Kuchinchika Meseko Kuleta Lutotelo kwi Yehoba
“Umvwe mwatekanya [mwachinchika, NW] pa kumanyikwa byo mwauba byawama, kino kyo kyaitabilwa kwi Lesa.”—1 PETELO 2:20.
1. Bena Kilishitu byobata muchima ku kufikizha mingilo ya kwipana kwabo, ñanyi jipuzho jafwainwa kulangulukwapo?
BENA Kilishitu bepana kwi Yehoba, kabiji bakeba kuba kyaswa muchima wanji. Mu kufikizha mingilo ya kwipana kwabo, bebikako na ngovu kulondela ngayo ya wa Kumwenako wabo aye Yesu Kilishitu ne kushimuna bukine. (Mateo 16:24, NW; Yoano 18:37; 1 Petelo 2:21) Pano bino, Yesu ne bantu bakwabo bakishinka bapaine bumi bwabo ne kufwila pa mambo a lwitabilo lwabo. Nanchi kino kilumbulula kuba’mba bena Kilishitu bonse bafwainwa kuketekela kufwila pa mambo a lwitabilo lwabo nyi?
2. Bena Kilishitu bamona byepi meseko ne kumanama?
2 Byotuji bena Kilishitu, twakambizhiwa kwikala bakishinka kufika ne ku lufu, bino kechi kwikebelatu atweba bene amba tufwile pa mambo a lwitabilo lwetu ne. (2 Timoti 4:7; Lumwekesho 2:10) Akye kilumbulula’mba nangwa kya kuba tulekatu amba betumanyike nangwa kwitwipaya na mambo a lwitabilo lwetu, kechi twiletatu amba ngipayayi ne. Kechi tutemwa kwitumanyika ne, kabiji kechi tutanamo nangwa lusekelo mu misongo nangwa mu kwitulengesha bumvu ne. Na mambo akuba meseko ne lumanamo byaketekelwa’mba byakonsha kumweka, twafwainwa kulanguluka bulongo byo twakonsha kuba inge kya kuba etwishila.
Bakishinka Sababena Kupita mu Meseko
3. Ñanyi mashimikila a kumwenako a mu Baibolo mobaubijilenga na lumanamo o mwakonsha kushimikizha? (Monai byambo biji pa peja yalondelapo paji kamutwe kaamba’mba, “Byo Baubilenga Kimye kya Lumanamo.”)
3 Mu Baibolo muji mashimikila avula bingi amwesha bakalume ba Lesa ba kala byo baubilenga kimye kyo bapichilenga mu bintu byakatezhe byakonsha kwibafikizha ku lufu. Mashinda apusana pusana obaubijilengamo, akonsha kukwasha bena Kilishitu ano moba kumona mo bakonsha kubila mu kimye kya meseko a mutundu umo. Monai mashimikila anembwa mu kabokoshi kaamba’mba, “Byo Baubilenga Kimye kya Lumanamo,” ne kumona byo mwakonsha kufunjilako.
4. Kika kyakonsha kwambiwapo pe Yesu ne bakalume bakwabo bakishinka byo baubile kimye kyobajinga mu meseko?
4 Nangwa kya kuba Yesu ne bakalume bakwabo ba Lesa bakishinka baubijilenga mwapusana pusana na lumanamo kwesakana na molwaikejilenga, kyamwekeshatu patoka kuba’mba kechi beletelengatu bene’mba ngipayai ne. Inge kya kuba batanyiwa mu bintu byakatazha, baikalanga bachinchika kabiji bajimuka. (Mateo 10:16, 23) Mutembo wabo wajinga wa kutwala palutwe mwingilo wa busapwishi ne kusunga bulumbuluke bwabo kwi Yehoba. Mashinda avula mobaubijilenga na lumanamo ke mashinda a kumwenako bena Kilishitu ano moba bapita mu meseko ne mu lumanamo.
5. Ñanyi lumanamo lwabukile mu myaka ya mu ba 1960 mu Malawi, kabiji Bakamonyi baubilepo byepi?
5 Mu moba etu a lelo, bantu ba kwa Yehoba nabo batanyiwa mu makatazho abaya bingi ne mu buyanji na mambo a nkondo, kukanya mwingilo wabo, ne kwibamanyikatu luntunanwa. Kyakumwenako, mu myaka ya mu ba 1960, Bakamonyi bakwa Yehoba mu Malawi bebamanyikilenga bingi. Mazubo abo a Bufumu, mazubo abo mwa kulaala, kajo, ne bya busulu byabo, ko kuba’mba byonse byobajinga nabyo byaonawinwe. Bebapuminenga kyatama ne kwibakatazha mu bintu bikwabo. Nga balongo baubilepo byepi? Bavula banyemene pa mizhi yabo. Bavula banyemejile mungye, kabiji bakwabo nabo bayile na kususubalako mu kyalo kyo batentakana nakyo kya Mozambique. Pano bino, bakishinka bavula bafwile, bakwabo basajilepo kufuma mu oa mapunzha mwajinga bulwanyi. Kino kyajinga kintu kyawama bingi kyo baubile kwesakana na bintu byamwekelenga. Mu kuba kino, balongo balondejile byaubile Yesu ne Paulo.
6. Kika Bakamonyi ba mu Malawi kyo babujile kusankilapo nangwa kya kuba bajinga mu lumanamo lwa mama nafwa?
6 Nangwa kya kuba balongo ba mu Malawi bavilukilenga ne kuya na kufyama, bakebele kubila bintu mu jishinda ja teokalasi ne kutwajijila kuba mingilo yabo ya bwina Kilishitu bumbelambela kwesakana na po bakonsheshe kupelela. Kyafuminemo, lumanamo saka lukyangyetu nangwa kupwa mu 1967 ne, kibelengelo kya basapwishi ba Bufumu kyakomene kufika 18,519. Nangwa kya kuba muzhilo wa kukanya mwingilo wakijinga konka bavula saka banyemena kala mu Mozambique, mu 1972 sawakya mupya wamwesheshe kuba’mba basapwishi bafikile pa kibelengelo kikatampe kya 23,398. Avaleji ya kibelengelo kyabo kya maawala kyakijilenga pa 16 ñondo ne ñondo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mashinda mobaubijile aletele lutotelo kwi Yehoba, kabiji mapesho a Yehoba ajinga pa boba balongo bakishinka mu kyokya kimye kyakatezhe.a
7, 8. Ñanyi bintu bimo bilengela bamo kusalapo kubula kuviluka, nangwa kya kuba mu mpunzha yabo muji lumanamo?
7 Kabiji mu byalo muji makatazho a kukanya mwingilo, balongo bamo bakonsha kufuukulapo kubula kuviluka, nangwa kya kuba bakonsha kuviluka. Kuvilukila kungi kwakonsha kupwishako makatazho amo, bino kuleta ne akwabo. Kyakumwenako, abya bakatwajijila kupwañana na balongo babo ba bwina Kilishitu, kwa kubula kukajilwa ku mupashi nyi? Nanchi bakatwajijila kuba bintu byabo bya ku mupashi byo bakasakanchilwanga na bwikalo bwa musokolwe, nangwa kya kuba bakekala mu kyalo kya bunonshi mo bakonsha kumona bintu bya ku mubiji byavula nyi?—1 Timoti 6:9.
8 Bamo bafuukula kubula kuviluka mambo bata muchima ku bwikalo bwa ku mupashi bwa balongo babo. Basalapo kwikala monka mu mpunzha muji lumanamo pa kuba’mba batwajijile na kusapwila monkamwa mobekala ne kukosesha bakwabo bapopweshi. (Filipai 1:14) Na mambo a kusalapo kino, bamo balengela ne mwingilo kwitabizhiwa mu byalo byabo.b
9. Ñanyi bishinka muntu byoafwainwa kulangulukapo kimye kyo abena kukeba kuvilukila kungi na mambo a kunyema lumanamo nangwa kwikalatu?
9 Kwikala konka kobaji nangwa kuviluka ke kintu kyo befuukwila abo bene. Pano bino bafwainwa kufuukula bino bintu panyuma ya kulomba lutangijilo lwa Yehoba. Kiji kyonse kyo twakonsha kusalapo kuba, twafwainwa kulabijila byambo bya mutumwa Paulo byaamba’mba: “Atweba bonsetu umo umo tukeambila mambo kwi Lesa.” (Loma 14:12) Byonka byo twamona kala, Yehoba kyoakebatu ke kuba’mba kalume wanji yense ekale wakishinka mu bintu byonse byo abena kupitamo. Bakalume banji bamo babena kupita mu meseko ne lumanamo ano moba; bakwabo bakonsha kupitamo palutwe. Bonsetu besekwa mu jishinda jimo ne jikwabo, kabiji kafwako wakonsha kwianyema makatazho ne. (Yoano 15:19, 20) Atweba bakalume bepana kwi Yehoba kechi twakonsha kunyema mambo a bumfumu a kutumbijikilamo jizhina ja Yehoba ne kubingishiwa kwa bumfumu bwanji ne.—Ezikyo 38:23; Mateo 6:9, 10.
“Kechi Mushinkanye Kibi Kikwabo Nangwa na Muntu umo Ne”
10. Kintu ka Yesu ne batumwa kyobaubile kyakumwenako atweba kimye kyo tubena kupita mu lumanamo?
10 Kintu kikwabo kyanema kyo twakonsha kufunjilako mwaubijile Yesu ne batumwa na lumanamo ke kubula kushinkanya kibi na kibi ku bantu betumanyika. Kafwapotu nangwa pamo mu Baibolo petubula kuba’mba Yesu ne baana banji ba bwanga bekonkenyepo pamo ne kulenga jibumba ja kushinkanya nangwa kebalwe na bantu bebamanyikanga ne. Mutumwa Paulo wafunjileko bena Kilishitu amba: “Kechi mushinkanye kibi kikwabo nangwa na muntu umo ne.” Ne kwamba’mba: “Kechi mushinkanye ne, kokelai bukaji bwimufikila: mambo kyanembwa’mba, ‘Kushinkanya ko kwami; amiwa yami nkashinkanya, byo byaamba Nkambo.’” Kabiji, “Kechi mushindwe na bubi ne, poso mushinde bubi na byawama.”—Loma 12:17-21; Masalamo 37:1-4; Byambo bya Mana 20:22.
11. Shayuka wa mpito umo waambapo’mba ka pa muchima wajinga na bena Kilishitu batanshi ku Kafulumende?
11 Bena Kilishitu batanshi basungile luno lufunjisho mu michima yabo. Mu buku wa The Early Church and the World, shayuka wa mpito aye Cecil J. Cadoux walumbulula muchima ye bajinga nanji ku Kafulumende mu myaka 30 kufika ku 70 C.E. Wanemba’mba: “Kechi tujipo na kishinka kimwesha kuba’mba bena Kilishitu bajingako mu iye myaka bepukumwinepo ne kulwa na bantu bebamanyikilenga ne. Kintutu kikatampe kyo baubilenga kyazhingijishenga bakulumpe balama kyalo ke kwibanyema. Pano bino, bena Kilishitu baubilenga monka mwayijile lumanamo, kabiji mikambizho ya kafulumende yo bamwene amba yakonsha kulwañana na lukokelo lwabo kwi Kilishitu, beikaine.”
12. Mambo ka o kyawamina kuchinchika lumanamo kukila kushinkanya kibi na kibi?
12 Nanchi akwe kukana kwabo kwajinga jishinda jawama nyi? Nanchi muntu uji yense waubilenga bino kechi wibikilenga mu kizumba ku bantu bakebelenga kwibamanyika ne nyi? Abya kechi kyawama kwilwilako obewa mwine nenyi? Mu mweno ya buntu byobyo kyafwainwa kulangulukwa? Pano atweba bakalume ba kwa Yehoba tuji na luketekelo namba kulondela mikambizho ya Yehoba mu bintu byonse kyo kintu kyawama. Tulabijila byambo bya kwa Petelo byaamba’mba: “Umvwe mwatekanya [mwachinchika, NW] pa kumanyikwa byo mwauba byawama, kino kyo kyaitabilwa kwi Lesa.” (1 Petelo 2:20) Twayuka kuba’mba Yehoba wayuka awo malwa kabiji kechi ukeaswisha na kutwajijila myaka ne myaka ne. Twakonsha kushiinwa byepi pa kino? Yehoba waambile ku bantu banji bajinga mu buzha mu Babilona amba: ‘Awa wimukozha anweba wauba nobe wamukozha pa jiso janji.’ (Zekaliya 2:8) Kine ñanyi wakonsha kuswisha muntu saamutenenkatu pa jiso kikupu? Yehoba uketupokolola pa kimye kyafwainwa. Akye kechi twikizhinaukapotu nangwa pacheche ne.—2 Tesalonika 1:5-8.
13. Mambo ka Yesu oalekejile balwanyi banji kumukwata?
13 Mu kino twakonsha kumwenanga kwi Yesu. Kimye kyoaswishishe balwanyi banji kumukwata mu bujimi bwa Ngesemani, kechi wibalekele na mambo a kuba’mba wabujile bulume bwa kwilwilako ne. Mambo wabujile ne baana banji ba bwanga amba: “Nanchi mwalanguluka’mba, Nabula kukonsha kusashijila Batata, bukumo bantumina kala mazhita a bamalaika akila jikumi na abijinyi? Kabiji kana byonka binembelo bikafika byepi, amba bino byafwainwa kumweka?” (Mateo 26:53, 54) Kufikizhiwa kwa kyaswa muchima wa Yehoba kyo kyajinga kintu kyanema kwi Yesu nangwa kya kuba kyalumbulwilenga’mba ukapita mu lumanamo. Wajinga na luketekelo lwakosa mu byambo bya bungauzhi bya Salamo wa kwa Davida byaamba’mba: “Kechi mukaleka mweo wami mu Kalunga ka bafu [Shelo, NW] ne; nangwa kumuleka wenu wazhila [wakishinka, NW], amba, amone bubole ne.” (Masalamo 16:10) Byo papichile myaka imo palutwe, mutumwa Paulo waambile pe Yesu amba: “Mambo a lusekelo lwamutujilwe kulutwe, ne kutako muchima ku bumvu ne, kabiji pano waikala konka ku kilujo kya jitanda ja Lesa.”—Bahebelu 12:2.
Lusekelo lwa Kuzhijika Jizhina ja Yehoba
14. Ñanyi lusekelo lwakoseshe Yesu mu meseko anji onse?
14 Nanchi lusekelo ka lwakoseshe Yesu mu lweseko lwabaya byonkabyo? Pa bakalume ba kwa Yehoba bonse, yeakabijilenga kikatakata Satana wajinga Yesu Mwana Lesa yeatemwisha. Onkao mambo, Yesu byoasungile bulumbuluke mu lweseko, wajinga mukumbu ku myendeleko ya kwa Satana ya kwendeleka Yehoba. (Byambo bya Mana 27:11) Nanchi mwakonsha kufwanyikizha lusekelo lo aumvwine Yesu kimye kyoasangwilwe nyi? Byoaumvwinepo lusekelo pa kuyuka amba wafikizha mwingilo ye bamutumine kwingila byoajinga muntu walumbuluka mu kubingisha bumfumu bwa kwa Yehoba ne kutumbijika jizhina Janji! Kabiji kwikalatu konka “ku kilujo kya jitanda ja Lesa” ke kintu kimo kikatampe kya kuletela Yesu lusekelo.—Masalamo 110:1, 2; 1 Timoti 6:15, 16.
15, 16. Ñanyi lumanamo lukatampe Bakamonyi mu Sachsenhausen lobachinchikile, kabiji ngovu ya kuchinchika yafuminepi?
15 Bena Kilishitu nabo baji na lusekelo pa kwikala na jishuko ja kutumbijikako jizhina ja Yehoba kupichila mu kuchinchika meseko ne lumanamo byo balondela byaubile Yesu. Kyakumwenako kimo ke kya Bakamonyi bamanyikilwe mu kampu wa lumanamo wabula kuya nkuwa wa Sachsenhausen ne kupuluka lufu lwanunkile ne mu myona pa kupwa kwa Nkondo ya kibiji ya Ntanda yonse. Kimye kyo bamanaminenga, bakaili bavula bafwile na mambo akubula luzhikijilo, na bikola, nzala, ne kwibepayila kunsa ya mukwakwa kyatama ku bashilikale ba SS ba bena Nazi. Bakamonyi bajingamo bonse 230 bapulukile mambo a kukwatankana pamo ne kwikwasha abo bene na bene nangwa kya kuba kino kibabikilenga mu kizumba.
16 Kika kyalengejile babo Bakamonyi kwikala na bulume bwa kuchinchika lumanamo lwabayile? Byo bapulukiletu, banembele byambo bya lusekelo lwabo ne lusanchilo kwi Yehoba mu pepala uji na mutwe waamba’mba, “The resolution of 230 of Jehovah’s witnesses from six nationalities, gathered in a forest near Schwerin in Mecklenburg.” Banembelemo’mba: “Kimye kya kumanama kwetu kukatampe kyapwa kabiji aba bapuluka nangwa’mba bapokololwa ku kisha kya mujilo kechi bajipotu nangwa na ka bwema ka mujilo ne. (Monai Danyela 3:27) Bino baji na bulume bukatampe kufuma kwi Yehoba kabiji babena kutengela mikambizho yakatataka kufuma kwi Mfumu ya kutwajilamo palutwe mingilo ya Teokalasi.”c
17. Ñanyi mitundu ya meseko abena kupitamo bantu ba Lesa ano moba?
17 Byonka byo kyamwekele ku boba bakishinka 230, ne atweba lwitabilo lwetu lwakonsha kwesekwa nangwa kya kuba tukyangye kwesekwapo kala “kwa kumona ne mashi.” (Bahebelu 12:4) Lweseko lwakonsha kwishila mu mashinda apusana pusana. Kimo kimye kampe kwitwendeleka ku bakwetu motufunjila sukulu, nangwa kwitukanjikizha kuba bulalelale ne bintutu bikwabo byatama. Kabiji ne kufuukula kubula kubikwa mashi, kutwela mu masongola kanatu monka mwi Nkambo, nangwa kukomesha baana mu lwitabilo mu nzubo muji mwina kwenu wabula kwitabila, nako kuleta makatazho ne meseko avula bingi.—Byubilo 15:29; 1 Kolinda 7:39; Efisesa 6:4; 1 Petelo 3:1, 2.
18. Ñanyi luketekelo lotuji nalo kuba’mba twakonsha kuchinchika meseko akatazha?
18 Nangwa kya kuba twapita mu lweseko lwa mutundu ka, twayuka namba tumanama na mambo a Yehoba ne Bufumu bwanji, kumanama mu jino jishinda twikumona namba jishuko ne lusekelo lukatampe bingi. Byambo bya kwa Petelo bitukosesha bingi byaamba’mba: ‘Umvwe bemunena bya mwenga na mambo a jizhina ja Kilishitu, mwatokwa; mambo mupashi wa lukumo ne wa Lesa waikala pe anweba.’ (1 Petelo 4:14) Na ngovu ya mupashi wa Yehoba, twikala na bulume bwa kuchinchika mu meseko akatazha, kabiji byonse bye bimuletela lukumo ne lutotelo.—2 Kolinda 4:7; Efisesa 3:16; Filipai 4:13.
[Tubyambo twa mushi]
a Bintu bibamwekejile mu myaka ya mu ba 1960 yajingatu ntendekelo ya lumanamo lwatamisha lwa kwipaya Bakamonyi mu Malawi lwibapampachile nobe pa myaka makumi asatu. Monai byambo byonse mu buku wa 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, mapeja 171-212.
b Monai mutwe waamba’mba: Icilye Cikalamba Casumbula Ukupepa Kwa Cine mu “Calo ca Ararati” uji mu Kyamba kya Usopa kya April 1, 2003, mapeja 11-14, kya Kibemba.
c Monai byambo byonse byaamba pa kino, mu buku wa 1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, mapeja 208-9. Jishimikila jashimikizha umo wapichile mu ano malwa jiji mu Kyamba kya Usopa kya Kibemba kya January 1, 1998, mapeja 25-9.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Bena Kilishitu bamona byepi lumanamo?
• Twakonsha kufunjilako ka kwi Yesu ne bakwabo bakishinka mobaubijile kimye kyobajinga mu lweseko?
• Mambo ka o kyawamina kubula kuba kibi pa kibi inge betumanyika?
• Lusekelo ka lwakoseshe Yesu mu meseko anji, kabiji twakonsha kufunjilako ka ku kino?
[Kitenguluzha/Bipikichala pa peja 27]
Byo Baubilenga Kimye kya Lumanamo
• Bashilikale ba kwa Heloda saka bakyangye kufika mu Betelema na kwipaya baana ba balume balukeke ba myaka ibiji ne kubwela panshi, ba Yosefwa ne Maliya basendele mwana lukeke Yesu ne kunyemena ku Ijipita monka mwibabujijile malaika.—Mateo 2:13-16.
• Pa bimye byavula bingi mu mwingilo wanji Yesu, balwanyi banji bamukebanga amba bamwipaye na mambo a mingilo yanji ikatampe. Pa kimye ne pa kimye Yesu wibanyemanga.—Mateo 21:45, 46; Luka 4:28-30; Yoano 8:57-59.
• Kimye bashilikale ne bakalama kyo baishile mu bujimi bwa Ngesemani na kukwata Yesu, wisolwele patoka jibiji aye mwine ne kwibambila’mba: ‘Amiwa yami iye.’ Wakanya ne baana banji ba bwanga kwivulumbya, waleka ne kiombe kya bantu kyamusenda.—Yoano 18:3-12.
• Mu Yelusalema, Petelo ne bakwabo bebakwachile, bebazhipawile, ne kwibakanya kwamba pe Yesu. Pano byo bebalekelekotu ‘ke baye . . . . Moba onsetu mu nzubo ya Lesa ne kwabo, kechi balekele kufunjisha ne kusapwila mambo awama a Yesu Kilishitu ne.’—Byubilo 5:40-42.
• Saulo waishile kwikala ke mutumwa Paulo byoayukile byamumvwañenejile Bayudea mu Damasakasa amba bamwipaye, balongo bamubikile mu kyabo ne kumupishisha pa nsakwa ya muzhi bufuku pajinga ntulwa.—Byubilo 9:22-25.
• Mu myaka ya palutwe, Paulo waponejile ku maulu a kwa Kesala, nangwa kya kuba bonse bandamakyalo babiji abo ba Fesatusa ne Mfumu Agilipa kechi batainemo mwi aye “kintu kyafwainwa lufu” ne.—Byubilo 25:10-12, 24-27; 26:30-32.
[Bipikichala pa peja 28, 29]
Bakamonyi bakishinka bena Malawi batwajijile kwingila mwingilo wa Bufumu na lusekelo nangwa kya kuba lumanamo lukatampe lwibalengejile kunyema
[Bipikichala pa peja 29]
Lusekelo lwa kutumbijika jizhina ja Yehoba lwakoseshe babo bakishinka mu makampu a lumanamo ne kimye bena Nazi kyo baipayañenenga
[Byambo bya Muntu Ungi]
Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives
[Bipikichala pa peja 31]
Meseko ne makatazho akonsha kwishila mu mashinda avula