TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w93 15/11 dib. 8-11
  • Bakabenga bua kuvila ditabuja diabu!

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Bakabenga bua kuvila ditabuja diabu!
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Bakinyibue kakuyi bualu
  • Roma udi uvudija dikengeshibua
  • Dishilangana dikole
  • Difutu dia difila bumanyishi
  • Didiunda didi dijudija dikengeshibua dinene
  • Difutu
  • Buena-nkristo bua kumpala ne Mbulamatadi
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Bena nkristo ba kumpala ne bulongolodi ebu
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Mbabakine bua ditabuja diabu
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1998
  • Bena Kristo ba kumpala ne nzambi ya bena Lomo
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2010
Tangila bikuabu
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
w93 15/11 dib. 8-11

Bakabenga bua kuvila ditabuja diabu!

TSHIANZA tshia Yehowa tshivua ne balondi ba Yezu Kristo ba kumpala. (Bienzedi 11:21) Ne diambuluisha dia kudi Nzambi, bakatungunuka ne lubilu luabu kabayi banyisha bubi. Kabidi bakapetangana ne tshikisu tshikole ne dikengeshibua divua dimanyike bimpe ku kale.

Muoyo mutoke wa balondi ba Kristo ba kumpala bena lulamatu wakalua bualu bumanyike bimpe. Nansha bua kujimija mioyo yabu, kabakanyisha bua kuvila ditabuja diabu. Kadi, bua tshinyi bakakengeshibua ne tshikisu tshionso nunku?

Bakinyibue kakuyi bualu

Amu bu Yezu, bena nkristo balelela kabakabanyangana bipatshila ne mitabuja bia mu bulongolodi ebu. (1 Yone 4:4-6) Kupita apu, didiunda dia buena-nkristo “diakenzeka ne lukasa luonso, ne bipeta bimpe biakapatuka biakamueneka patoke, ke bualu kayi kakuvua mushindu wa kuepula ndululu mikole [ne mbulamatadi wa bena Roma],” ke muakafunda Edmond de Pressensé.

Dituku kampanda, Yezu wakadilamika mulayi udi mu Misambu, pa kuamba ne: “Bakankina kakuyi bualu.” (Yone 15:25; Musambu wa 69:4) Bangabanga ne kuambila balongi bende nunku, wakabadimuija ne: “Mupika ki mmutambe mfumuende. Bikalabu bankengesha, nebanukengeshe penu.” (Yone 15:20) Kabivua bipepele bua kulonda bidiatshilu bia mu makasa ende. Bu bumue bua ku malu, bamfumu ba malu a Nzambi bena Yuda bavua ne bua kuangata balongi ba Yezu bena Yuda bu batontolodi ba tshitendelelu tshia bena Yuda. Pakedibua mukandu wa se: balondi ba Yezu bena Yuda kabakudi pa bidi bimutangila, buobo bakabenga bua kuwutumikila. Nenku, kabakanyisha bua kuvila ditabuja diabu.​—Bienzedi 4:17-20; 5:27-32.

Mu dimusonguela kumpala kua Sanhédrin wa bena Yuda matuku makese kunyima kua Pentekoste wa tshidimu tshia 33 B.B., bakafunda mulongi Etienne ne: “uvua upenda Mozese ne Nzambi.” Nansha muvua masonguela abu a dishima, bakamushipa ne mabue. Bu tshipeta, “dikengeshibua dinene diakajukila tshisumbu tshivua mu Yeruzaleme,” ne “buonso pa kumbusha bapostolo bakamuangalaka mu rejon ya Yudeya ne Samariya.” (Bienzedi 6:11, 13; 8:1) Bavule bakedibua mu buloko.

Bena Yuda bavua bakeba balondi ba Yezu “ne lukinu lubi,” ke mudi mukanda wa Buena-nkristo ne Ampire wa bena Roma (angl.) umanyisha. Ke bua tshinyi mbulamatadi wa bena Roma uvua misangu mivule wenza bua kukuba bena nkristo! Tshilejilu, masalayi a bena Roma akapandisha mupostolo Paulo ku bianza bia bena Yuda bavua bakeba mua kumushipa. (Bienzedi 21:26-36) Kadi, nansha biobi nanku, malanda pankatshi pa bena nkristo ne bena Roma akashal’amu a ntatu.

Roma udi uvudija dikengeshibua

Bidimu bu tshitema kunyima kua lufu lua Etienne, mfumu munene wa bena Roma, Herode Agrippa I wakashipesha mupostolo Yakobo bua kusankisha bena Yuda. (Bienzedi 12:1-3) Bituadijile ku tshikondo atshi, ditabuja kudi Yezu diakamuangalaka too ne ku Roma. (Bienzedi 2:10) Mu 64 B.B., miaba mivule mu tshimenga atshi bakayibutula pa kuyitua kapia. Dikengeshibua dinene diakabudika kunyima kua Néron mumane kubashiminyina bua kujikija biambamba bia se: yeye ke uvua mutuishe kapia aku. Yeye ke wakatua tshimenga kapia bua kutshiibakulula bimpe kupita kumpala ne kutshinyika dîna dia Néropolis anyi? Peshi mukalenge-mukaji Poppée, mukajende muena ditunga dienyi uvua utendelela Nzambi wa bena Yuda uvua mumanyike bikole bua lukinu luvuaye nalu kudi bena nkristo, pamu’apa ke wakamusaka bua kubafunda anyi? Bakebuludi kabena ne dishindika to, kadi bipeta biakakuatshisha buowa.

Tacite, mushikuluji wa malu a kale muena Roma, udi wamba ne: “Disekibua bavua badisakidila ku lufu; bavuadika biseba bia nyama, mbua ivua isunsula [bena nkristo] tusunyitusunyi; bavua babapopela pa nkuruse; babalaba bintu bitu bipia kapia lukasa, nanku, bavua batumika nabu butuku bu butoke,” bimunyi-bantu bua kukenkesha mbanza ya mukalenge. Tacite, uvua kayi mulunda wa bena nkristo, udi usakidila ne: “Nansha muvuabu babunde tshibawu ne bakanyine dinyokibua dia tshilejilu, bivua bikuatshishe luse, bua muvuabu babutudibua, kabiyi bua diakalenga dia buonso, kadi bua tshikisu tshia muntu umuepele,” Néron.

Dishilangana dikole

Nansha muvua kushiminyina bena nkristo se: buobo ke bavua banyanga Roma, kuikala muanda muakane bua tshipatshila tshia Néron, kakabakandika anyi kukandika buena-nkristo bu [tshimue tshia ku] bitendelelu bia mu ditunga nansha. Nenku, bua tshinyi bena Roma bakatungunuka ne kubakengesha? Bualu “ditshina dia Nzambi ne budipope bia bena mu tusumbu tukese tua bena nkristo bivua bijula ndululu mu mitshima ya bena mu bulongolodi ebu, bampangano banangi ba masanka,” ke mudi mushikuluji wa mianda ya kale Will Durant wamba. Dishilangana pankatshi pa buena-nkristo ne manaya a bena Roma a mvita ya bilobo ivua imatshisha mashi a bantu panshi didi mua kuikala dinenanenayi. Bena Roma bavua bababidila bikondo bia mushindu’eu bua kushipa bena nkristo, ne nanku, kutuuyisha kuondo kabu ka muoyo.

Bu muvuabu bukokeshi bukole bua pa buloba bujima [tshikondo atshi], Roma wakamueka bu tshilobo ukêna kutshimuna. Bena Roma bavua bela meji se: kabingila kamue ka dilubuluka dia biluilu biabu kavua ditendelela nzambi yabu yonso. Bavua bamona se: mbikole bua kuitaba Nzambi umuepele wa bena nkristo ne pashishe kubenga kuanyisha nzambi mikuabu, ne kubenga kabidi kukukuila amperere. Kabivua bikemesha bua se: Roma uvua wangata buena-nkristo bu buvua mua kubumbula bishimikidi bine bia ampire.

Difutu dia difila bumanyishi

Pabuipi ne ndekelu wa siekele wa kumpala B.B., bakipata mupostolo Yone ne kumutuma mu tshidiila tshia Patmos “bualu uvua wakula bua Nzambi ne ufila bumanyishi pa bidi bitangila Yezu.” (Buakabuluibua 1:9) Badi bela meji se: Domitien, amperere wa bena Roma, pamu’apa ke wakenza nanku. Nansha muvuabu bakengesha balondi ba Yezu, kadi, mu kupita kua siekele, buena-nkristo buakatangalaka mu Ampire mujima wa bena Roma. Mmushindu kayi wakenzekabi? Mu mukanda wa Miyuki ya Ekleziya wa kumpala (angl.) mbafunde ne: bena-nkristo bavua “badisuike pamue ku butuangaji bua bumanyishi.” Amu bu Yone, bena nkristo ba kumpala bavuabu baluisha kabavua banyisha bua kuvila ditabuja diabu, kadi, ne mitalu yonso, bavua batungunuka ne kuakula bua Nzambi ne bafila bumanyishi pa bidi bitangila Yezu.​—Bienzedi 20:20, 21; 2 Timote 4:2.

Dikengeshibua dia bena nkristo diakashintuluka bituadijile mu 112 B.B., bidimu bibidi kunyima kua amperere Trajan mumane kuteka Pline bu nguvernere wa Bitini (udi mpindieu ku nord-ouest wa Turquie). Dilengulula malu mabi dia mbulamatadi uvuaku kumpala diakalela tshimvundu. Bantu bavule kabavua kabidi babuela mu ntempelo, ne bungenda-mushinga bua biakudia bia nyama ya milambu buakakepa menemene. Bangenda-mushinga bavua bapiisha ntendelelu wa bena nkristo, bualu uvua mupepele, kayi wenjibua ne nyama ya milambu ne mpingu kabidi kayivuamu.

Pline wakatumika bikole bua kupingaja ntendelelu wa bampangano, eku bena nkristo bajimija mioyo yabu bua dibenga kulambula mvinyo ne kuosha musenga wa kamonya kumpala kua mpingu ya amperere. Pashishe, banene ba bena Roma bakanyisha se: bena nkristo “bavua bena bikadilu bilenga bitambe, kadi baluisha mu mushindu uvua kawuyi umvuika bilele bia ntendelelu wa kale,” ke mudi Mulongeshi Henry Chadwick wamba. Nansha muvua kuikala muena nkristo kumvuija dibunda tshibawu tshinene tshia lufu, balondi ba Yezu balelela bakabenga bua kuvila ditabuja diabu.

“Dikudimuna mutshima dia umue wa mu bena mêku a bampangano divua dilela matapuluka” avua ajudija lukinu, ke mudi Mulongeshi W. M. Ramsay wamba. “Nsombelu pamue ne bakuabu uvua ukolela muena mutumba uvua kayi mua kulonda bilele bivuaku, bualu, bilondeshile mmuenenu wende, bivua kuanyisha nzambi ya bampangano,” ke mudi Doktere J. W. C. Wand wamba pende. Kabivua bikemesha to muvua bavule bangata bena nkristo ba kumpala bu bakinyi ba bukua-bantu anyi babangata bu bantu bavua kabayi bitabuja dikalaku dia Nzambi.

Didiunda didi dijudija dikengeshibua dinene

Polycarpe, uvuabo bambe muvuaye mulongeshibue kudi mupostolo Yone, wakalua mukulu munemekibue mu tshimenga tshia Smirne (lelu’eu Izmir). Bua lulamatu luende, wakoshibua ku mutshi mu 155 B.B. Statius Quadratus, nguvernere wa province, muena Roma, wakakungija musumba wa bantu bua muanda eu. Tshipalu tshivua tshiuwule tente ne bampangano ba tshikisu bavua bapetula Polycarpe nansha muvuaye ne bidimu 86, bualu wakapiisha ntendelelu wa nzambi yabu, ne bena Yuda bena bitabataba, ku budisuile, bakakungija nkunyi bua kuosha Polycarpe too ne ku lufu, benza nanku pabi bikale dituku dinene dia Nsabatu.

Pashishe, dikengeshibua diakalokela bena nkristo bu mvula mu Roma mujima. Mu bukokeshi bua Amperere Marc Aurèle, bakashipa bena nkristo bavule batambe. Bu buobo bikale ba muena-muabu bena Roma, bavua bashipibua ne muele wa mvita; bikalabu kabayi bena Roma, bavua bashipibua kudi nyama ya luonji mu miaba ivuabu benzela manaya. Ntshibawu kayi tshivuabo babunde? Amu bualu bavua bena nkristo bavua babenga bua kuvila anyi kulekela ditabuja diabu.

Lyon, tshimenga tshia France tshidiku lelu’eu, bakatshibakila pa [dikolo dia] Lugdunum tshimenga tshivua ku bukokeshi bua bena Roma, tshimamuende wa bukalenge tshia mbulamatadi ne kamponya kamuepele ka masalayi kavua pankatshi pa Roma ne musulu wa Rhin. Bituadijile mu 177 B.B., mu tshimenga atshi muvua tshisumbu tshia bena nkristo tshishindame, ne bampangano bavua babenzela malu ne tshikisu tshionso. Ebi biakatuadija pavua bena nkristo bipatshibue pa miaba ya tshinsangansanga. Bantu aba bakajula ndululu, ne dikengeshibua divua dinene ditambe, kakuyi mushindu wa bena nkristo kupatukabu nansha pambelu. Nguvernere wa bena Roma wakatuma dîyi bua bashipe muena nkristo yonso uvuabu bapeta.

Difutu

Ne lufu lua bapostolo ba Yezu pamue ne dijika dia buenzeji buabu, butontolodi buakajuka munkatshi mua aba bavua badiamba muvuabo bena nkristo. (2 Tesalonike 2:7) Pabuipi ne ndekelu wa siekele muinayi B.B., Bukua-buena-nkristo butontolodi buakalua tshitendelelu tshia mbulamatadi. Bituadijile apu, buena-nkristo buakanyanguka ne buakadiakaja bua kuanyisha bubi ne kuditandulabu nkayabu se: ntshitendelelu tshia mu bulongolodi ebu​—bualu buvua Yezu ne balongi bende ba kumpala kabayi benze. (Yone 17:16) Katshia ku kale, mikanda minsantu ya Bible ivua mimane kufundibua pamue ne bijadiki biende bia ditabuja dia bena nkristo.

Dikenga ne lufu lua binunu ne binunu bia bena nkristo ba kumpala bivua bia patupu anyi? Kabiena nanku to! Kabavua ne lungenyi nansha lumue lua kuvila ditabuja diabu, ‘bakadileja bena lulamatu nansha ne ku lufu ne bakabapesha tshifulu tshia muoyo.’ (Buakabuluibua 2:10) Basadidi ba Yehowa batshidi anu bakengeshibua, kadi ditabuja ne muoyo mutoke bia bena kuitabuja nabu ba kumpala bidi mpokolo wa dikankamijibua dinene kudibu. Pa nanku, bena nkristo ba mu tshikondo tshietu etshi badi pabu balama lungenyi lua kubenga kuvila ditabuja diabu.

[Bimfuanyi mu mabeji 8, 9]

Néron

Roma muzola wa mu tshikondo tshia ba Amperere

Tshilambuilu bua ntendelelu wa Kezare

[Mêyi a dianyisha]

Néron: Courtesy of The British Museum

Museo della Civiltà Romana, Roma

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Marc Aurèle

[Mêyi a dianyisha]

The Bettmann Archive

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu