Be Ibiro Dhi Nyime ‘Bedo Mangima,’ Kaka Jeremia?

1, 2. Ang’o momiyo en gima owinjore nono chal mar ng’ato ka ng’ato koda chal mar joma nie ngima mar joot?

BANG’ kane Joshua osenyiso Jo-Israel mondo oyier jalno ma ne gidwaro tiyone, nowacho kama: ‘To an kod jooda, wanati ni Jehova.’ (Josh. 24:15) Joshua ne ong’ado mar chung’ motegno e winjruokne gi Nyasaye, kendo ne en gadier ni joode bende ne dhi timo kamano. Bang’e ahinya, kane kinde ketho Jerusalem chiegni, Jeremia nowacho ne Ruoth Zedekia ni koyie chiwore e lwet Jo-Babulon, to ne odhi ‘bedo mangima, en kod joode.’ (Jer. 38:17) Ruoth notimo yiero marach mi mano okelo masira ne en owuon, mondene, koda ne yawuote. Ne oneg yawuot Zedekia koneno, kendo en owuon ne otuch wengene ma otere e twech Babulon.​—Jer. 38:18-23; 39:6, 7.

² Kuom udi ariyogo, ng’ato achiel ema ne nigi ting’ maduong’. Kata kamano, joode bende ne owuo kuomgi. Mano en gima owinjore. Ng’ato ka ng’ato mosebedo maduong’ nigi ting’ e wang’ Nyasaye. Kata kamano, Jo-Israel mang’eny ne odak e ngima mar joot. Jokristo bende kawo ngima joot kaka chenro maduong’. Mano en adier kaluwore gi gik ma wasomo e Muma kendo ma wapuonjre e chokruoge mag Jokristo kuom wach kend, pidho nyithindo, koda nyiso luor ne joodwa.​—1 Kor. 7:36-39; 1 Tim. 5:8.

CHIK MAKENDE

3, 4. Ngima Jeremia nopogore gi ngima ji mang’eny e yore mage, kendo mano ne okonye nade?

³ Jeremia ne odhi nyime ‘bedo mangima’ e kindene. Ne otony e kinde ma ne iketho Jerusalem, kata obedo ni kit ngimane ne opogore gi ngima mar ji mang’eny e kindeno. (Jer. 21:9; 40:1-4) Nyasaye ne okwere ni kik odonj e ngima mar kend kata bedo gi nyithindo, kata luwo yore mapile mag ngima Jo-Yahudi e kindeno.​—Som Jeremia 16:1-4.

⁴ E kinde Jeremia kend kod nyuolo nyithindo ne en kit ngima mapile. Chwo mang’eny ma Jo-Yahudi ne donjo e ngima mar kend, kendo ne ginyuolo nyithindo, nikech mano, puothe mag anyuola ne dong’ e libamba achiel.a (Rapar 7:14) Ang’o momiyo Jeremia to ne ok otimo kamano? En nikech gima ne dhi timore e kinde mabiro. Nyasaye nowachone ni kik odonj e weche mapile mag ngima, kaka yuago jomotho kata bedo e nyasi mag mor. Ne ok onego oho chuny joma ne yuago ng’atgi motho kata chiemo kodgi e liel; kendo ok nonego odonj e nyasi mege arus mag Jo-Yahudi. Nyasi kaka mago mag chiemo koda mor ne dhi rumo ne ji duto. (Jer. 7:33; 16:5-9) Kit ngima Jeremia ne onyiso pek mar weche ma ne olando kendo ne nyiso kaka masira ma ne dhi biro ne dhi bedo marach ahinya. Gikone masirano nochopo. Be inyalo paro kaka jogo ma kech ne miyo gichamo dhano wetegi ne winjo e chunygi, kata jogo ma ne neno kaka kitundu mag joma ne gihero ne top atopa maok yik? (Som Jeremia 14:16; Yua. 2:20.) Nikech mano, weche ne ok odhi marach ahinya ne Jeremia kuom weyo maok okendo. Kane jowasigu olworo Jerusalem kuom dweche 18, ma gimiyo ji mang’eny otho, Jeremia ne ok olalo jaode kata nyithindo.

5. Chike mayudore e Jeremia 16:5-9 nyalo puonjo Jokristo ang’o?

⁵ Be ne onyis Jokristo mondo oluw weche mayudore e Jeremia 16:5-9? Ooyo. Muma jiwo Jokristo mondo ‘oho jogo ma neno masira moro’ kendo gibed ‘mamor gi jo mamor.’ (2 Kor. 1:4; Rumi 12:15) Yesu ne odhi e nyasi mar arus kendo notimo gima nomedo mor e arusno. Kata kamano, nitie wach malich ahinya mochomo piny marachni. Jokristo nyalo bedo e ngima matek, kendo ginyalo kata mana chando gik madwarore e rito ngimagi. Yesu nojiwo ni dwarore wabed moikore timo gimoro amora mondo omi wanan kendo dong’ ka wachung’ motegno, mana kaka owetewa notimo kane giringo wuok Judea e kinde Jokristo mokwongo. Kuom mano, ng’ato onego opar matut kapok oyiero weyo maok odonjo e kend, donjo e kend, kata bedo gi nyithindo.​—Som Mathayo 24:17, 18.

6. Gin jomage manyalo yudo puonj kuom nono chik ma Nyasaye nomiyo Jeremia?

⁶ Ang’o mwanyalo puonjore kuom chik Nyasaye ma ne kwero Jeremia ni kik okend, kata bedo gi nyithindo? E ndalowagi, nitie Jokristo moko maok nie ngima mar kend kata Jokristo manie kend to onge nyithindo. Ginyalo puonjre ang’o kuom ngima Jeremia? To Jokristo mosedonjo e ngima mar kend to nigi nyithindo, nyalo puonjore ang’o kuom ngima Jeremia?

7. Bedo ni Jeremia nonego obed maonge nyithindo nyalo puonjowa ang’o e kindewagi?

⁷ Mokwongo, ng’e ni Jeremia nonego obed maonge nyithindo. Yesu ok nochiko jolupne mondo obed maonge nyithindo. Kata kamano, Yesu nowacho ni weche ne dhi doko “malit” ne mon ma nigi ich kata ne mon ma ne dhodho nyithindo e kinde ma ne idhi kethi Jerusalem e higa mar 66-​70 E Ndalowa (E.N.). Kindego ngima ne dhi doko matek ahinya ne mon kaka mago, kaluwore gi chal margi. (Math. 24:19) Sani masira maduong’ moloyo duto ochomo piny. Wachni onego omi joma okendore opar matut kuom wach bedo kata weyo bedo gi nyithindo. Donge inyalo yie ni ngima medo bedo matek e kindegi ma piny opong’ gi chandruok? Jonyuol mang’eny yie ni ok en gima yot pidho nyithindo mabiro dhi nyime ‘bedo mangima’ bang’ giko mar pinyni. Kata obedo ni joma okendore ema onego yier kabe gibiro bedo gi nyithindo, ber ka ginono gima Jeremia notimo kuom wachni. To nade kuom chik Nyasaye ma nokwero Jeremia kik donj e kend?

PUONJ MWAYUDO KUOM JEREMIA WEYO MAOK OKENDO

8. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni ok ochuno ni ng’ato odonj e ngima mar kend mondo eka Nyasaye oyie kode?

⁸ Kuom nyiso Jeremia ni kik odonj e kend, Nyasaye ne ok oketo chik ma jotichne duto ne onego oluw. Kend en gimaber. Jehova nochako ngima mar kend mondo ji opong’ piny kendo ngima mar kend okelnegi mor. (Nge. 5:18) Kata kamano, jomoko ok nodonjo e ngima mar kend. Kane Jeremia tiyo kaka janabi, nyalo bedo ni ne nitie jomoko e kind oganda Nyasaye ma ne ok nyal chuth donjo e ngima mar kend.b E wi mano, wan gadier ni ne nitie mond liete koda chwo ma mondegi nosetho. Omiyo, ok Jeremia kende ema ne en jatich Nyasaye ma ne onge jaode. Kata kamano, ne en gi gimomiyo ne ok odonjo e kend, mana kaka Jokristo moko e ndalowagi.

9. En puonj mane manie Muma monego wakaw mapek, kuom wach kend?

⁹ Jokristo mang’eny donjo e ngima mar kend, to ok giduto. Wang’eyo ni Yesu ok nokendo, to nowacho ni jolupne moko ne biro bedo gi nyalo mar ‘rwako’ e pachgi koda ei chunygi, dak maok gidonjo e kend. Ne ojiwo joma nigi nyalo mar timo kamano, mondo gibed kamano. (Som Mathayo 19:11, 12.) Kuom mano, ber puoyo joma oweyo donjo e ngima mar kend nikech gidwaro tiyo ne Nyasaye kuom thuologi momedore, kar ngerogi e yo maok owinjore. En adier, ni Jokristo moko oserito maok gidonjo e ngima mar kend gi gimomiyo. Kuom ranyisi, nyalo bedo ni pok giyudo Jakristo mowinjore ma ginyalo kendorego, kendo ipuoyogi nimar ging’ado chuth mar rito chik Nyasaye madwaro ni gikend kata okendgi “mana kuom Ruoth.” (1 Kor. 7:39) Bende, moko kuom jotich Nyasaye gin mond liete kata chwo ma mondegi osetho, omiyo ok gin e ngima mar kend.c Ok onego wigi wil ni Nyasaye (kod Yesu) osebedo ka dewo ahinya joma kamago duto.​—Jer. 22:3; som 1 Jo Korintho 7:8, 9.

10, 11. (a) Ang’o ma nokonyo Jeremia tiyo maber gi ngimane kata obedo ni ne ok odonjo e ngima mar kend? (b) Jomoko osewacho ang’o manyiso ni e kindewagi, joma ok odonjo e kend podi nyalo bedo gi ngima mamor?

¹⁰ Bende, gima ne okonyo Jeremia chung’ motegno kata obedo ni ne ok okendo, ne en geno kuom teko mar Nyasaye. E yo mane? Inyalo paro kaka Jeremia ne mor gi wach Jehova. Mano nyalo bedo ni nomiyo Jeremia teko, kendo jiwe kuom higini mang’eny ma ne oketo chunye e tiyo migawone ma Nyasaye nomiye. E wi mano, ne ok ojabedo kanyachiel gi joma ne nyalo jare nikech ok okendo. Ne oyie ‘bet kende’ moloyo bet gi joma kamago.​—Som Jeremia 15:17.

¹¹ Nitie Jokristo mang’eny​—chwo koda mon, rowere, kata joma hikgi ng’eny, maluwo ranyisi maber ma Jeremia noketo. Jotich Nyasaye mang’eny oseyudo ni gima konyo ahinya en ka ng’ato oketo pache duto e tiyo ne Nyasaye, kendo tiyo ne Nyasaye kuom thuolo momedore. Kuom ranyisi, nyaminwa moro malendo gi kanyakla miwachoe dho-China wacho kama: “Tiyo kaka painia osechiko ngimana e yo maber. Kata obedo ni pok adonjo e kend, adich pile, kendo mano osekonya nimar ok awinj ei chunya ni an kenda. Awinjo ka an gi chuny mokuwe pile ka pile nimar anyalo neno kaka tija mar lendo konyo ji gadier. Mano kelona mor mogundho.” Painia moro ma jahigini 38 wacho kama: “Aparo ni gima nyalo miyo ng’ato obed mamor, en tiyo maber gi chal moro amora e ngimane.” Nyaminwa moro mapok odonjo e kend, modak e piny moro Ulaya, wacho niya: “Nyalo bedo ni ngimana ok odhina kaka ne aparo, kata kamano, podi amor kendo abiro dhi nyime bedo mamor.”

12, 13. (a) En paro mane mowinjore monego wabedgo kuom wach donjo e kend, kata weyo donjo e kend? (b) Kit ngima mar Paulo jiwo adiera mane kuom wach ng’ato weyo maok odonjo e kend?

¹² Be dibed ni Jeremia ne oneno ni ngimane ne ok obedo kaka nochano kane podi odongo? Nyalo bedo bende, ni noneno kaka joma thoth mokendore ma onyuolo nyithindo, podi ngimagi ok ne odhi kaka ne gichano. Painia moro modak e piny Spain bende oseneno gima chalo kamano. Owacho kama: “Ang’eyo joma ng’eny manie ngima mar kend kendo gimor, to bende ang’eyo moko maok mor. Wachni miyo abedo gadier ni gima nyalo miyo abed mamor ok en donjo e kend kata weyo maok adonjo e kend.” Onge kiawa ni ngima Jeremia kuom wach kend, nyiso ni ji nyalo yudo mor e ngima kendo bedo gi chuny mokuwe, kata bed ni gidonjo kata ok gidonjo e ngima mar kend. Wanyalo medo neno mano kuom ngima jaote Paulo, ma nondiko kama: “Awacho ni jo ma ok okendo, gi jo ma ok okendi, kod mond liete, ni bernigi ka gisiko kaka an abet.” (1 Kor. 7:8) Nyalo bedo ni Paulo chiege noyudo osetho. Kata ka ok en kamano, notimo mang’eny kaka misonari ka ok en e ngima mar kend. (1 Kor. 9:5) Donge wanyalo wacho ni gima nokonye ahinya timo kamano, en nikech ok ne en e ngima mar kend? Chal mar ngimane nomiye thuolo mar ‘tiyo ne Ruoth kod dimbruok gi chiwruok, maok opar gimachielo,’ omiyo notimo gik mang’eny ahinya e tij Ruoth.​—1 Kor. 7:35.

¹³ Kotelne gi Nyasaye, Paulo nomedo wacho kama: “Jo ma [kendo] none masira e pinyni.” Nyasaye nochiko Paulo mondo omed ndiko adiera niya: ‘To ng’ama chungo matek e chunye, moneno ka ok ochune, to oloyo parone gi teko, kendo oseparo wachno owuon mondo osik maok okende, otimo maber. E momiyo, ng’ama yie [donjo e kend] otimo maber, kendo ng’ama ok oyie [donjo e kend,] otimo maber moloyo.’ (1 Kor. 7:28, 37, 38) Jeremia ne ok osomo wechego, kata kamano, chal mar ngimane nonyiso gadier ni kata ka ng’ato ok odonjo e kend, mano ok mone bedo mamor e tiyo ne Nyasaye. Kuom adier, mano nyalo konye ahinya oti kod ngimane e yo makare chuth, koketo chunye duto e lamo madier. Kata obedo ni Ruoth Zedekia nokendo, ok noluwo weche ma Jeremia nowachone, mi ne ok odhi nyime ‘bedo mangima,’ Jeremia to noluwo yorno, ma nodhi nyime bedo mangima.

JIW JOMOKO MONDO GIN BENDE GIJIWI

14. Osiep ma ne nie kind Paulo koda Akula gi Priskilla puonjowa ang’o?

¹⁴ Mana kaka waseneno, e ndalo Jeremia, chwo koda mon mang’eny nodonjo e kend, kendo ne gidak e ngima mar joot. Ne en kamano bende e ndalo Paulo. En adier ni thoth Jokristo ma ne odonjo e kend to ne nigi joot, ok ne nyal dhi lendo e pinje ma oko kaka Paulo notimo, kata kamano, podi ne ginyalo tiyo ne Nyasaye e okang’ malach kuonde ma ne gidakie. Achiel kuom tijego ne en jiwo owete koda nyimine ma ne ok nie ngima mar kend. Inyalo paro kinde ma Paulo nobiro Korintho, Akula kod Priskilla ne orwake e odgi kendo ne gitiyo kanyachiel kode e ohala moro. Kata kamano, ne gikonyo Paulo mokalo kanyo. Osiep ma ne ginyiso Paulo, nyaka bed ni ne ojiwe ahinya. Inyalo paro mor ma ne gibedogo e seche ma ne gichiemo kata e kinde mamoko ma ne gin kanyachiel. Be Jeremia ne nigi joma jiwe e yo machalo kamano? Kata obedo ni Jeremia ne otiyo ne Nyasaye gi ngimane ka ok okendo, ok onego wapar ni ne oonge gi osiepe. Nyalo bedo ni ne oyudo osiepe majiwe, kuom jood Baruk, Ebed-melek koda mamoko, ma nochiwore ne Nyasaye.​—Rumi 16:3; som Tich Joote 18:1-3.

15. Joot ma Jokristo nyalo konyo nade Jokristo maok nie ngima mar kend?

¹⁵ Jokristo mang’eny e kindewagi, maok nie ngima mar kend, bende yudo jip kuom bedo gi osiepe kaka Akula kod Priskilla ma nojiwo Paulo. Ka in e ngima mar kend, be inyalo jiwo kendo loso osiep kod jogo maok nie e kend? Nyaminwa moro nowacho gi chuny moyangore niya: “An ne aseweyo osiep kod jopiny, kendo ok agomb dok kuno. Kata kamano, podi agombo ni ji odewa kendo ohera. Akwayo e lamo mondo Jehova omed jiwowa wan Jokristo maok nie ngima mar kend. Owete bende onego ojiwwa, kata obedo ni nitie jomoko kuomwa maok nigi gombo mar donjo e ngima mar kend. Seche moko nenore ka gima wan kendwa. Ee, en adier ni kinde duto wanyalo kwayo Jehova mondo okonywa, kata kamano seche ma wadwaro bedo kanyachiel gi jomamoko, donge nyalo bedo maber ka Jokristo wetewa, machalo kaka joodwa, obedo machiegni kodwa?” Owete koda nyimine mang’eny maok nie ngima mar kend nyalo yie ni mano en adier. Gibedo machiegni gi jomoko sama gin e kanyakla maggi mag Jokristo. Osiepegi oriwo owete koda nyimine to ok mana ma mbesegi kende. Nikech gihero ji, gi mor bedo gi osiepe ma hikgi opogore opogore, mayudore kuom joot manie kanyakla.

16. Gin gik mage matindo tindo minyalo timo mondo ijiw Jokristo maok nie ngima mar kend e kanyaklau?

¹⁶ Ka ichano motelo, to inyalo jiwo jogo maok nie ngima mar kend ka seche moko igwelogi e gik ma utimo kaka joot, kaka gwelogi e chenro maru mar Lamo mar Joot. Gwelo jal maok nie kend mondo ochiem kodu ka un kaka joot, nyalo jiwe ahinya. Donge inyalo chano mar lendo kanyachiel kode? To nade ka ugwelo jal ma kamano mondo oti kodu e loso kuonde mokethore e Od Romo, kata mondo olimu kinde ka kinde? Bende, nitie joot moko ma osegwelo ng’atno ma en chi liel, kata dichwo ma jaode osetho, kata painia maok nie kend, mondo gidhi kanyachiel e chokruok mar distrikt, kata e wuoth moro. Bedo gi kinde kaka mago osejiwo ji ahinya.

17-19. (a) Ang’o momiyo dwarore mondo nyithindo otim chenro maber e yor hera, sama giloso chenro mar rito jonyuolgi moseti kata matuore? (b) En puonj mane mwanyalo yudo kaluwore kod gima Yesu notimo mondo orit min mare?

¹⁷ Gimachielo monego onon kuom owete kod nyimine maok nie ngima mar kend, en korka wach rito jonyuol moseti. E ndalo Yesu, Jo-Yahudi moko ma ne nigi huma nong’ado rieko mar jwang’o wach rito jonyuol. Ne gimako chikegi giwegi, ka gineno ni timo kamano ne en gimaduong’ moloyo chopo ting’ ma Nyasaye nomiyogi mar rito jonyuol. (Mari. 7:9-13) Joot ma gin Jokristo ok onego otim kamano.​—1 Tim. 5:3-8.

¹⁸ To nade, kapo ni jonyuol moseti nigi nyithindo mogwaro ma bende gin Jokristo? Kapo ni achiel kuom nyithindogo ok nie kend, be mano nyiso ni koro en ema nyaka okaw ting’ maduong’ mar rito jonyuol? Nyaminwa moro modak Japan ndiko kama: “Daher donjo e kend, kata kamano, ting’ ma an-go mar rito jonyuolna osemona timo kamano. An gadier ni Jehova ong’eyo pek mantie e rito jonyuol, kaachiel gi lit manie chuny joma ok nie kend.” Be nyalo bedo ni nyaminwano nigi owetene koda nyiminene mosedonjo e kend, to ging’ado kapok gipenje, ni en ema nyaka okaw ting’ mar rito jonyuol? Kuom wach machalo kamano, ber ng’eyo ni Jeremia bende ne nigi owete ma ne ok otimone gik moko e yo makare.​—Som Jeremia 12:6.

¹⁹ Jehova ong’eyo chal mar joma ok nie ngima mar kend, kendo okecho moko kuomgi ma romo gi chandruoge e ngimagi. (Zab. 103:11-14) Kata kamano, jonyuol moseti kata matuore, gin jonyuol mag nyithindgi duto, ok mana ne nyithindo maok nie kend. En adier ni, nyalo bedo ni moko kuom nyithindogo koro nigi utegi, kendo gin gi nyithindgi giwegi. Kata ka en kamano, ok onyiso ni koro ok onego giher jonyuolgi, kendo mano ok ogonyogi kuom ting’ ma Jokristo nigo mar konyo jonyuol. Wang’eyo ni kane Yesu chiegni tho e yadh sand, noparo ting’ ma ne en-go mar rito min-gi, kendo noketo chenro mar timo kamano. (Joh. 19:25-27) Muma ok oketo chike matindo tindo manyiso kaka nyithindo onego onywak ne ting’ mar rito jonyuolgi moti kata matuore, kendo Muma ok nyis ni nyithindo maok nie kend ema koro nyaka bed gi ting’ maduong’ moloyo jowetegi e rito jonyuol. Kuom wach rito jonyuol, dwarore ni ji duto ma wachno omako oket chenro maber e yo mowinjore, ka giparo ranyisi ma Yesu noketo kuom wach rito min mare.

20. Ineno nade ka ikawo thuolo mar bedo kanyachiel kod Jokristo manie kanyaklau maok nie kend?

²⁰ Kotelne gi Nyasaye, Jeremia nokoro ni oganda Jehova ne dhi bedo gi winjruok maber e kindgi ng’ato gi ng’ato kaka owete. (Jer. 31:34) Sani, mano timore e kindwa ka wan kaka kanyakla mar Jokristo, moriwo koda owete gi nyimine maok nie kend. Kuom adier, waduto wadwaro jiwore kanyachiel kodgi, kendo neno ni Jokristogo maok nie kend, dhi nyime ‘bedo mangima.’