ne makompyuta. Kino kyandengejile ne amiwa kwibikako kwibitemwa bino bintu, namutwalanga ku mpunzha ko batambisha madeke ne kumubula kiñambañamba kikwashañana bya kutumbusha ndeke pa kompyuta. Natana kuba’mba byo twaingijilanga pamo, Vaughan kyamulengejile kukasuluka kwisamba ne amiwa.”

Mukwashai Ekale na Luketekelo mu Bintu byo Oba

“Tata monai!” Abya mwanenu wa mulume wa kyanyike wakimwitapo kala bino panyuma ya kuyukapo mwingilo umo nyi? Inge kya kuba pa kino kimye ke nsongwalume, abya ne luno ukimubula inge wafundapo mwingilo umo nyi? Kampe kechi wimubula ne. Pano bino, wafwainwa kwimubula pa kuba’mba akome ne kwikala muntu wawama.

Akimonai Yehoba Lesa byo aikala wakumwenako wawama byo aubile na mwananji umo. Yesu byo ajinga pepi kutendeka mwingilo wanji pano pa ntanda, Lesa wamumwesheshe butemwe bwanji patoka byo aambile’mba: “Uno ye Mwanami ye natemwa, mo namwena lusekelo.” (Mateo 3:17; 5:48) Kya kine kuba’mba muji na mwingilo wa kujimuna ne kufunjisha mwanenu. (Efisesa 6:4) Pano nanchi ne anweba mumonapo bimye bya kumusanchila pa bintu byawama byo amba ne kuba nyi?

Banabalume bamo kibashupa bingi kusanta ne kumwesha butemwe. Kampe bakomejile mu bisemi muji bansemi babo baambangatu pa bilubo kukila pa bintu byawama byaubiwanga. Umvwe ne anweba byo byo kiji, mwafwainwa kufuukulapo kutwajijila kukwasha mwanenu wa mulume kwikala na luketekelo mu bintu byo oba. Mwakonsha kuba byepi kino? Ba Luca baambiwapo kala, jonse bengijila pamo mingilo ya pa nzubo na mwanabo wa myaka ya kusemwa 15, Manuel. Ba Luca baambile’mba: “Kimye kimo mbula Manuel kutendekako kwingila mwingilo ne kumubula amba nsakumukwashako umvwe ke akebe kumukwashako. Javula wingilatu bulongo mingilo kwakubula kumukwashako ne. Ino mingilo yo engila imulengela kutondwa ne kuketekela mu bintu byo oba. Namutakaika umvwe waingila mwingilo. Inge wabula kwingila bulongo kwesakana na byo abakebenga, napotu namusanchila pa kwibikako kwanji.”

Ne anweba mwakonsha kukwasha mwanenu kwikala na luketekelo mu bintu byo oba kupichila mu kumukwasha kufikizha bikonkwanyi bikatampe bya mu bwikalo. Pano kyakonsha kwikala byepi inge kya kuba mwanenu keabande kufikizha bikonkwanyi kukila byo mubena kukeba? Nangwa kyakonsha kwikala byepi inge bikonkwanyi byanji nangwa kya kuba kechi byatama ne, pano bino byapusana na byo mubena kukeba amba obe? Inge kyaikala bino, mwafwainwa kutalapo bulongo ne kumona bintu byo mukeba amba obe. Ba Jacques baambiwapo kala baamba’mba: “Ngeseka kukwasha mwanami kwibikila bikonkwanyi byo afwainwa kufikizha. Pano bino mmona ne kuba’mba mwine wibikila bikonkwanyi, kechi byami ne. Mvuluka amba wafwainwa kwibifikizha kwesakana na papela bulume bwanji.” Ne anweba inge mwanenu wimubula bintu byo afuukulapo kuba, mutakaikai pa byo oba bulongo, ne kumutundaika kubula kuta muchima ku byobya byo akankalwa. Mu kuba byobyo, mukamukwasha kufikizha bikonkwanyi byanji.

Kwambatu kine, bulunda bwenu na mwanenu kechi bukawamangatu kimye kyonse ne. Pano bino, mu kuya kwa kimye, mwanenu ukakeba kwikala pepi ne anweba. Kyakyo ee, nga ñanyi wakonsha kubula kutemwa kwikala kwipi na muntu ubena kumukwasha kuba bintu bulongo?

[Tubyambo twa mushi]