Кавердејл и првата Библија отпечатена на англиски јазик

ВО ПРВАТА целосна Библија отпечатена на англиски јазик никаде не стоело името на човекот што ја превел. Тој се викал Мајлс Кавердејл, а преводот што го направил бил отпечатен во 1535 год. Во тоа време, неговиот пријател Вилијам Тиндејл бил во затвор поради тоа што ја преведувал Библијата. Следната година, Тиндејл бил погубен.

Еден дел од преводот на Кавердејл се темелел на она што го превел Тиндејл. Како му успеало да го отпечати својот превод и да ја избегне смртната казна, кога во тоа време други преведувачи на Библијата платиле со својот живот? Што постигнал Кавердејл?

Семето е посеано

Мајлс Кавердејл бил роден во Јоркшир (Англија), најверојатно во 1488 год. Студирал на Универзитетот во Кембриџ и во 1514 год. станал римокатолички свештеник. Желбата за реформи кај него ја разгорел Роберт Барнс, кој му бил учител. Во 1528 год., Барнс пребегал во континентална Европа. По 12 години, првите луѓе на црквата го спалиле на клада.

Истата година, во црквата во која служел, Кавердејл почнал отворено да ги осудува небиблиските католички обичаи, како што биле обожавањето на слики и предмети, исповедувањето на гревовите и мисата. Бидејќи животот му бил во опасност, морал да ја напушти Англија и да замине во континентална Европа, каде што останал околу седум години.

Во Хамбург (Германија), Кавердејл живеел кај Вилијам Тиндејл. Тие заеднички работеле на тоа да го остварат својот сон да ја преведат Библијата на јазик на кој ќе можел да ја чита обичниот народ. Во текот на овој период, Кавердејл научил од Тиндејл многу работи што му помогнале да стане повешт во преведувањето.

Време на промени

Во меѓувреме, на сцената во Англија почнале да се случуваат промени. Во 1534 год., кралот Хенри VIII отворено му се спротивставил на католичкиот папа во Рим. Освен тоа, не бил против идејата Библијата да биде достапна за народот на англиски јазик. Затоа, Кавердејл се зафатил со работа. Иако знаел многу убаво да се изрази на англиски, не ги познавал толку темелно хебрејскиот и грчкиот јазик како неговиот пријател и учител, Тиндејл. Кавердејл го ревидирал преводот на Тиндејл користејќи латински и германски верзии.

Библијата на Кавердејл била отпечатена во континентална Европа во 1535 год., една година пред погубувањето на Тиндејл. Во неа имало посвета за кралот Хенри, која била полна со ценење, па дури и малку ласкава. Кавердејл го уверил Хенри дека во преводот не ги ставил спорните фусноти од Тиндејл, кои што, меѓу другото, свртувале внимание на небиблиските учења на Католичката црква. Така, Хенри ја дал својата согласност да се издаде Библијата. Доаѓале нови времиња.

Во 1537 год., Библијата на Кавердејл имала уште две нови изданија, кои биле отпечатени во Англија. Истата година, кралот Хенри одобрил и едно издание наречено Matthew’s Bible (Библијата на Метју), кое излегло од печат во Антверпен и ги содржело преводите на Тиндејл и Кавердејл.

Главниот советник на кралот, Томас Кромвел, наскоро увидел дека ќе биде потребно Библијата на Метју да се ревидира. За тоа добил поддршка и од Кранмер, надбискупот од Кантербери. Тогаш повторно го замолил Кавердејл да го ревидира англискиот текст. Во 1539 год., кралот Хенри го одобрил ова ново издание и наредил примероци од оваа Библија — која поради својата големина била наречена Great Bible (Големата Библија) — да бидат ставени во црквите за да можат да ја читаат сите луѓе. Оваа Библија била радосно прифатена низ целата земја.

Што оставил зад себе Кавердејл

По смртта на Хенри VIII и откако на престолот седнал неговиот наследник Едвард VI, во 1551 год. Кавердејл бил поставен за бискуп на Ексетер. Но, кога кралицата Мери, која била католик, во 1553 год. го наследила Едвард, Кавердејл бил принуден да пребега во Данска. Подоцна се преселил во Швајцарија, каде што продолжил со својата работа. Тој издал и три преводи на таканаречениот „Нов завет“ на англиски јазик, кои содржеле и латински текст што можел да им биде од корист на свештениците.

Изненадувачки е тоа што во Библијата на Кавердејл никаде не се појавува Божјето име во обликот „Јехова“. Тиндејл во својот превод на Хебрејските списи го употребил името на Бог повеќе од 20 пати. Во својата книга Џ. Ф. Мозли напишал: „Во 1535 год., Кавердејл не сакал да го користи зборот [Јехова]“ (Coverdale and His Bibles). Сепак подоцна, во Големата Библија трипати го вклучил Божјето име, Јехова.

И покрај тоа, Библијата на Кавердејл била првото издание на англиски јазик во кое, на горниот дел од насловната страница, се појавувал тетраграмот — четирите хебрејски букви од кои е составено Божјето име. Значајно е и тоа што ова била првата Библија во која сите апокрифни книги биле собрани во еден додаток наместо да бидат вметнати меѓу книгите на Хебрејските списи.

Подоцна и други преведувачи почнале да користат многу од впечатливите изрази и зборови што ги употребил Кавердејл. На пример, според професор С. Л. Гринслејд, за да го преведе хебрејскиот израз кесед, Кавердејл измислил свој збор за да „се направи разлика меѓу длабоката и искрена љубов на Бог кон својот народ, и љубовта и милоста општо земено“. Тој збор сѐ уште го има во некои англиски преводи на Библијата.

Големата Библија на Кавердејл „била кулминација на сета преведувачка дејност на Библијата на англиски јазик... од денот кога Тиндејл почнал да го преведува Новиот завет“, се вели во една книга (The Bibles of England). Всушност, токму преводот што го направил Кавердејл им овозможил на луѓето од негово време што зборуваат англиски јазик да ја читаат Библијата.

[Слики на страница 11]

Лево: Тетраграмот на насловната страница на изданието од 1537

[Извор на слика]

Извор на фотографиите: Од The Holy Scriptures of the Olde and Newe Testamente With the Apocripha од Мајлс Кавердејл

[Извор на слика на страница 10]

Од книгата Our English Bible: Its Translations and Translators