Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5-11 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 12
Mu Mingilo Mikomo Mudi Mpalo
Ngikadilo ya Bwine Leza Milēme Bininge Kupita Diama
Bengidi ba Yehova bamo bakokeja kukomenwa kusokola lupeto lwa kuvuija nalo bisakibwa byabo bya mvubu. Inoko bengilanga bininge ne na kininga pa kyaba kya kukimba twaji twa mfutwa miyampe ato’ko twa budimbidimbi. Pobalonga namino bayukanyanga ngikadilo ya kutendelwa ya Leza kubadila’mo ne kubulwa budimbidimbi, ino ngikadilo idi na mvubu bininge kobadi kutabuka bintu byo-byonso bya ku ngitu.—Nkindi 12:24; Efisesa 4:28.
Muswelo wa Kusangela Mwingilo Mukomo
Kino kipangujo kya mfulo i kiyampe nakampata kulangulukila’po, mwanda kaji kaletanga nsangaji kitatyi kyotumona muswelo umwena’mo bantu bakwabo. Yesu wānene amba: “Nsangaji ya kupāna itabukile ya kupebwa.” (Bilongwa 20:35) Kutentekela pa boba bamwenenena mu mingilo yobe—pamo bwa bampotyi ne bakulumpe ba kaji—kudi ne bantu bakwabo bamwenanga mu mwingilo wetu mukomo. Mu bano bantu mubadilwa bantu ba mu kyetu kisaka ne bafudile.
Ba mu kyetu kisaka. Shi mutwe wa kisaka wingila bininge mwanda wa kuvuija bisakibwa bya ba mu kisaka kyandi, nabya bakamwena’mo mu miswelo ibidi. Muswelo mubajinji, ukebakulupija’mba badi na bintu bya ku ngitu bya mvubu mu būmi—ke byakudya, bivwalwa, ne pa kulāla kadi. Mu uno muswelo uvuijanga kiselwa kimupele Leza kya ‘kusasaketa bandi.’ (1 Temote 5:8) Muswelo wa bubidi, mutwe wa kisaka wa kininga ufundijanga na kimfwa kamweno kadi mu mwingilo mukomo. Shane utelelwe mu kishinte kibadikile unena’mba, “Wami tata i kimfwa kya binebine kya muntu wingila biyampe. I muntu ukulupilwa ne wingila bininge na bukomo bwandi bonso, divule dine mu mwingilo wandi wa bu sendwe wa mbao. Kupityila ku kimfwa kyandi, nemwifunde’ko kamweno kadi mu kwingila mingilo ya makasa, kulonga bintu bibwanya kukwasha bantu bakwabo.”
Boba badi mu bufudile. Mutumibwa Polo wādingile bene Kidishitu ‘bengile bikomo . . . amba bamone kintu kya kwabila’ko yewa mufudilwe.’ (Efisesa 4:28) Bine, kitatyi kyotwingila bikomo mwanda wa kwikwatakanya batwe bene ne kisaka kyetu, tubwanya ne kukwasha boba kebadipo na kamusokwe. (Nkindi 3:27) Nanshi mwingilo mukomo ubwanya kwitukwasha twimwene nsangaji mikatampe idi mu kupāna.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Le Ndi Muntu Ūminina?
● Bandaula senene makambakano owikonda nao. Wifunde kusansanya makambakano makatampe ne myanda mityetye. Bible unena’mba: “Mulembakane ulombolanga kufītwa kwandi ponka na ponka, ino muntu mukosoke usūlanga mutonko.” (Nkindi 12:16) Ke myanda yonsopo ifwaninwe kukutenga bininge.
“Ku masomo, bana ba masomo bamo badi betompwela’tu pa tubintu tutyetutye wiya’mba i bintu bikatampe. Babo balunda badi nabo batūla misapu ya uno muswelo pa marezo a mīsambo, kintu kine kyadi kikolomona bulobo, bakomenwa kubandaula senene makambakano abo.”—Joanne.
12-18 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 13
Kokōnwa na “Kinanu kya Babi”
it-2 p. 196 mus. 2-3
Kinanu
Mwingidijijo Mukwabo wa Kyelekejo. Kintu kisumbidilanga muntu pa kutōkeja dishinda dyandi i kyelekejibwe na kinanu. O mwanda nkindi ilombola kwishila kudi pa bukata bwa moloke ne mubi na kunena’mba: “Kitōkeji kya moloke kyeñenyanga tō; ino kinanu kya babi kikabula.” (Nki 13:9) Kitōkeji kya moloke kyeñenyanga’nka kweñenya, ino nansha shi kinanu kya mubi kimweka na akyo kyeñenya ne kumweka bwa aye umona biyampe kweñenya, Leza ukamufikija mu mfindi mwine mukakukala kulu kwandi. Bino byo bikafikila yewa ense ufinga shandi ne inandi.—Nki 20:20.
Shi ‘kinanu kya muntu kibabule,’ ko kunena’mba kakidipo na lukulupilo lwa kumeso. Lukindi lukwabo lunena’mba: “Mwanda i kutupu mubi nansha umo ukekala na būmi bwa kumeso; kinanu kya babi kikabula.”—Nki 24:20.
Ingidila Leza wa Bwanapabo
3 Shi Satana wābwenye kongola bantu babidi babwaninine ne bipangwa bivule bya ku mushipiditu baleke kukwatakanya bubikadi bwa Leza, lelo batwe ke pepi? Bunwanwa bwandi kebushintyilepo. Uloñanga bukomo bwa kwitongola tulange amba misoñanya ya Leza ilēmanga, ne kwitwiba nsangaji ne kuloelelwa kwetu. (1 Yoa. 5:3) Kulanga kwa uno muswelo, kubwanya kwikala na lupusa lukatampe shi tudi kyaba kyonso na bantu balanga uno muswelo. Kaka umo wa myaka 24 wadi ulonga busekese wanene amba, “balunda babi badi na lupusa lukatampe pondi, mwanda nadi ntyina kwikala na milangwe mishile na yabo.” Padi nobe kodi mufikilwe na bino bintu.
w04 15/7 p. 31 mus. 6
“Mukosoke Uloñanga Bintu na Buyuki”
Muntu ense mukosoke kadi moloke ulonga bintu na buyuki bwa binebine, ukeselwa. Solomone witukulupija’mba: “Moloke udyanga ne byaikuta, ino mu kifu kya babi i mutupu kintu.” (Nkindi 13:25) Yehova ye uyukile bintu byo tufwaninwe kulonga mu būmi bwetu—ekale i mu myanda ya mu kisaka, mu kipwano na bakwabo, mu busapudi, nansha kitatyi kyotulemununwa. Shi twingidija na tunangu madingi a mu Kinenwa kyandi, ne kutatana kwine mpika, tukekala na būmi buyampe.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 p. 276 mus. 2
Buswe
Buswe bubwanya kwikala bwampikwa kwendela’mo. Pa buno bubinga, muntu ubwanya kwikala na buswe bwa bine kadi bwendele’mo enka shi ukimba mushipiditu wa Leza ne buyuki butamba mu Kinenwa Kyandi, ne kuludikwa nabyo. Kimfwa, mbutwile ubwanya kusanswa wandi mwana. Inoko ubwanya kona buno buswe nansha kwibulombola byampikwa kwendela’mo, shi waikala na kiswelelela, kumupa kyonso kyasaka pampikwa kumupelela nansha kimo. Ubwanya kuleka kwingidija lupusa lwandi lwa bu mbutwile na kuleka kumulemununa, nansha kuleka kumupa mfuto kitatyi kimo. (Nki 22:15) Buswe bwa uno muswelo bufudijanga kisaka ku kwikala na mitatulo, nansha ku kwisakila. Bible ulombola’mba buno ke buswepo bulombolanga uno muntu, ino i mushikwa, mwanda katongelepo dishinda dikapandija būmi bwa wandi mwana.—Nki 13:24; 23:13, 14.
19-25 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 14
Shi Kimpengele Kibalongeka Langulukila na Katentekeji pa Byolonga
Kwata na Bulēme Kyabuntu kya Leza kya Būmi
10 Kyaba kimo, ketubwanyangapo kukankaja binkumenkume bitūla būmi bwetu mu kyaka bileke kulongeka. Kino kimwekanga nakampata mu mwanda utala bimpengele bya kipangila, bipupo bya misongo, ne tuvutakanya tukatampe. Inoko shi bino bintu bibalongeka, tubwanya kutyepeja’ko byaka ne kubweja’ko mikenga ya kupanda, na kukōkela bijila bya kuleka kutamba ku mobo mu mansá atungilwe, bya kunyema mu kifuko kyotudi’mo, ne misoñanya mikwabo ya ba lupusa. (Loma 13:1, 5-7) Tubwanya kwiteakanya ku myanda imo ya kibozo. O mwanda i biyampe kulonda bulombodi bonso buleta ba lupusa ba kotushikete, mwanda wa kwitukwasha twiteakanye ku kimpengele kampanda. Kimfwa, i biyampe kwikala na kasakoshi mudi mema, byakudya kebyonekapo bukidi, ne lawa ya kwikwasha nayo.
11 Le i bika byotufwaninwe kulonga shi kipupo kya misongo isambuka kibapone mu kyetu kibundi? Tufwaninwe kukōkela bulombodi bwa ba lupusa, kimfwa bobwa butala koya ku makasa, kwishila kyaba na bakwetu, kuvwala maske, ne kwitūla pafula. Shi tulonga bino bintu, tulombolanga’mba tufwijanga’ko bininge pa kyabuntu kya Leza kya būmi.
12 Mu kitatyi kya kipupo kya misongo, tubwanya kwivwana myanda ya bubela ku balunda netu, ku balondakani, ne ku bisanji. Pa kyaba kya kwitabija “binenwa byonso” byotwivwana, i biyampe kuteja nsulo ya bine idi na myanda inena ba lupusa ne bañanga. (Tanga Nkindi 14:15.) Kitango Kyendeji ne mabilo a misambo aloñanga bukomo bwa kusokola myanda ya bine, kumeso kwa kwitupa bulombodi bwa mwa kupwidila ne mwa kusapwila. (Bah. 13:17) Potukōkela buno bulombodi, twikiñanga batwe bene ne kukinga bakwetu. Kadi kulonga namino kulengejanga bantu bakwabo bamone biyampe Batumoni ba Yehova.—1 Pe. 2:12.
Ikala Mukankamane Pamo bwa Zadoki
11 Le i muswelo’ka otubwanya kulombola bukankamane na bwa Zadoki shi abetunena kukwasha banabetu mu kitatyi kya kyaka? (1) Londa bulombodi. Mu bitatyi pamo bwa bino, i kya mvubu kushala nyeke mu bumo. Londa bulombodi buletwa na musambo wa kwenu. (Bah. 13:17) Bakulumpe bafwaninwe kubandaula kyaba ne kyaba bulombodi bwa kwabo bwa mwa kwiteakenya ku bimpengele, ne kulonda bulombodi buletwa na bulongolodi pa byotufwaninwe kulonga mu kitatyi kya kimpengele. (1 Ko. 14:33, 40) (2) Ikala mukankamane inoko mudyumuke. (Nki. 22:3) Languluka kumeso kwa kulonga kintu. Koketūla mu kyaka kya bituputupu. (3) Kulupila mudi Yehova. Vuluka’mba Yehova utele mutyima bininge pa bobe būmi ne pa bwa batutu ne bakaka. Ubwanya kukukwatakanya mwanda wa ukwashe banabenu pampikwa kwitūla mu kyaka.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 p. 1094
Bukomo bwa Kulanga
Inoko, muntu wingidija biyampe bukomo bwa kulanga ubwanya kushikibwa. Bimweka bu bino byo bīsambīlwe’po mu Nkindi 14:17 amba: “Muntu ulangulukila pa bintu i mushikibwe.” Divule dine bantu kebalangulukapo bekalanga na mumweno mubi pa boba bengidija bukomo bwabo bwa kulanga. Enka mu buluji bumo bonka, boba bengidija bukomo bwabo bwa kulanga mwanda wa kulonga kiswa-mutyima kya Leza, bashikibwanga. Yesu wānenene amba: “Byokemudipo ba ino ntanda, ino nemutongele mu ino ntanda, o mwanda ntanda imushikilwe.” (Yoa 15:19) Na bubine, kishima kibajinjibajinji kyalamwinwe bu “kulangulukila pa bintu” kitanwa mu Nkindi 14:17, kibwanya ne kufunkila pa ñeni ya impupa. Nanshi uno vese ubwanya ne kushintulula’mba, muntu ukala ñeni mibi i mushikibwe. Kadi malamuni amo i malamune’po uno muswelo amba: “Kadi muntu wa kukala ñeni ya impupa ulela mushikwa.”—MU.
26 KWEJI 5–1 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 15
Kwasha Bakwabo Bekale na Mutyima Muyule Nsangaji
Tukanangila Umbubwanininye Bwetu!
16 Yoba wādi usepelela beni. (Yoba 31:31, 32) Nansha shi twi balanda, tubwanya kwikala “ne mutyima wa kusepelela bēni.” (Loma 12:13) Tubwanya kudya na bakwetu nansha’tu tubintu tutyetye, na kuvuluka’mba “bidibwa bya māni ne lusa ponka, bitabukile kunengela ñombe munune ne mushikwa ponka.” (Nk. 15:17) Kudya pamo na banabetu balamine bubwanininye pa kifuko kya buswe kukalengeja nansha ke twakudya tutyetye twikale tusangaja ne kumwena’mo ku mushipiditu.
Twikankamikei Batwe Bene na Bene, ‘Nakampata Pano Po Pene’
16 Le ukalonga namani shi bikukomenanga kusapwila bantu bakwabo mowibamwena? Na bubine, ke bikomopo kukankamika bantu bakwabo. Ubwanya’tu kumungijamungija muntu. Shi aye waleka kumungamunga, nabya kino kilombola’mba udi na mwanda kadi padi usakanga kusapwila’o muntu. Ubwanya kumusenga na kumuteja.—Yakoba 1:19.
17 Tutu umo nkasampe witwa bu Henri watyumukilwe mutyima bininge palekele babutule bandi bavule kwingidila Yehova. Umo bidi i shandi, wadi wingila ne bu mukulumpe. Mutadi wa kipindi pa kujingulula’mba Henri i mutyumukwe mutyima, wamwita bakatome nandi kafé. Watejeje Henri na katentekeji paadi umusapwila monso mwaeivwanina. Kupwa Henri wajingulula’mba kushala na kikōkeji o muswelo umo kete wa kukwasha’mo babutule bandi bajokele mu bubine. Kadi wakankamikilwe ne paatangile Ñimbo ya Mitōto 46, Zefenia 3:17, ne Mako 10:29, 30.
18 Lelo i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku myanda yemwenine ba Marthe ne Henri? Batwe bonso tubwanya kusenga ne kukankamika tutu nansha kaka usakilwa kusengibwa ne kukankamikwa. Mulopwe Solomone wālembele amba: “Kinenwa kinenwa ponka pa kitatyi pakyo, e! kunengela’kyo. Kutōka kwa meso kusangajanga mutyima: Kadi myanda miyampe iningijanga bikupa.” (Nkindi 15:23, 30) Le ubavuluka’ko muntu oyukile utyumukilwe mutyima? Le wabulwa’po kulonga tubintu’tu tupēla pamo bwa kumutangila myanda ya mu Kiteba kya Mulami nansha idi pa diteba dyetu? Kadi, Polo wāfundije amba kwimbila pamo ñimbo ya Bulopwe kubwanya kwitulengeja twiivwane biyampe. Wālembele amba: “Mwifundijei ne kwikankamika nyeke banwe bene na bene na ñimbo ya mitōto, mitendelo kudi Leza, ñimbo ya ku mushipiditu imbwa na kufwija’ko, mwimbila Yehova mu mityima yenu.”—Kolose 3:16; Bilongwa 16:25.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Le Mwine Kidishitu Ubwanya Kwitabija Bundapi bwa Kiñanga?
2. Le mfwaninwe kukimba mulangwe wa muñanga wa bubidi nansha wa busatu? Kukimba “badingidi bavule” kubwanya kwikala kwa kamweno, nakampata shi i misongo mikatampe.—Nkindi 15:22.
2-8 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 16
Bipangujo Bisatu Bitwala ku Butyibi Buyampe
Tongai Butongi bwa Tunangu mu Bunkasampe Bwenu
11 Nsangaji yetu mikatampe itambanga ku kwingidila Yehova. (Nki. 16:20) Mobimwekela, Baluki mulembi wa Yelemia wāidilwe kino. Kyaba kimo, kāsangedilepo mwingilo wa Yehova. Yehova wāmusapwidile amba: “Lelo ukimbe bintu bikatakata bya abe mwine’ni, a? Kokikimba’byopo; mwanda talapo bidi, nkaleta kyamalwa pa ngitu yonso; . . . ino būmi bobe nkapana’bo kodi ke kyakukwata mu bifuko byonsololo moenda’mwa.” (Yel. 45:3, 5) Le ulanga’po namani? Le i bika byādi bya kuletela Baluki nsangaji—i kukimba bintu bikatakata’ni nansha kupanda ku bonakani bwa Yelusalema bu mwingidi wa Leza wa kikōkeji?—Yak. 1:12.
12 Ramiro i Tutu umo watene nsangaji mu kwingidila bakwabo. Unena amba: “Ne mutambe mu kisaka kilanda kidi mu kibundi kya kunja mu Ngulu mipuñame idi kunshi kwa Amerika. Namwene mukenga mukatampe kitatyi kyaunene tutu kumfutyila masomo a Inivelesite. Ino nadi nekitamba mu kubatyijibwa bu Kamoni wa Yehova, kadi pania umo nandi waunena kukasapula nandi mu kakibundi katyetye. Naenda’ko, nefunda mwa kutendela nywene, nafungula ne kobo ka kutendela’mo mwanda wa kwikwatakanya. Batwe pa kunena bantu twifunde nabo Bisonekwa, bavule baitabija na nsangaji. Mwenda mafuku, naenda mu kipwilo kipya kya ludimi lwa bene kibundi kyadi kikishimikwashimikwa. Pano kendi mwingile mwingilo wa kitatyi kyonso myaka dikumi. Kekudipo mwingilo mukwabo ubwanya kumpa nsangaji na yonemwenine mu kukwasha bantu befunde myanda miyampe mu ludimi lwabo lwa kibutwila.”
Lelo Kodi Mwalamuke?
BITAMINA ne bifuko byotushikete’mo bidi na lupusa potudi batwe bonso. Tuvwalanga mu muswelo kampanda; tusenswe bidibwa kamukaya; ne kwiendeja mu muswelo kabidye. Mwanda waka? Kyaba kimo, i mwanda wa lupusa lwa bantu betujokolokele ne ngikadilo yetu ya mu būmi.
2 Inoko, kudi bintu bya mvubu mpata kutabuka butongi botutonga bidibwa ne muswelo wa kuvwala. Kimfwa, kitatyi kyotutama tufundijibwanga kumona bintu bimo bu biyampe ne bitabijibwe, ne kupela bintu bikwabo bu bibi ne byampikwa kwitabijibwa. Myanda mivule pamo bwa ino, italanga muntu ne muntu kadi ishilanga mungya muntu ne muntu. Butongi bwetu bubwanya’nka ne kulombola mwikadile mutyima wetu wa mundamunda. Bible unena’mba, divule dine “baJentaila bakubulwako mukanda-wabijila balonga ku mityima yabo bya mu mukanda-wabijila.” (Loma 2:14) Ino, le kino kilombola’mba shi kekudipo kijila kya Leza kipotoloke kisambila pa mwanda kampanda, tubwanya kulonda’tu miswelo ne misoñanya ya mu kyetu kisaka nansha yoya ilondwa na bantu badi mu kifuko kyotushikete’mo?
3 Kudi dibajinji bubinga bwa kamweno bubidi kebulongelangapo bene Kidishitu namino. Bubajinji, Bible wituvuluja amba: “Kudi dishinda muntu unena’mba i dyoloke; ino nanshi mfulo yadyo o mashinda a lufu.” (Nk. 16:25) Pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwetu, batwe bantu ketudipo na bukomo bwa kuyuka ne pa mfulo bintu bya kamweno kotudi mwa kuludikila matabula etu biyampe. (Nk. 28:26; Yel. 10:23) Bwa bubidi, Bible ulombola’mba bisela ne misoñanya ya ino ntanda bidi mu lupusa lwa Satana, “Leza wa panopantanda.” (2 Kod. 4:4; 1 Yoa. 5:19) Nanshi, shi tusaka Yehova etwesele ne kwitwitabija, tufwaninwe kwivwana kidyumu kidi mu Loma 12:2.—Tanga.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1 p. 629
Bulemununi
Bilupukanga ku Kwibulonda ne ku Kwibusūla. Babi, balembakane, nansha bantu ba mwiendelejo mubi mu mwikadilo, balombolanga’mba bashikilwe bulemununi bwa Yehova na kwibupela pelē. (Ñi 50:16, 17; Nki 1:7) Bipa bibi bilupukanga ku buno bulembakane, bwikalanga i bulemununi bukwabo, divule dine ikalanga mfuto mikatampe. Enka na munenena nkindi amba: “Balembakane balemununwanga na bulembakane bwa abo bene.” (Nki 16:22) Beletelanga abo bene bulanda, bumvu, misongo, enka ne kufwa bakidi babishibabishi. Mānga ya bene Isalela ilombola bivule byobabwanya kujimija. Kebādipo bata mutyima ku bulemununi bwādi bwibapa Yehova mu muswelo wa kwibatopeka ne kwibōlola kupityila ku bapolofeto bandi. Kebātelepo ne mutyima ku bulemununi bwaādi wibapa na kuleka kwibakinga, nansha na kuleka kwibesela. Mfulo mfulō Yehova wēbapa bulemununi bukatampe, bwine bwaālaile tamba kala—bānekenibwa ne kuselwa bu misungi.—Yel 2:30; 5:3; 7:28; 17:23; 32:33; Hos 7:12-16; 10:10; Zef 3:2.
9-15 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 17
Ikala na Ndoe mu Busongi Bobe
g 9/14 p. 11 mus. 2
Mwa Kulekela Kulama Kīji
Wibandaule pampikwa budimbidimbi. Bible ulombola’mba kudi “bantu balobaloba” ne badi na “mutyima wa bukalabale bya mwiko.” (Nkindi 29:22) Le ye moikadile? Wiipangule amba: ‘Le mpēlelwanga kwikala na bululu? Mfītwanga bukidi bonka? Le ndobanga mwanda ke mwanda?’ Bible unena’mba, “Yewa unena’nka kunena myanda’ya ukalañanyanga balunda ba pa mutyima.” (Nkindi 17:9; Musapudi 7:9) Kino kibwanya kulongeka ne mu busongi. Shi upēlelwanga kulama kīji wiipangule amba, ‘Le mbulwepo kutūkijija mutyima bininge mwinē pami?’—Musoñanya wa mu Bible: 1 Petelo 4:8.
w08 1/5 p. 10 mus. 6–11 mus. 1
Mwa Kupwijija Myanda
1. Mwitūdilei’ko kitatyi kya kwisambila’po. “Bintu byonso bidi na kitatyi kitungwe, . . . kitatyi kya kwikala talala ne kitatyi kya kwisamba.” (Musapudi 3:1, 7) Enka na mobilombwedilwe mu kimfwa kya kwipotomeja kīsambīlwe’po kūlu’ku, myanda imo ibwanya kulengeja bantu balobe bininge. Shi kino kibalongeka, ikala na kwīfula ne kwimika mīsambo mu kitatyi kampanda, ko kunena’mba ‘ikala talala’ pokemwekalabedile bya malwa. Mubwanya kulama kipwano kyenu kileke koneka bininge na kulonda madingi a mu Bible a amba: “Kushilula lūma i pamo bwa kujikula kibelo kya mema; kumeso kwa lupotopoto kushilula, taluka’po.”—Nkindi 17:14.
Inoko, kudi ne “kitatyi kya kwisamba.” Myanda idi pamo bwa biyombo bityani, bibwanya kutama ne kudimbila shi twibileke. Nanshi kokasūla mwanda, na kumona’mba usa’tu kupwa. Shi koimika mīsambo, lombola mwinē pobe bulēme na kumulombola kitatyi kingi kyomubwanya kwisambila’po pampikwa kwija. Kumulaya namino kukemukwasha banwe bonso mwingidije madingi a mu Bible a amba: “Kemwakashikijai dyuba mwikele’nka na bulobo.” (Bene Efisesa 4:26) Na bubine, mufwaninwe kulēmeka byomwelaya.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1 p. 790 mus. 2
Diso
Mutadilo wa meso ulombolanga patōkelela mwiivwanino wa muntu. Ubwanya kulombola lusa nansha nshikani (Kup 19:13); ‘kufīka’ diso kulombola kafutululo nansha kukuta nkuku mibi. (Ñi 35:19; Nki 6:13; 16:30) Yewa katepo mutyima bakwabo nansha kwibalongela kintu kampanda, ubwanya kutelwa bu uputanga meso andi, nansha kwiafya. (Mat 13:15; Nki 28:27) Bible unena pa bitala kivila’mba, meso akyo alumbakananga “kufika ne ku mfulo kwa ntanda,” alumbakananga koku ne koku pampikwa kwimanina pa kintu kimo, milangwe yandi ilumbakananga koku ne koku, pa kyaba kya kwimanina poifwaninwe kwimanina. (Nki 17:24) Enka ne bukomo bwa ngitu, bukomo ne nsangaji, bimwekanga kupityila ku mumwekelo wa meso. (1Sa 14:27-29; Kup 34:7; Yob 17:7; Ñi 6:7; 88:9) Mulopwe Yehoshafata wālombwele Yehova’mba: “Meso etu adi kodi.”—2Bi 20:12.
16-22 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 18
Kankamika Babela
Tunangu twa Bine Twelanga Mbila
17 Languluka kumeso kwa kwisamba. Shi ketutadijepo, tubwanya kusanshija bininge bakwetu na binenwa byetu. Bible unena’mba: “Binenwa byampikwa kulanga bidi pamo bwa kusaba kwa kipete, ino ludimi lwa ba tunangu i bundapi.” (Nki. 12:18) Tulamanga kipwano kiyampe na bakwetu shi twepuka kwibabāba pa bilubo byabo. (Nki. 20:19) Pa kusaka’mba binenwa byetu byundape pa kyaba kya kutapa, tufwaninwe kudinga mu mutyima wetu buyuki bwa Kinenwa kya Leza. (Luka 6:45) Shi tulangulukila pa byobya binena Bible, binenwa byetu bibwanya kwikala pamo bwa “nsulo ya tunangu” itūkija bakwetu mutyima.—Nki. 18:4.
mrt kishinte 19 kapango
Bya Kulonga shi Ubabela Misongo ya mu Kitulumukila
Muteje biyampe. Muswelo umo bidi wa kukwasha mulunda nobe i kumuteja shi wasake kwisamba nobe. Kokalanga’mba usa kulonga kintu pa byonso byanena. Inoko divule dine i biyampe’tu kumuteja. Longa bukomo bwa kumutala bitupu kadi leka kumulombola’mba udi na mumweno mubi. Kokilanga’mba uyukile mwiivwanina mulunda nobe, nakampata shi kamwekapo amba ubelanga.—Nkindi 11:2.
Wisambe biyampe. Ubwanya padi kukomenwa bya kunena, inoko kulombola mulunda nobe amba uyukile amba udi mu ngikadilo mikomo, kubwanya padi kumusenga kupita’ko kuleka kunena. Shi kuyukilepo bya kunena, longa bukomo bwa kunena kakintu katyetye ako’ko kasenga, kimfwa’mba “nakomenwa kya kunena, ino yuka’mba nkutele mutyima.” Leka kunena bintu pamo bwa bino amba, “bibwanya kubipila’ko” nansha amba “dibajinji kwadipo . . . .”
Ubwanya kulombola’mba utele mulunda nobe mutyima na kukimba kuyuka mwikadile misongo yandi. Padi ukafwija’ko pa bukomo bolonga bwa kwivwanija bimutene, kadi byonena bikekala na kamweno. (Nkindi 18:13) Inoko leka kumupa madingi akakulombelepo.
Mukwashe mu muswelo mupotoloke. Pa kyaba kya kulanga’mba uyukile kala mwa kumukwashisha, mwipangule byokokeja kulonga. Inoko vuluka’mba, mulunda nobe kabwanyapo padi kwitabija’mba usakilwa bukwashi, mwanda kasakengapo kwikala bu kiselwa kilēma. Shi bibaikala uno muswelo, mulombole bintu bipotoloke byobwanya kulonga, kimfwa, kukamupotela bintu, kukolopa, nansha mingilo mikwabo.—Bene Ngalatea 6:2.
Kokaleka’byo. Pekonda mulunda nobe na misongo, ubwanya padi kukupelela ulonge byomwadi mwiivwanikile nansha kwiivwana bya kuleka kwisamba nobe. Mutūkijije mutyima kadi mwivwane. Endelela kumukwasha.—Nkindi 18:24.
wp23.1 p. 14 mus. 3–15 mus. 1
Mwa Kukwashisha Boba Babēla Misongo ya Kujinwa Ñeni
“Mwisambei mu muswelo usenga.”—1 BENE TESALONIKA 5:14.
Padi mulunda nobe uzumbijanga mutyima, nansha padi wimonanga bu wampikwa mvubu. Ino shi umukulupije amba umutele mutyima, ubwanya kumusenga ne kumukankamika, nansha shi kuyukilepo byasakilwa mu kine kitatyi’kya.
“Mulunda wa bine ulombolanga buswe kitatyi kyonso.”—NKINDI 17:17.
Mukwashe mu miswelo mipotoloke. Pa kyaba kya kulonga bintu byolanga’mba ye byasakilwa, mwipangule akulombole byofwaninwe kumulongela. Shi mulunda nobe ujininwe ñeni wakomenwa kukusapwila byasakilwa, nabya mutelele bintu byomubwanya kulongela nandi pamo. Kimfwa kukananga nandi, nansha padi ubwanya kumwendela ku nsoko, kumukundwila mwinjibo, nansha kumwingidila mingilo mikwabo.—Bene Ngalatea 6:2.
“Tūkijijai bonso mutyima.”—1 BENE TESALONIKA 5:14.
Padi mulunda nobe kevwanapo bya kwisamba kyaba ne kyaba. Mukulupije amba shi baivwana bya kwisamba, udi’po mwanda wa kumuteja. Mulunda nobe byajininwe ñeni, ubwanya kunena nansha kulonga bintu bikusansa. Padi ubwanya kupela kulonga bintu byomwadi mwiivwene kulongela nandi pamo, nansha padi wakushikwa’tu. Shi bibaikala namino, abewa mutūkijije’tu mutyima, kadi mwivwanije ne kumupa byasakilwa.—Nkindi 18:24.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 p. 271-272
Bubale, I
Kuta bubale i kibidiji kyādi kilongwa pa kala pa kukwata butyibi bwa mfulo. Bādi bengidija minono, nansha tumityi tutyetutye, nansha bipāpo bya mbao, nansha mabwe, ne kwibikongakanya mu kisandi, “nsonsa,” nansha mu kintu, kupwa bebisunkumbya. Bubale bwādi bupona nansha kutontoka, mwinē’bo ye wādi utongwa. Bubale bwādi pamo bwa mutyipo. Bwādi butebwa ne milombelo ponka. Bādi balombela, nansha kulombola’mba bakimbanga bukwashi ne buludiki bwa Yehova mu byobalonga. Kishima bubale (mu Kihebelu, gohral) i kingidijibwe mu buluji bwa bine nansha bwa kyelekejo bushintulula’mba “kyepelo” nansha “kipindi.”—Yos 15:1; Ñi 16:5; 125:3; Isa 57:6; Yel 13:25.
Muswelo Obwādi Bwingidijibwa. Nkindi 16:33 unena’mba: “Bubale butelwanga mu nsonsa, ino butyibi bonso butamba’ko i bwa kudi Yehova.” Mu Isalela bādi bengidija bubale na kitungo kya kupwa lupata. Nkindi inena’po amba: “Kuta bubale kupwanga lupata, kadi kutyibanga myanda ya bakinkwa bakomo.” (Nki 18:18) Kebwādipo butebwa pamo bwa makayo, kwisangaja, nansha mwanda wa kwidya lupeto. Kemwādipo kupikana, kutyika, nansha dyese—dya kujimija nansha kubwina. Kebwādipo butebwa mwanda wa kupeteja tempelo nansha babitobo, nansha kutebwa mwanda wa kukwasha balanda. Ino ku mutamba mukwabo, basola bene Loma pobātele bisandi bya Yesu bubale, bebutele mwanda wa tumweno twa kwisakila, enka na mobyālailwe mu Ñimbo ya Mitōto 22:18.—Mat 27:35.
23-29 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 19
Ikala Mulunda wa Bine wa Banabenu
Muswelo wa Kwendelela Kwisanswa Bininge Batwe Bene na Bene
16 Tá mutyima ku ngikadila miyampe ya batutu ne bakaka, pa kyaba kya kuta’o ku ngikadila yabo mibi. Tutalei kino kimfwa. Langa’po bidi mushikatyile pamo na batutu ne bakaka. Mubapityija kitatyi kiyampe pamo, ebiya ku mfulo mubakwatyija foto ya kisumpi kyonso. Ino mubakwatyila’ko ne mafoto makwabo abidi a kukwasha shi mibajinji keitambilepo biyampe. Pano kodi na mafoto asatu. Inoko ubamone amba pa foto imo, padi tutu umo kasepelepo. Le ukalonga namani na ino foto? Ukabula’yo mwanda udi na mafoto makwabo abidi pasepele bantu bonso, kubadila’mo ne uno tutu.
17 Tubwanya kudingakanya ano mafoto na myanda yotulama mu ñeni. Tuvulukanga nyeke bintu biyampe bya mu kitatyi kyotwapityije pamo na batutu ne bakaka. Ino langa’po bidi shi kitatyi kimo kyomwetene na batutu ne bakaka, tutu umo nansha kaka wanenene bintu byakusense. Le ukalonga’po namani na uno mwanda? Le wabulwa’po kulonga bukomo bwa kwiubula monka mowadi wa kubudila foto imo pa ano mafoto asatu? (Nki. 19:11; Ef. 4:32) Tubwanya kubula bilubo bityebitye bya mwanetu mu lwitabijo, mwanda tuvulukanga bitatyi bivule biyampe byotupityije nandi pamo. Ino yo myanda miyampe yotufwaninwe kulama ne kukwata na bulēme.
Endelela Kuningija Buswe Bosenswe Yehova ne Bakwenu
10 Ne batwe netu tukimbanga miswelo ya kukwasha’mo batutu ne bakaka bene Kidishitu. (Bah. 13:16) Twisambilei’ko pa kimfwa kya kaka Anna, wesambīlwe’po mu kishinte kibadikile. Palongekele kimpumpu kikatampe, aye ne wandi mulume bakapempwile njibo ya kisaka kimo kya Kamoni, batana kimpumpu kyonakanye musaka wa njibo ya kino kisaka. Pa kino, bonso mu kisaka kebadipo na bisandi bitōka. Kaka Anna unena’mba: “Twaselele byabo bisandi, twebikenda, kupwa twakebalwija’byo bikome kadi bipupe senene. Ketwamwenepo amba kudi ne kintu kikatampe kyotwalonga, inoko kino i kilengeje tupwane nabo bininge kufika enka ne dyalelo.” Buswe busenswe kaka Anna ne wandi mulume batutu ne bakaka, bwebatonwene bebakwashe mu miswelo mipotoloke.—1 Yo. 3:17, 18.
11 Shi tusenswe bakwetu ne kwikala nabo biyampe, divule dine bamonanga bukomo botulonga bwa kwiula mulangilo wa Yehova ne muswelo wandi wa kulonga bintu. Kadi babwanya kufwija’ko pa byotwibalongela kutabuka ne motwadi twibilangila. Kaka Khanh, otwesambilanga’po kala, uvulukanga bininge banabetu bamukweshe. Unena’mba: “Mfwijanga’ko bininge bakaka bonso badi bansela twende nabo mu busapudi. Badi bāya kunsela, bangita tukadye nabo byakudya, ne kunjokeja ku njibo. Pano ne mujingulule amba byebalombele bukomo pa kulonga namino. Kadi buswe bo bwebalengeje balonge’byo.” Shako, ke bonsopo baketufwija’ko pa byotwibalongela. Kaka Khanh unena pangala pa boba bamukweshe amba: “Nkimbanga kwibalubwila bintu biyampe byonso byobanongēle, ino nkiyukilepo kobashikata abo bonso. Inoko, Yehova ubwanya kwibalubwila’byo, kadi nombelanga ebalubwile’byo pa kyami kyaba.” Kaka Khanh udi na bubinga. Yehova umonanga nansha ke kilongwa kityetye kiyampe kyotulongela bakwetu. Wikimonanga bu kitapwa kilumbuluke ne bu mapu asa kulubula.—Tanga Nkindi 19:17.
Endelelai Kwilombola Buswe bwa Ndamatyidile Banwe Bene na Bene
6 Dyalelo tubwanya kutela muntu waingila myaka mivule mu soshete imo bu mwingidi wa lulamato. Ino myaka yonso ingile uno muntu na ino soshete kemwene na mwimaniji wayo nansha umo. Padi ke ponsopo paadi usangela butyibi bwadi buletwa na ino soshete. Kadi kadipo usenswe ino soshete, ino wadi wingila’ko mwanda wa mfutwa yaadi upebwa. Shi kasokwelepo kaji kayampe kupita kano, ukendelela kwingila ku ino soshete kufika ne byatambula pansho.
7 Kintu kishiyañanya lulamato lwisambilwe’po mu musango 6 na buswe bwa ndamatyidile i kukanina kwa mutyima kwa muntu. Le i kika kyādi kilengeja bantu ba Leza batelelwe mu Bible balombole buswe bwa ndamatyidile? Boba bādi balombola buswe bwa ndamatyidile, kebādipo bebulombola mwanda bādi banenwe kulonga nabya, ino kwādi i kusaka kwa mutyima wa abo bene. Twisambilei pa kimfwa kya Davida. Wāsakile kulombola buswe bwa ndamatyidile kudi mulunda nandi Yonafane, nansha shandya Yonafane byaādi usaka kwipaya Davida. Myaka mivule pa kupita’po na pāfwile Yonafane, Davida wāendelele kulombola buswe bwa ndamatyidile kudi Mefibosheta mwanā Yonafane.—1 Sa. 20:9, 14, 15; 2 Sa. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1 p. 515
Madingi, Mudingidi
Yehova ye mwine udi na tunangu mu muswelo mubwaninine. Kasakilwapo muntu wa kumudingila. (Isa 40:13; Lo 11:34) Wandi Mwana i mufwaninwe kwitwa bu “Mudingidi Utendelwa,” uleta buludiki ne bwendeji, mwanda i mupebwe kadi ulondanga madingi a Shandi, kadi udi na mushipiditu wa Leza. (Isa 9:6; 11:2; Yoa 5:19, 30) Kino kilombola patōka’mba, pa kusaka’mba madingi ekale a kamweno, bilomba kulonda buludiki bwa Yehova. Madingi onso epatana na Mwine wa Peulu Mwine, keadipo na mvubu. Ke madingipo nansha dimo.—Nki 19:21; 21:30.
30 KWEJI 6–6 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NKINDI 20
Kwinangila Kutwala ku Butyibi Buyampe
Kwinangila mu Muswelo Upēja Yehova Bulēme
3 Nansha kwinangila byokubwanya kwikala bu kitatyi kya nsangaji, inoko kadi i ditabula disumininwe dibwanya kutwala ku busongi. Mu difuku dyabo dya butundaile, ba mulume ne mukaji bapikanga mpiko ku meso a Yehova amba bakesanswa ne kwilēmeka mu būmi bwabo bonso. Tufwaninwe kubandaula myanda na katentekeji kumeso kwa kupika mpiko yo-yonso. (Tanga Nkindi 20:25.) Bino ye byotufwaninwe kulonga ne potupika mpiko ya busongi. Kwinangila kukwashanga ba mwana-mulume ne mwana-mukaji beyuke ne kukwata butyibi buyampe. Kyaba kimo, buno butyibi bubwanya kwikala bwa kwisonga; inoko kitatyi kikwabo, buno butyibi bubwanya kwikala bwa kwimika kwinangila. Shi bantu abaimika kwinangila, ke kunenapo amba i ba bule. Inoko kwinangila kubafikidija kitungo kyako—kubebakwasha bakwate butyibi buyampe.
4 Mwanda waka i kya mvubu kwikala na mumweno muyampe pa kwinangila? Shi bankunga badi na mumweno muyampe pa kwinangila, kebakenangilapo na muntu okebasakepo kwisonga nandi. Inoko ke enkapo bankunga banenwe kwikala na mumweno muyampe pa uno mwanda. Batwe bonso tunenwe kwikala na mumweno muyampe pa kwinangila. Kimfwa, bamo balañanga’mba shi bantu benangila bafwaninwe kwisonga. Le uno mumweno wikalanga na lupusa’ka pa bankunga bene Kidishitu? Melissa, kaka nkungakaji wa mu États-Unis unena’mba: “Batumoni benangila bamonwanga’nka bu bafwaninwe kwisonga. Kino kilengejanga bantu bamo benangila bakomenwe kwimika kipwano kyabo shi kebyendekapo. Bankunga bamo bapelelelanga mulangwe wa kwinangila. Kino kibwanya kulengeja muntu asele mutyima kūlu bininge.”
Mwa Kusokwela wa Kwisonga Nandi
8 Le i muswelo’ka obwanya kutadija muntu na bunwa? Ku kupwila nansha pomwisangaja na balunda, ubwanya kuyuka mwikadile muntu ku mushipiditu, bumuntu bwandi, ne mwiendelejo wandi. Le i bāni bāpwene nabo ne i bika byasenswe kwisambila’po? (Luka 6:45) Le byalanga kulonga mu būmi bikwatañene na byolanga kulonga? Ubwanya kwipangula bakulumpe ba mu kyabo kipwilo nansha bene Kidishitu batame bamuyukile biyampe. (Nki. 20:18) Ubwanya kwipangula mobamuyukile nansha ngikadila yandi. (Luta 2:11) Kitatyi kyotadija uno muntu, longa bukomo bwa kuleka kumulengeja abulwe mutyima-ntenke. Lēmeka mwiivwanino wandi ne myanda imutala.
Kwinangila mu Muswelo Upēja Yehova Bulēme
7 Le i muswelo’ka obwanya kuyuka muntu senene? Muswelo umo bidi muyampe i na kwisamba patōkelela kadi pampikwa budimbidimbi, ne kwiipangula bipangujo ne kuteja na katentekeji. (Nki. 20:5; Yak. 1:19) Pa kufikila’po, i biyampe kulonga bintu bibwanya kwimukwasha mwisambe, pamo bwa kudīla pamo, kwinangija mu bifuko bya bantu bavule, ne kusapula pamo. Kadi mubwanya kwiyuka pomupityija pamo kitatyi na balunda ne na kisaka. Ne kadi kimbai’ko mingilo ikemukwasha muyuke mulongelanga muntu ne muntu bintu mu ngikadilo palapala ne na bantu beshileshile. Tala byalongele Aschwin wa mu Pays-Bas. Unena pa kwinangila kwabo na Alicia amba: “Twakimbile’ko mingilo itukwasha twiyuke biyampe. Divule twadi tulonga’tu bintu bipēla, kimfwa kutēka byakudya pamo, nansha kwingidila pamo mingilo mikwabo ya ku njibo. Potwadi twingila ino mingilo, twajingulwile mu myanda mukomene muntu ne muntu, ne mwadi na bukōkekōke.”
8 Kadi mubwanya kwiyuka na kwifundila pamo myanda ya mu Bible. Shi mubesonge, mukasakilwa kupityija kitatyi pamo mu butōtyi bwa kisaka, mwanda wa Leza ekale bu kipindi kya mvubu mpata mu busongi bwenu. (Mus. 4:12) Nanshi mwabulwapo kwitūdila’ko kitatyi kya kwifundila pamo tamba’nka pano pomukīnangila? Shako bantu babidi benangila kebabundile kisaka, kadi tutu kaikele mutwe wa kaka. Inoko shi mwifundila pamo kitatyi ne kitatyi, mubwanya kuyuka mwikadile kipwano kya muntu ne muntu na Yehova. Ba Max ne Laysa, ba mulume ne mukaji ba mu États-Unis, bamwenine’mo kyabuyabuya kikwabo. Max unena’mba: “Potwashilwile’tu kwinangila, twashilwile kwifunda mabuku esambila pa kwinangila, busongi, ne būmi bwa kisaka. Ano mabuku etukweshe twisambile pa myanda mivule ya mvubu mine yoketwadipo tubwanya batwe bene kwisambila’po.”
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 p. 196 mus. 7
Kinanu
Mungya Nkindi 20:27, “umpuya wa muntu i kinanu kya Yehova,kikimbakimba mu bya munda byandi.” Kupityila ku umpuya, muntu “ulupulanga luvula,” unenanga na kikani binenwa bibi nansha biyampe, usokolanga, nansha kulombola patōka, mwikadila wandi, nansha muntu wandi wa munda.—Dingakanya na Bil 9:1.