Tumwenamo Bingi Yehoba Byo Etusopa
“Meso a Yehoba apitañana pano pa ntanda ponse amba: Nebamweshe bulume bwami abo banketekela na muchima yensetu.”—2 MOBA. 16:9.
1. Mambo ka Yehoba kyo etwesekela?
YEHOBA ye Shetu walumbulukatu. Wituyuka bingi bulongo kabiji wayuka ‘byo tufuukula ne kulanguluka.’ (1 Moba. 28:9) Nangwa byonkabyo, kechi witweseka mu kukeba kutana mambo mwi atweba ne. (Sala. 11:4; 130:3) Bino ukeba kwituzhikijila mu butemwe ku bintu byonse byakonsha konauna bulunda bwetu ne aye kabiji ne jishuko jetu ja kwikala na bumi bwa myaka ne myaka.—Sala. 25:8-10, 12, 13.
2. Bañanyi Yehoba bo amwesha bulume bwanji?
2 Yehoba ye wa bulume bonse kabiji umonatu byonse. Na mambo a kino, aye ukwasha bakalume banji bakishinka kimye kyonse kyo bamujijila, kabiji wakonsha kwibakwasha mu kimye kyo babena kupita mu makatazho. Mu 2 Byambo bya Moba 16:9 mwaambiwa’mba: “Meso a Yehoba apitañana pano pa ntanda ponse amba: Nebamweshe bulume bwami abo banketekela na muchima yensetu.” Monai pano byo paambiwa, amba Yehoba umwesha bulume bwanji ku boba bamwingijila na muchima yensetu, ko kuba’mba muchima watokatu to kabiji ne milanguluko ya kine. Bino kechi uta muchima bantu baji na byubilo bya bujimbijimbi nangwa bya bukamfutumfutu ne.—Yosh. 7:1, 20, 21, 25; Mana. 1:23-33.
Endainga na Lesa
3, 4. Kilumbulula ka ‘kwenda na Lesa,’ kabiji kya kumwenako ka kya mu Baibolo kitukwasha kumvwisha kino?
3 Bantu bamo balanguluka’mba Mulenga wetu walengele byonse bya mwiulu ne ntanda kechi wakonsha kwenda na bantu mu bukifwanyikizho ne. Pano bino, Yehoba byo byo akeba’mba tubenga. Kimye kya kala, Enoka ne Nowa, ‘baendelenga na Lesa.’ (Nte. 5:24; 6:9) Mosesa “wakosele nobe wamwene aye ubula kumweka.” (Hebe. 11:27) Mfumu Davida waendelenga na kwipelula na Shanji wa mwiulu. Waambile’mba: “[Yehoba] byo aikala ku kilujo kyami, kechi nkatenkene ne.”—Sala. 16:8.
4 Ibyo kuba’mba kechi twakonsha kukwata Yehoba ku kuboko ne kwenda nanji ne. Bino twakonsha kuba bino mu bukifwanyikizho. Mu ñanyi jishinda? Nyimbi wa masalamo aye Asafwa wanembele’mba: ‘Sa nji nenu moba onse: Mwankwachilenga ku kuboko kwami kwa kilujo. Mukantangijilanga na maana enu.’ (Sala. 73:23, 24) Byonkabyo, ne atweba twenda na Yehoba umvwe saka tulondela bulongo maana anji, o tutambula kupichila mu Mambo anji anembwa ne kupichila mwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’—Mat. 24:45; 2 Timo. 3:16.
5. Yehoba ukenkenta byepi bakalume banji byonka byuba nsemi wa butemwe, kabiji twafwainwa kumumonanga byepi?
5 Na mambo a kuba Yehoba wanemeka bingi boba benda nanji, wibakenkenta byonka byuba nsemi wa butemwe, kwibalama, kwibazhijikila kabiji ne kwibafunjisha. Lesa waamba’mba: ‘Amiwa nkakubula ne kukufunjisha jishinda jo ukayamo; Nkakubulanga maana ne jiso jami saka jikutala.’ (Sala. 32:8) Ishikishai anwe bene amba: ‘Nanchi mfwanyikizha saka nakwata ku kuboko kwa Yehoba, kuteleka ku maana anji ne kuyuka’mba jiso janji ja butemwe jiji pe amiwa nyi? Nanchi kuyuka’mba Yehoba ubena kunkenkenta kundengela kwikala na milanguluko, ñambilo ne byubilo byami byawama nyi? Kabiji umvwe nalenga mambo, nanchi Yehoba namumona amba kechi washinta ne, bino amba ke Shetu wa butemwe, wa lusa kabiji ukeba kukwasha bantu balapila ne kukosesha bulunda bwabo jibiji ne aye nyi?’—Sala. 51:17.
6. Yehoba wapusanako byepi na bansemi ba bumuntu?
6 Bimye bimo, Yehoba wakonsha kwitukwasha saka tukyangyetu ne kutendeka kuba byubilo byabula kufwainwa ne. Kya kumwenako, wakonsha kumona’mba muchima wetu wa bujimbijimbi, wakonsha kutendeka kulanguluka pa bintu byabula kufwainwa. (Yele. 17:9) Mu kimye kya uno mutundu, wakonsha kwitukwasha bukiji bukiji kukilatu ne byakonsha kuba bansemi betu ba bumuntu mambo aye “meso anji” aji na bulume bwa kumona mukachi ka muchima wetu ne kweseka milanguluko ya mu muchima wetu. (Sala. 11:4; 139:4; Yele. 17:10) Akitwayai twisambe pe Lesa byo aubile pa kintu kyamwekele mu bwikalo bwa kwa Baluka, munembeshi wa kwa Yelemiya kabiji wajinga mulunda nanji.
Wajinga Nobe Shanji Wawama Kabiji wa Butemwe kwi Baluka
7, 8. (a) Baluka wajinga ñanyi, kabiji milanguluko ka yo atendekele kwikala nayo mu muchima? (b) Yehoba wamwesheshe byepi muchima wa bunsemi wa butemwe kwi Baluka?
7 Baluka wajinga muntu wayukile bingi mwingilo wa bunembeshi waingijilenga mu bukishinka ne Yelemiya mu mwingilo wakatezhe bingi wa kubijika luzhachisho lwa Yehoba lwa kuzhachisha Yuda. (Yele. 1:18, 19) Pa kimye kimo, Baluka, awo wafwainwa wafumine ku kisemi kyayukanyikilwe bingi, watendekele kwikebela “bintu bikatampe.” Kampe watendekele kuswisha milanguluko ya kukeba kutumbalala nangwa kukeba bunonshi mu muchima wanji. Monse mo kyakonsheshe kwikela, Yehoba wamwene’mba ino milanguluko yatama yatendekele kwikala mu muchima wa kwa Baluka. Kupichila mwi Yelemiya, Yehoba bukiji bukiji waambijile Baluka amba: “Obewa waambile’mba Mama, ami kalanda! Mambo Yehoba: wambikilako bulanda ku musongo wami; nakoka na kubinza, kechi namona kukokoloka ne.” Kepo Lesa aambile’mba: “Nanchi obewa ubena kwikebelako obe mwine bintu bikatampe nyi? Kwibikeba ne.”—Yele. 45:1-5.
8 Nangwa kya kuba wakosele pa kujimunako Baluka, Yehoba kechi waubile kino mu bukaji ne, bino waubile na butemwe bwa kine byonka byuba nsemi wa butemwe. Lesa wamwene’mba nangwa kya kuba Baluka wajinga na milanguluko yakonsheshe kumuletelela, bino kechi wajinga na muchima mubi nangwa wa bujimbijimbi ne. Kabiji Yehoba wayukile kuba’mba Yelusalema ne Yuda bajinga mu moba a kupelako, kabiji kechi wakebelenga Baluka kwituntula mu kyokya kimye kyakatezhe ne. Onkao mambo, pa kuba’mba akwashe kalume wanji kuyuka bintu byo byajinga, Lesa wamuvulwilemo amba “mbenakuleta bya malwa pa bantu bonse,” kabiji ne kunungapo amba umvwe Baluka wauba bintu na maana ukapuluka. (Yele. 45:5) Mu jishinda jikwabo, Lesa wamwambijile amba: ‘Baluka jimuka. Labijila kikamwekela katataka Yuda ne Yelusalema balenga mambo. Ikala wakishinka ne kwikala na bumi! Nsakukakuzhikijila.’ Yehoba wamufikile Baluka pa muchima, mambo Baluka waalwile milanguluko yanji kabiji wapulukile lonaiko lwaishijile Yelusalema, alo lwaubiwe panyuma ya kupitapo myaka 17.
9. Mwakonsha kukumbula byepi mepuzho aipuzhiwa mu jino jifuka?
9 Byo mubena kulanguluka pa jishimikila ja kwa Baluka, akichikamenaimo mu ano mepuzho ne binembelo: Nga jishinda Lesa jo aingijilemo ne Baluka jimwesha ka kutazha kwi Yehoba ne byo amona bakalume banji? (Tangai Bahebelu 12:9.) Pa mambo a bimye byakatazha byo tubena kwikalamo, twakonsha kufunjilako ka ku lujimuno Lesa lo ajimwinweko Baluka kabiji ne Baluka byo aalwile milanguluko yanji? (Tangai Luka 21:34-36.) Bena Kilishitu bakulumpe mu kipwilo bakonsha kulonda byepi Yelemiya kimye kyo babena kulanguluka pe Yehoba byo ata muchima bakalume banji?—Tangai Ngalatiya 6:1.
Mwana Wamwesheshe Butemwe bwa Shanji
10. Yesu waikala byepi Mutwe wawaina wa kipwilo kya bwina Kilishitu?
10 Kimye kya kwa Yesu saka kikyangye kufika, butemwe bwa Yehoba pa bantu banji bwamwekelanga kupichila mu bangauzhi banji ne bakalume bakwabo bakishinka. Lelo jino, bumwekela mu Mutwe wa kipwilo kya bwina Kilishitu, aye Yesu Kilishitu. (Efi. 1:22, 23) Byonkabyo, mu buku wa Lumwekesho, Yesu wamweshiwa kwikala mwana mukooko uji na ‘meso atanu na abiji, yo mipashi itanu na ibiji ya Lesa yatumwa panopantanda ponse.’ (Lum. 5:6) Ee, Yesu wapewa mupashi wazhila wa Lesa, uji na milangwe yalumbuluka. Aye naye umona biji mu muchima kabiji wayuka byonse bibena kumweka.
11. Mwingilo ka Kilishitu ye engila, kabiji byo etuta muchima umwesha byepi muchima uji na Shanji?
11 Byonka biji Yehoba, Yesu naye kechi uji nobe kapokola ne. Witweseka nangwa’mba kwitupima na meso a butemwe. Jizhina jimo ja mushingi ja kwa Yesu ja kuba’mba, “Shabantu wa Myaka,” jituvululako mwingilo ye akengila wa kupana bumi bwa myaka ne myaka ku boba baitabila mwi aye. (Isa. 9:6) Kabiji byo aji Mutwe wa kipwilo kya bwina Kilishitu, Kilishitu wakonsha kutundaika bena Kilishitu bepana, bakoma ku mupashi kikatakata bakulumpe mu kipwilo kukosesha ne kufunjisha boba babena kukebewa bukwasho.—1 Tesa. 5:14; 2 Timo. 4:1, 2.
12. (a) Makalata a ku bipwilo bitanu na bibiji mu Asha Maina amwesha ka kutazha kwi Yesu? (b) Bakulumpe mu kipwilo bamwesha byepi muchima wa Kilishitu ku jitanga ja Lesa?
12 Muchima wa kwa Kilishitu wa kutemwa kya kine mikooko wamweshiwa mu makalata anembejilwe bakulumpe ba mu bipwilo bitanu na bibiji bya ku Asha Maina. (Lum. 2:1–3:22) Mu ano makalata, Yesu walumbulwilemo amba wayukile byamwekelenga mu kipwilo kimo kimo kabiji wamwesheshe ne kuba’mba wibatemenwe bingi baana banji ba bwanga. Lelo jino wakilamo ne kumwesha butemwe, mambo kimwesho kya mu Lumwekesho kibena kufikizhiwa mu ‘Juba ja Nkambo.’a (Lum. 1:10) Butemwe bwa kwa Kilishitu javula bumwekela mu bakulumpe mu kipwilo, bengila mwingilo wa kufunga kipwilo. Wakonsha kutundaika bino “byabupetu ku bantu,” kuba’mba bapane bukwasho, kutundaika, kabiji ne kujimunañanako umvwe kyakebewa. (Efi. 4:8; Byu. 20:28; tangai Isaya 32:1, 2.) Nanchi kwibikako kwabo mwikumona amba babena kumwesha muchima wa Kilishitu wa kwimuta muchima anweba nyi?
Bukwasho pa Kimye Kyafwainwa
13-15. Yehoba wakonsha kukumbula byepi milombelo yetu? Ambai bya kumwenako.
13 Nanchi mwakilombapo na mukoyo bukwasho kabiji ne kukumbulwa kupichila mu kwimufwakesha kabiji ne kwimutundaika ku mwina Kilishitu wakoma ku mupashi nyi? (Yako. 5:14-16) Kampe bukwasho bwaishile kupichila mu jashi pa kupwila kwa bwina Kilishitu nangwa kampe byambo mu mabuku etu. Yehoba javula ukumbula milombelo yetu mu ano mashinda. Kya kumwenako, panyuma ya kwamba jashi, mukulumpe mu kipwilo bamusolomokele ku nyenga awo waubijilwe nshiji milungu ya kunyuma jino jashi saka jikyangye kwambiwa ne. Mu kifulo kya kwijizhanya pa lukatazho lwanji, uno nyenga wasanchile bingi pa bishinka bimo bya mu binembelo byaambiwe mu jashi. Byaambilenga pa kyonka kintu kyo apichilengamo kabiji bino bishinka byamutekeneshe bingi. Wasangalele bingi pa kutanwa ku kuno kupwila!
14 Pa mambo a bukwasho butambwilwa kupichila mu lulombelo, akitwayai twisambe pa bakaili basatu baishile kufunda bukine bwa mu Baibolo kimye kyo bajinga mu kaleya kabiji ne kwikala basapwishi babula kubatizwa. Na mambo a byubilo bincha, bakaili bavula mukaleya be babikijilepo ne mizhilo ikwabo. Kino kyalengejile bakaili kusatuka. Bakaili bafuukwilepo amba umvwe bapwishatu kuja kajo ka kwiaula lukelo, kechi bafwainwe kubwezha michiba ne, kumwesha amba basatuka. Basapwishi basatu babula kubatizwa bakankamenetu kuyuka ne kya kuba ne. Mambo umvwe balondejile bunsatuki bwa bakwabo, inge balajile muzhilo wa Yehoba utanwa mu Loma 13:1. Kabiji kubula kubako byaubilenga bakwabo, kwafwainwe kuzhingijisha bakwabo bakaili.
15 Byo bakankelwe kwisamba busatu bwabo, bonse bachikamenejilemo mu lulombelo bunke bunke kuba’mba bekale na maana. Juba jalondejilepo, kyafuminemo ke kya kuba’mba bonse basatu bafuukwile kintutu kimo. Bafuukwilepo kukana kajo ka lukelo. Kimye baota kyo baishile na kusenda michiba, bano banabalume kechi bajinga na michiba ya kupana ne. Basangalele bingi byo bayukile’mba aye ‘umvwa milombelo’ wajinga kwipi!—Sala. 65:2.
Kupembelela Kimye kya Kulutwe na Luketekelo
16. Mwingilo wa kusapwila umwesha byepi Yehoba byo ata muchima bantu bapasha mikooko?
16 Mwingilo wa kusapwila ntanda yonse naye ke kiyukilo kimwesha Yehoba byo ata muchima bantu ba michima ya kishinka konse ko bakonsha kwikala. (Nte. 18:25) Yehoba javula kupichila mu kwingijisha bamalaika, wakonsha kutangijila bakalume banji ku bantu bapasha mikooko, nangwa kya kuba bantu ba uno mutundu bekela mu mapunzha mukyangye kufika mambo awama. (Lum. 14:6, 7) Kya kumwenako, na lutangijilo lwa malaika, Lesa wakambizhe Filipa, musapwishi wa mu myaka kitota kitanshi, kuya na kutana mukulumpe mwina Etiopya ne kumulumbulwila Binembelo. Ki ka kyafuminemo? Uno mwanamulume waswile mambo awama ne kubatizwa kwikala mwana wa bwanga wa kwa Yesu.b—Yoa. 10:14; Byu. 8:26-39.
17. Mambo ka o twafwainwa kubula kukizhamo kuba bijikila pa mambo a kimye kya kulutwe?
17 Byo kiji kuba’mba bwikalo bwa bintu byonse bujipo luno bwafwenya kala ke pepi kupwa, “bisanso” byaambijilwe jimo bikatwajijilatu. (Mat. 24:8) Kya kumwenako, mitengo ya kajo yakonsha kubayilako bingi na mambo a kuvujilako kwa bantu, kubula kukya bulongo, nangwa kukatazha kwa bwikalo. Nkito yakonsha kukatazha bingi kutanwa, kabiji bamingilo nabo bakonsha kukanjikizhiwa kwingila maawala avula. Kyonse kyakonsha kumweka, aba bonse batangizhako bintu bya ku mupashi ne ‘kwikala na jiso jijitu’ kechi bafwainwa kukizhamo bijikila ne. Bayuka’mba Lesa wibatemwa kabiji wibakwasha bingi. (Mat. 6:22-34) Kya kumwenako, akilangulukai Yehoba byo anengezhejile Yelemiya kimye Yelusalema kyo aonawinwe mu 607 B.C.E.
18. Yehoba wamwesheshe byepi butemwe bwanji kwi Yelemiya kimye Yelusalema kyo abikilwe mu kañumbwañumbwa?
18 Kimye bena Babilona kyo babikile Yelusalema mu kañumbwañumbwa, Yelemiya bamukashile mu Kipango kya Bakalama. Pano nga bya kuja wibifumishenga pi? Umvwe kechi bamukashile ne, inge wakonsheshe kuya na kusasata kuba’mba akebe kajo. Pano bwikalo bwanji bwaimenejile pa bantu bamuzhokolokele, bavula ba mwiabo bonka bamushikilwe! Nangwa kyajinga bino, Yelemiya kechi waketekejile mu bantu ne, bino waketekejile mwi Lesa wamulayile kumulama. Nanchi Yehoba kine wafikizhe mulaye wanji nyi? Ee, wamufikizhe! Yehoba wamwene kuba’mba Yelemiya pa juba pa juba ubena kutambula “shinkwa . . . kufika ne ku juba japwile bashinkwa bonse bajinga mu muzhi.” (Yele. 37:21) Yelemiya kubikapo ne Baluka, Ebeda-meleka, ne bakwabotu, bapulukile mu kyokya kimye kya kipowe, bikola ne lufu.—Yele. 38:2; 39:15-18.
19. Byo tubena kutalañana na kimye kya kulutwe, i ki ka kyo twafwainwa kufuukulapo?
19 Ee, “Meso a Nkambo aji pa baoloka, ne matwi anji aji konka ku milombelo yabo.” (1 Pe. 3:12) Nanchi musekela amba Shenu wa mwiulu ubena kwimukenkenta nyi? Nanchi mwikala bakasuluka ne kuzhikijilwa pa kuyuka’mba meso anji aji pe anweba kuba’mba mwikalenga bulongo nyi? Onkao mambo nanchi, fuukulaipo kutwajijila kwenda na Lesa, nangwa kikale kya byepi kyakonsha kumweka kulutwe. Twaketekela kuba’mba Yehoba ukatwajijila kusopa bulongo bantu banji bakishinka.—Sala. 32:8; tangai Isaya 41:13.
[Tubyambo twa mushi]
a Nangwa kya kuba ano makalata anembejilwe baana ba bwanga ba kwa Kilishitu bashingwa, ano mafunde engilatu ku bonse bakalume ba Lesa.
b Kya kumwenako kikwabo kimwesha lutangijilo lufuma kwi Lesa kitanwa mu Byubilo bya Batumwa 16:6-10. Pano tutangapo kuba’mba Paulo ne balunda nanji “bebakainye ku mupashi wazhila” kusapwila mu Asha ne Bitinya. Bayile na kwingijila mu Makedonya, mwajinga bantu bavula ba michima ya kishinka mo batambwijile mambo abo.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Twakonsha kumwesha byepi amba tubena ‘kwenda na Lesa’?
• Yehoba wamumwesheshe byepi Baluka butemwe bwanji?
• Yesu byo aji Mutwe wa kipwilo kya bwina Kilishitu, umwesha byepi byubilo bya Shanji?
• Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kumweshesha’mba twaketekela mwi Lesa mu bino bimye byakatazha?
[Bipikichala pa peja 9]
Byonka byajinga Yelemiya ne Baluka, bakulumpe mu kipwilo ba bwina Kilishitu lelo jino nabo bamwesha muchima wa Yehoba
[Kipikichala pa peja 10]
Yehoba wakonsha kwitukwasha byepi pa kimye kyafwainwa?