പാരീ​സി​ലെ ഭൂഗർഭ ലോകം

ഫ്രാൻസിലെ ഉണരുക! ലേഖകൻ

ആരെങ്കി​ലും ഫോൺ ഒന്ന്‌ എടുക്കണേ എന്ന അതിയായ ആഗ്രഹ​ത്തോ​ടെ ഞാൻ ഒരു നമ്പർ ഡയൽ ചെയ്‌തു. “ഹലോ! ഹലോ!” ഞാൻ വിളിച്ചു. “എന്റെ കാറിന്റെ താക്കോൽക്കൂ​ട്ടം അഴുക്കു​ചാ​ലിൽ വീണു​പോ​യി! ദയവായി ഉടൻ വരിക!” അഴുക്കു​ചാൽ പണിക്കാ​രു​ടെ ഒരു പ്രത്യേക സംഘം പെട്ടെന്ന്‌ എത്തി. അവരുടെ ജോലി അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളി​ലെ പ്രവാഹം നിറുത്തി, വെള്ളം വറ്റിച്ച്‌, അവയിൽ—പാരീ​സിൽ ഇത്തരം 18,000 അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ ഉണ്ട്‌—വീണു​പോ​കാ​റുള്ള താക്കോ​ലു​ക​ളും കണ്ണടക​ളും പേഴ്‌സു​ക​ളും, എന്തിന്‌, ഓമന​മൃ​ഗ​ങ്ങളെ പോലും പുറ​ത്തെ​ടു​ക്കുക എന്നതാണ്‌. അവർ എന്റെ താക്കോ​ലു​കൾ എടുത്തു തന്നു. ആശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ നെടു​വീർപ്പോ​ടെ ഞാൻ അവർക്ക്‌ ഹൃദയം​ഗ​മ​മാ​യി നന്ദി പറഞ്ഞു.

അടുത്ത ദിവസം സെയ്‌ൻ നദിയു​ടെ ലെഫ്‌റ്റ്‌ ബാങ്കി​ലുള്ള മ്യൂസേ ദെ ഏയ്‌ഗൂ (അഴുക്കു​ചാൽ മ്യൂസി​യം) സന്ദർശി​ക്കാൻ ഞാൻ തീരു​മാ​നി​ച്ചു. നദിയി​ലെ പ്രസി​ദ്ധ​മായ [വിനോ​ദ​സ​ഞ്ചാര] ബോട്ടു​ജെ​ട്ടിക്ക്‌ എതിർവ​ശ​ത്താ​യി ഈഫൽ ഗോപു​ര​ത്തി​നു സമീപ​മാണ്‌ അതു സ്ഥിതി ചെയ്യു​ന്നത്‌. 130-ഓളം വർഷമാ​യി, ഇവിടത്തെ ഭൂഗർഭ ലോകം പ്രദർശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തിൽ പാരീസ്‌ അഭിമാ​നി​ക്കു​ന്നു. അതിന്റെ കാരണം കണ്ടെത്താൻ, ഓരോ വർഷവും ഈ അസാധാ​രണ മ്യൂസി​യം സന്ദർശി​ക്കുന്ന ജിജ്ഞാ​സു​ക്ക​ളായ 90,000 പേരെ​പ്പോ​ലെ ഞാനും അവി​ടെ​യെത്തി. 19-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ പ്രസിദ്ധ ഫ്രഞ്ച്‌ എഴുത്തു​കാ​ര​നായ വിക്‌ടർ ഹ്യൂഗോ “ലിവ്യാ​ഥാ​ന്റെ കുടലു​കൾ” എന്നു വിശേ​ഷി​പ്പിച്ച പാരീ​സി​ലെ അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ നമു​ക്കൊന്ന്‌ അടുത്തു പരി​ശോ​ധി​ക്കാം.

കടന്നു​ചെ​ല്ലാ​വുന്ന “കുടലു​കൾ”

അഞ്ചു മീറ്റർ അടിയി​ലേക്കു ചെല്ലു​മ്പോൾ സ്റ്റഫ്‌ ചെയ്‌തു വെച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഒരു എലിയെ കാണാം, മ്യൂസി​യ​ത്തി​ലെ ആദ്യ പ്രദർശ​ന​വ​സ്‌തു​വാണ്‌ അത്‌. ഭയപ്പെ​ടു​ത്തുന്ന ഒരു കാഴ്‌ച​തന്നെ! പാരീസ്‌ നിവാ​സി​ക​ളു​ടെ എണ്ണത്തിന്റെ മൂന്ന്‌ ഇരട്ടി വരും അവി​ടെ​യുള്ള എലിക​ളു​ടെ എണ്ണം എന്നു പറയ​പ്പെ​ടു​ന്നു. അതിശ​ക്ത​മായ വിഷപ​ദാർഥങ്ങൾ തിന്നാൽ പോലും അവയ്‌ക്ക്‌ ഒന്നും സംഭവി​ക്കു​ന്നില്ല. നല്ല ശാപ്പാടു കിട്ടു​ന്നുണ്ട്‌ അവയ്‌ക്ക്‌. ആ എലികൾ ഓരോ ദിവസ​വും 100 ടൺ പദാർഥങ്ങൾ അകത്താ​ക്കു​ന്നു​ണ്ട​ത്രേ. അത്‌ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളി​ലെ മാലി​ന്യ​ത്തി​ന്റെ മൂന്നി​ലൊ​ന്നു വരും.

അഴുക്കു​ജ​ല​ത്തി​ന്റെ​യും മഴവെ​ള്ള​ത്തി​ന്റ​യും പ്രവാ​ഹ​ത്തിൽ പെട്ട്‌ കല്ലുക​ളും ആണിക​ളും താക്കോ​ലു​ക​ളും ഭാരമുള്ള മറ്റു വസ്‌തു​ക്ക​ളു​മൊ​ക്കെ ഈ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളിൽ വന്നടി​യു​ന്നു. വെള്ളം ഇറ്റിറ്റു വീഴുന്ന ശബ്‌ദം കേൾക്കവെ, 2,100 കിലോ​മീ​റ്റർ നീളമുള്ള ബൃഹത്തായ ഈ ‘കുടലിൽ’നിന്നു മാലി​ന്യ​ങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യുന്ന യന്ത്രങ്ങൾ ഞാൻ നിരീ​ക്ഷി​ച്ചു. ആയിര​ത്തോ​ളം വരുന്ന അഴുക്കു​ചാൽ പ്രവർത്തകർ പ്രതി​വർഷം 15,000 ഘനമീറ്റർ മാലി​ന്യ​ങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യുന്നു. പുകമ​ഞ്ഞും കുത്തി​വീ​ഴുന്ന അഴുക്കു​വെ​ള്ള​വും ഭിത്തി​ക​ളിൽ പറ്റിപ്പി​ടി​ക്കുന്ന വഴുവ​ഴു​പ്പുള്ള പദാർഥ​ങ്ങ​ളും ജലനി​ര​പ്പി​ന്റെ പെട്ടെ​ന്നുള്ള ഉയർച്ച​യു​മൊ​ക്കെ അഴുക്കു​ചാൽ പ്രവർത്ത​ക​രു​ടെ ജോലി ദുഷ്‌ക​ര​മാ​ക്കു​ന്നു.

അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളു​ടെ മച്ചി​നോട്‌ ചേർന്ന്‌ വളഞ്ഞു​പു​ളഞ്ഞ്‌ പോകുന്ന പാത്തി​കൾക്കു​ള്ളിൽ ശുദ്ധജല പൈപ്പു​ക​ളും ടെലി​ഫോൺ കമ്പിക​ളും ട്രാഫിക്‌ ലൈറ്റു​ക​ളു​ടെ വയറു​ക​ളു​മൊ​ക്കെ​യാണ്‌ ഉള്ളത്‌.

തുടക്ക​മി​ട്ടത്‌ റോമാ​ക്കാർ

പാരീ​സിൽ അഴുക്കു​ചാൽ സംവി​ധാ​ന​ത്തി​നു തുടക്ക​മി​ട്ടത്‌ റോമാ​ക്കാ​രാണ്‌. ലാറ്റിൻ ക്വാർട്ടർ എന്ന പ്രദേ​ശത്ത്‌ റോമാ​ക്കാർ നിർമിച്ച ഉഷ്‌ണജല സ്‌നാ​ന​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളു​ടെ അവശി​ഷ്‌ട​ങ്ങൾക്ക്‌ അടിയി​ലാ​യി അവർ ഉണ്ടാക്കിയ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളു​ടെ 18 മീറ്റർ ഭാഗം ഇപ്പോ​ഴു​മുണ്ട്‌. എന്നാൽ റോമാ സാമ്രാ​ജ്യം നിലം​പൊ​ത്തി​യ​തോ​ടെ ആളുകൾ ശുചി​ത്വ​ത്തി​നു പ്രാധാ​ന്യം കൽപ്പി​ക്കാ​താ​യി. തുടർന്ന്‌, നൂറ്റാ​ണ്ടു​ക​ളോ​ളം പാരീസ്‌ വൃത്തി​ഹീ​ന​മായ, അനാ​രോ​ഗ്യ​ക​ര​മായ ഒരു നഗരമാ​യി തുടർന്നു. ദ്രാവക മാലി​ന്യ​ങ്ങൾ ഒഴുക്കി​ക്ക​ള​യാ​നുള്ള അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ (തെരു​വി​നു മധ്യേ​യുള്ള പാത്തികൾ) അല്ലെങ്കിൽ ഓടകൾ മാത്രമേ അവിടെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. സദാ ദുർഗന്ധം വമിച്ചി​രുന്ന ഈ ഓടകൾ രോഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ വിളനി​ലം ആയിത്തീർന്നു. മൂടി​യി​ല്ലാ​തെ കിടന്നി​രുന്ന ഒരു അഴുക്കു​ചാ​ലിൽ വീണതി​നെ തുടർന്ന്‌ ലൂയി ആറാമൻ രാജാ​വി​ന്റെ മൂത്ത മകൻ 1131-ൽ രോഗം പിടി​പെട്ടു മരണമ​ടഞ്ഞു.

തുറന്നു കിടന്നി​രുന്ന ഓടക​ളി​ലും മൂടികൾ സഹിതം പുതു​താ​യി ഉണ്ടാക്കിയ ഏതാനും ഓടക​ളി​ലും ആളുകൾ ചപ്പുച​വ​റു​കൾ നിക്ഷേ​പി​ച്ചി​രു​ന്ന​തി​ന്റെ ഫലമായി അവ പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ അടഞ്ഞു​പോ​യി. സെയ്‌ൻ നദിയിൽ വെള്ളം പൊങ്ങു​മ്പോൾ ഈ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളി​ലെ ദുർഗന്ധം വമിക്കുന്ന ചെളി​യും മാലി​ന്യ​ങ്ങ​ളും പുറ​ത്തേക്കു തള്ളിവ​രു​മാ​യി​രു​ന്നു. അക്കാലത്ത്‌ പാരീ​സി​ലെ അഴുക്കു​ചാൽ സംവി​ധാ​നം തീരെ അപര്യാ​പ്‌ത​മാ​യി​രു​ന്നു. 1636-ൽ 4,15,000 പേരുടെ ഉപയോ​ഗ​ത്തി​നാ​യി ആകെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നത്‌ 23 കിലോ​മീ​റ്റർ നീളം വരുന്ന ഈ അഴുക്കു​ചാൽ സംവി​ധാ​നം ആയിരു​ന്നു. ഒന്നര നൂറ്റാണ്ടു കഴിഞ്ഞ​പ്പോ​ഴും അതിന്റെ നീളത്തി​ലു​ണ്ടായ വർധനവ്‌ കേവലം മൂന്നു കിലോ​മീ​റ്റർ മാത്ര​മാ​യി​രു​ന്നു. നെപ്പോ​ളി​യന്റെ കാലത്ത്‌ ഈ അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ വളരെ​യ​ധി​കം അടഞ്ഞു​പോ​യി​രു​ന്നു.

പത്തൊ​മ്പ​താം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ, അതുവരെ ഉണ്ടായി​രുന്ന അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ പരി​ശോ​ധിച്ച്‌ അവയുടെ സ്‌കെ​ച്ചു​കൾ ഉണ്ടാക്കി. മൊത്തം ഇരുന്നൂ​റോ​ളം ടണലുകൾ ഉള്ളതായി കണ്ടെത്തി, അവയിൽ പലതും മുമ്പ്‌ അറിയ​പ്പെ​ടാ​തെ കിടന്ന​താ​യി​രു​ന്നു. നൂറ്റാ​ണ്ടു​ക​ളാ​യി അടിഞ്ഞു​കൂ​ടിയ ടൺ കണക്കിനു ചെളി എങ്ങനെ നീക്കം ചെയ്യാ​നാ​കു​മാ​യി​രു​ന്നു? പാരീ​സി​ലെ തെരു​വു​കൾക്ക്‌ അടിയിൽ വിലപി​ടി​പ്പുള്ള പല വസ്‌തു​ക്ക​ളും കണ്ടെത്താൻ സാധി​ക്കു​മെന്ന വാർത്ത എങ്ങും പരന്ന​തോ​ടെ, ആർത്തി പൂണ്ട നിധി​വേ​ട്ട​ക്കാർ അവി​ടെ​യെത്തി അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളി​ലെ ചെളി മുഴുവൻ അരിച്ചു​പെ​റു​ക്കി. നാണയ​ങ്ങ​ളും ആഭരണ​ങ്ങ​ളും ആയുധ​ങ്ങ​ളു​മൊ​ക്കെ അവർക്കു കിട്ടി.

അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ കൂട്ടി​യോ​ജി​പ്പി​ക്കു​ന്നു

ഒടുവിൽ ഈ അഴുക്കു​ചാൽ സംവി​ധാ​നം കൂട്ടി​യോ​ജി​പ്പിച്ച്‌, ആധുനി​ക​വ​ത്‌ക​രിച്ച്‌, വ്യാപി​പ്പിച്ച്‌ ഓരോ വീടു​മാ​യി ബന്ധിപ്പി​ച്ചു. അപ്രതീ​ക്ഷിത വെള്ള​പ്പൊ​ക്കം ഉണ്ടാകാ​നുള്ള സാധ്യത കണക്കി​ലെ​ടുത്ത്‌ വലിപ്പ​മുള്ള കുഴലു​കൾ സ്ഥാപിച്ചു. 1878-ൽ 650 കിലോ​മീ​റ്റർ നീളത്തിൽ സഞ്ചാര​യോ​ഗ്യ​മായ കനാലു​കൾ കൂറ്റൻ കമാന​ങ്ങൾക്കു കീഴെ കൂടി ഒഴുകി​യി​രു​ന്നു. “അഴുക്കു​ചാൽ വൃത്തി​യാ​യി, . . . അവൾ പുത്തനാട അണിഞ്ഞു,” വിക്‌ടർ ഹ്യൂഗോ എഴുതി.

ഇരുപ​താം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ ഈ അഴുക്കു​ചാ​ലു​കൾ ഇരട്ടി​പ്പി​ച്ചു. അവ നഗരത്തി​ന്റെ​തന്നെ പകർപ്പാ​യി മാറി. ഏതു വിധത്തിൽ? ഓരോ അഴുക്കു​ചാ​ലി​നും അത്‌ ഒഴുകുന്ന തെരു​വി​ന്റെ പേരും അതിനു മുകളി​ലുള്ള കെട്ടി​ട​ത്തി​ന്റെ നമ്പരും കിട്ടി. 1991-ൽ, 33 കോടി ഡോള​റി​ന്റെ ഒരു നവീകരണ പദ്ധതി തുടങ്ങി​വെ​ച്ച​തോ​ടെ കൂടുതൽ പുരോ​ഗതി ഉണ്ടായി. ദിവസ​വും 12 ലക്ഷം ഘനമീറ്റർ വെള്ളം ഒഴുകി​പ്പോ​കുന്ന ഈ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളു​ടെ ദശവത്സര നവീകരണ പദ്ധതി​യിൽ ശുചീ​ക​രണം നടത്തുന്ന ഓട്ടോ​മാ​റ്റിക്‌ യന്ത്രങ്ങ​ളും കമ്പ്യൂ​ട്ടർവ​ത്‌കൃത നിയന്ത്രണ സംവി​ധാ​ന​ങ്ങ​ളും സ്ഥാപി​ക്കു​ന്നത്‌ ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു.

അവിടത്തെ എന്റെ സന്ദർശനം അവസാ​നി​ക്കാ​റാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും, എന്റെ ഭൂഗർഭ സന്ദർശനം കഴിഞ്ഞി​രു​ന്നില്ല. “പാരീ​സി​ന്റെ അധോ​ഭാ​ഗങ്ങൾ കാണണ​മെ​ങ്കിൽ, ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​ക​ളി​ലേക്കു പോകണം,” സ്‌മര​ണി​കകൾ വിൽക്കുന്ന ഒരാൾ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു. “ഇരുപതു മീറ്റർ അടിയി​ലാ​യി ഭൗമാ​ന്തർഭാ​ഗത്ത്‌ 60 ലക്ഷം ആളുക​ളു​ടെ അസ്ഥികൾ കൂട്ടി​യി​ട്ടി​രി​ക്കുന്ന സ്ഥലമാണ്‌ അത്‌.” അവ എവി​ടെ​നി​ന്നു വന്നു?

പള്ളികൾ അന്തരീ​ക്ഷത്തെ മലിനീ​ക​രി​ക്കു​ന്നു

പാരീ​സി​ലെ ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​കൾക്ക്‌ അസ്ഥികൾ ലഭിച്ചത്‌ 18-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലാണ്‌. മധ്യയു​ഗങ്ങൾ മുതൽ, ആളുകളെ പള്ളിക​ളി​ലോ അവയ്‌ക്കു സമീപ​മോ ആണ്‌ അടക്കി​യി​രു​ന്നത്‌. പള്ളിക്കു പണം കിട്ടി​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും അത്‌ അനാ​രോ​ഗ്യ​ക​ര​മായ ഒരു സംഗതി ആയിരു​ന്നു. ഈ സെമി​ത്തേ​രി​കൾ നഗരത്തി​ന്റെ ഹൃദയ​ഭാ​ഗത്ത്‌ ആയിരു​ന്നു. പാരീ​സി​ലെ ഏറ്റവും വലിയ സെമി​ത്തേ​രി​യായ സെയ്‌ന്റ്‌സ്‌-ഇന്നസെ​ന്റ്‌സ്‌ ചുറ്റു​പാ​ടു​മു​ള്ള​വർക്ക്‌ ഒരു പേടി​സ്വ​പ്‌നം ആയിത്തീർന്നു. 20-ഓളം പള്ളിക​ളിൽ നിന്നുള്ള മരിച്ച​വ​രു​ടെ ശരീര​ങ്ങ​ളും അതു​പോ​ലെ​തന്നെ തിരി​ച്ച​റി​യാൻ കഴിയാത്ത ശവശരീ​ര​ങ്ങ​ളും മഹാമാ​രി​യാൽ മരിച്ച​വ​രു​ടെ ശരീര​ങ്ങ​ളു​മൊ​ക്കെ 7,000 ചതുരശ്ര മീറ്റർ വരുന്ന ആ സെമി​ത്തേ​രി​യി​ലാണ്‌ സംസ്‌ക​രി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌.

1418-ൽ, ‘കറുത്ത മരണം’ എന്നു വിളി​ക്ക​പ്പെട്ട പ്ലേഗു​രോ​ഗ​ത്താൽ മരിച്ച 50,000-ത്തോളം പേരുടെ ശരീരങ്ങൾ അവി​ടെ​യാ​ണു സംസ്‌ക​രി​ച്ചത്‌. 1572-ൽ ‘ബാർത്തോ​ലാ​മ്യൂ പുണ്യ​വാ​ളന്റെ തിരു​നാ​ളി​ലെ’ കൂട്ട​ക്കൊ​ല​യിൽ മരിച്ച​വ​രു​ടെ ശരീര​ങ്ങ​ളും സെയ്‌ന്റ്‌സ്‌-ഇന്നസെ​ന്റ്‌സി​ലേക്കു കൊണ്ടു​വന്നു.a പിന്നീട്‌, ഈ സെമി​ത്തേരി അടച്ചു​പൂ​ട്ട​ണ​മെന്ന മുറവി​ളി ഉയർന്നു. ഇരുപതു ലക്ഷത്തോ​ളം വരുന്ന ശവശരീ​രങ്ങൾ പത്തു മീറ്റ​റോ​ളം ആഴത്തിൽ കൂട്ടി​യി​ട്ടി​രു​ന്ന​തി​ന്റെ ഫലമായി തറനി​രപ്പ്‌ രണ്ടു മീറ്ററി​ല​ധി​കം ഉയർന്നു​വന്നു. രോഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഒരു വിളനി​ലം ആയിരു​ന്നു ഈ സെമി​ത്തേരി. അതിൽനിന്ന്‌ വമിച്ചി​രുന്ന ദുർഗന്ധം നിമിത്തം പാലും വീഞ്ഞു​മൊ​ക്കെ പുളി​ച്ചു​പോ​കു​മെന്നു പറയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, പുരോ​ഹി​ത​വർഗം ആ സെമി​ത്തേരി അടച്ചു​പൂ​ട്ടുന്ന കാര്യത്തെ എതിർത്തു.

1780-ൽ അവിടത്തെ ഒരു സമൂഹ കല്ലറ പൊട്ടി​പ്പി​ളർന്ന്‌ അതിനു​ള്ളി​ലെ ശവശരീ​രങ്ങൾ അടുത്തുള്ള അറകളി​ലേക്കു ചിതറി​വീ​ണു. അതുകൂ​ടി ആയപ്പോ​ഴേ​ക്കും പൊതു​ജ​ന​ങ്ങൾക്കു പൊറു​തി മുട്ടി! ആ സെമി​ത്തേരി അടച്ചു​പൂ​ട്ടു​ക​യും പാരീ​സിൽ ശവസം​സ്‌കാ​രം നിരോ​ധി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. പൊതു​ക​ല്ല​റ​ക​ളിൽ ഉണ്ടായി​രുന്ന അസ്ഥിക​ളും മറ്റും ടൊൺബ്‌-ഇസ്‌വാർ ക്വാറി​ക​ളി​ലേക്കു മാറ്റി. ഓരോ രാത്രി​യി​ലും അവി​ടെ​നിന്ന്‌ അസ്ഥികൾ വണ്ടിക​ളിൽ കൊണ്ടു​പോ​കു​ന്നത്‌ ഭീതി​പ്പെ​ടു​ത്തുന്ന ഒരു കാഴ്‌ച​യാ​യി​രു​ന്നു. 15 മാസ​ത്തോ​ളം അതു തുടർന്നു. മറ്റു 17 സെമി​ത്തേ​രി​ക​ളു​ടെ​യും 300 ആരാധനാ സ്ഥലങ്ങളു​ടെ​യും കാര്യ​ത്തി​ലും ഇതു നടപ്പാ​ക്കാൻ തീരു​മാ​ന​മാ​യി. 17.5 മീറ്റർ നീളമുള്ള ഒരു ഷാഫ്‌റ്റ്‌ വഴിയാണ്‌ ആ അസ്ഥികൾ താഴേക്ക്‌ ഇട്ടത്‌. ആ ഷാഫ്‌റ്റ്‌ ഉണ്ടായി​രുന്ന സ്ഥാനത്ത്‌ ഇപ്പോൾ തെരു​വിൽനിന്ന്‌ ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​യി​ലേക്കു നയിക്കുന്ന ഒരു പടി​ക്കെ​ട്ടാ​ണു​ള്ളത്‌.

പാരീ​സി​ലെ ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​കൾ സന്ദർശി​ക്കൽ

പാരീ​സി​ലെ ലാറ്റിൻ ക്വാർട്ട​റി​ന്റെ തൊട്ടു വടക്കാ​യാണ്‌ ദാൻഫെർ-റൊഷ്‌രോ നഗരവീ​ഥി. അവി​ടെ​നിന്ന്‌ 91 പടിക​ളി​റങ്ങി ഞാൻ ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​യിൽ എത്തി. 1787-ൽ തീപ്പന്ത​ങ്ങ​ളു​ടെ വെളി​ച്ച​ത്തിൽ ഈ ഭൂഗർഭ ശ്‌മശാ​നം ആദ്യം കാണാ​നെ​ത്തി​യ​വ​രിൽ രാജ​കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലെ പ്രഭ്വി​മാർ പോലും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഇന്ന്‌, ഓരോ വർഷവും 1,60,000 പേർ ഇവിടം കാണാ​നെ​ത്തു​ന്നു.

പടി​ക്കെട്ട്‌ ഇറങ്ങി​ച്ചെ​ല്ലു​മ്പോൾ, അന്തമി​ല്ലാ​തെ നീണ്ടു​കി​ട​ക്കു​ന്ന​തെന്നു തോന്നി​ക്കുന്ന ഇടനാ​ഴി​ക​ളു​ടെ ഒരു ശൃംഖല കാണാം, അതിന്‌ ഇരുവ​ശ​ങ്ങ​ളി​ലു​മാ​യാണ്‌ മൃതശ​രീ​രങ്ങൾ വെച്ചി​രു​ന്നത്‌. ഈ ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​യു​ടെ വിസ്‌തൃ​തി 11,000 ചതുരശ്ര മീറ്ററി​ല​ധി​കം വരുമെന്ന വസ്‌തുത ഓർത്തു​കൊണ്ട്‌ ഞാൻ ജാഗ്ര​ത​യോ​ടെ അതിലൂ​ടെ നടന്നു. ഫിലി​ബെർ അസ്‌പെർ എന്നൊ​രാൾ നൂറു​ക​ണ​ക്കി​നു കിലോ​മീ​റ്റർ ദൈർഘ്യം വരുന്ന ഈ ഇടനാ​ഴി​ക​ളി​ലൂ​ടെ സഞ്ചരിച്ചു വഴി കണ്ടെത്താൻ ശ്രമി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും, അയാൾക്ക്‌ അതിനു കഴിഞ്ഞില്ല. 1793-ൽ ആ ഇടനാ​ഴി​ക​ളിൽ എവി​ടെ​യോ വെച്ച്‌ അയാൾക്കു വഴി തെറ്റി. 11 വർഷത്തി​നു ശേഷം അയാളു​ടെ അസ്ഥികൂ​ടം കണ്ടെത്തി, ധരിച്ചി​രുന്ന വസ്‌ത്ര​ങ്ങ​ളും കൈവ​ശ​മു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന താക്കോ​ലും കണ്ടാണ്‌ ആളെ തിരി​ച്ച​റി​ഞ്ഞത്‌.

പാരീസ്‌ നഗരത്തി​ന്റെ അടിയി​ലെ 30 ശതമാനം പ്രദേ​ശ​വും പാറമ​ട​ക​ളാണ്‌. പാറ പൊട്ടി​ച്ചു​മാ​റ്റുന്ന പ്രവർത്തനം ദീർഘ​കാ​ലം അനിയ​ന്ത്രി​ത​മാ​യി തുടർന്നു. എന്നാൽ, 1774-ൽ റ്യൂ ദെൻഫ​റി​ന്റെ (നരക​ത്തെ​രുവ്‌, ഇപ്പോൾ ദാൻഫെർ-റൊഷ്‌രോ) 300 മീറ്റർ പ്രദേശം ഇടിഞ്ഞു​വീ​ണ​തി​ന്റെ ഫലമായി 30 മീറ്റർ ആഴമുള്ള ഒരു ഗർത്തം ഉണ്ടായി. പാരീസ്‌ താഴേക്ക്‌ ഇടിഞ്ഞു​വീ​ഴും എന്ന അവസ്ഥയി​ലാ​യി. “നാം മുകളിൽ കാണുന്ന” ശിലാ​നിർമി​തി​ക​ളു​ടെ “അടിഭാ​ഗം പൊള്ള​യാണ്‌,” ഒരു എഴുത്തു​കാ​രൻ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെട്ടു. ഈ ഭൂഗർഭ ഇടനാ​ഴി​കളെ താങ്ങി​യു​റ​പ്പി​ക്കാൻ, മനോ​ജ്ഞ​മായ കമാനങ്ങൾ പണിയു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

“ഈ ഇടനാ​ഴി​കൾ നിർമി​ച്ച​പ്പോൾ കല്ലു പാകാ​ഞ്ഞതു കഷ്‌ട​മാ​യി,” ചെളി പുരണ്ട കാലു​ക​ളി​ലേക്കു നോക്കി ഞാൻ വിലപി​ച്ചു. കാലുകൾ ചെളി​യിൽ തെന്നി​യ​പ്പോൾ ഞാൻ കനത്ത ഒരു വെങ്കല വാതി​ലിൽ കടന്നു​പി​ടി​ച്ചു. ആ വാതി​ലിന്‌ അപ്പുറം ഒരു ഇടനാ​ഴി​യുണ്ട്‌, അതിന്റെ ഭിത്തികൾ നിർമി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ മനുഷ്യ​രു​ടെ അസ്ഥികൾ കൊണ്ടാണ്‌. നിരനി​ര​യാ​യും കുരി​ശു​ക​ളു​ടെ​യും റീത്തു​ക​ളു​ടെ​യു​മൊ​ക്കെ ആകൃതി​യി​ലും വെച്ചി​രി​ക്കുന്ന വികൃ​ത​മായ തലയോ​ട്ടി​ക​ളും ദുർബ​ല​മായ കാലസ്ഥി​ക​ളും ബീഭത്സ​മായ ഒരു കാഴ്‌ച​യാണ്‌. ബൈബിൾ വാക്യ​ങ്ങ​ളും കാവ്യ​ശ​ക​ല​ങ്ങ​ളും കൊത്തി​വെ​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സ്ലാബു​ക​ളും അങ്ങിങ്ങാ​യി കാണാം, ജീവി​ത​ത്തി​ന്റെ​യും മരണത്തി​ന്റെ​യും അർഥത്തെ കുറി​ച്ചുള്ള മനുഷ്യ​ന്റെ ചിന്തകളെ പ്രതി​ഫ​ലി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​താണ്‌ അവ.

ഭൂഗർഭ സെമി​ത്തേ​രി​യിൽനി​ന്നു പുറത്തു കടന്ന​പ്പോൾ ഞാൻ ഷൂസിലെ ചെളി ഓടയി​ലേക്കു കുടഞ്ഞി​ട്ടു. ഇത്തവണ താക്കോൽക്കൂ​ട്ടം ഓടയിൽ വീഴാ​തി​രി​ക്കാൻ ഞാൻ ശ്രദ്ധിച്ചു! പാരീ​സി​ലെ വിസ്‌മ​യ​ക​ര​മായ ഭൂഗർഭ ലോകത്ത്‌ നടത്തിയ സന്ദർശനം ഒരു അനുഭ​വം​തന്നെ ആയിരു​ന്നു, ഞാനത്‌ പെട്ടെ​ന്നൊ​ന്നും മറക്കില്ല. നിസ്സം​ശ​യ​മാ​യും, പുറമേ കാണു​ന്ന​തി​ലു​മേറെ കാര്യങ്ങൾ പാരീ​സി​ലുണ്ട്‌.

[അടിക്കു​റി​പ്പു​കൾ]

[25-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

പാരീസിലെ അഴുക്കു​ചാ​ലു​ക​ളു​ടെ ഒരു ഭാഗത്തി​ന്റെ പ്രവേ​ശ​ന​ദ്വാ​രം

[കടപ്പാട]

Valentin, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Giet

[25-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

അഴുക്കുചാൽ സംവി​ധാ​നം സന്ദർശി​ക്കു​ന്നു

[കടപ്പാട]

J. Pelcoq, The Boat, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Giet

[25-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

പാരീസിലെ അഴുക്കു​ചാൽ സംവി​ധാ​ന​ത്തി​ന്റെ പരിച്‌ഛേ​ദം

[കടപ്പാട]

Ferat, Musée Carnavalet, © Photothèque des Musées de la Ville de Paris/Cliché: Briant

[26-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

വികൃതമായ തലയോ​ട്ടി​ക​ളും ദുർബ​ല​മായ കാലസ്ഥി​ക​ളും നിരനി​ര​യാ​യും കുരി​ശു​ക​ളു​ടെ​യും റീത്തു​ക​ളു​ടെ​യു​മൊ​ക്കെ ആകൃതി​യി​ലും വെച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു

[26-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ബഹിർഗമന മാർഗ​ത്തി​നു മുമ്പാ​യുള്ള ഒരു ആലേഖനം: “മരണത്തി​ന്റെ വിഷമു​ള്ളു പാപം”—1 കൊരി​ന്ത്യർ 15:56.

[26-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

അഴുക്കുചാലുകൾ വൃത്തി​യാ​ക്കുന്ന യന്ത്രങ്ങൾ

[24-ാം പേജിലെ ചിത്ര​ത്തിന്‌ കടപ്പാട്‌]

Map background on pages 24-7: Encyclopædia Britannica/9th Edition (1899)