Fifitaki e Tua ha Lautolu
Ne Fakauka a Ia Pete e Tau Fakahogohogo Manava
KUA logona hifo e Samuela e maanu i Sailo. Ti tuga kua teitei tafia e taone he tau hihina mata. Loga fēfē e fale ne logona e tagi he tau fifine mo e fanau, ko e maanu ha ko e ogo hagaao ke he tau matua taane, tau taane, tau tama taane mo e tau tugaane ka nakai liliu mai ki kaina? Iloa e tautolu ko e tau Isaraela ne mamate ko e kavi ni ke he 30,000 kautau he kaumahala kelea ke he tau lima he tau Filisitia he nakai leva e mole e mamate he 4,000 ke he taha tauaga foki.—1 Samuela 4:1, 2, 10.
Ko e taha vala naia he tau matematekelea tupufetui. Ko e Ekepoa ne Mua ko Eli, ne tokoua e tama taane mahani kelea ko Hofeni mo Fineaso, ne tamai e puha tapu he maveheaga i Sailo. Kua fa tuku ai he poko tapu he fale uta fano, ko e faituga ne tuga e fale ie, ti ko e puha uho nei ko e fakamailoga kua ha ha i ai e Atua. Ti uta he tau tagata e Puha ke he tauaga, he manamanatu goagoa to eke ai mo fakamonuinaaga mo e foaki ki a lautolu e kautū. Ka e fofō he tau tagata Filisitia e Puha ti tamate a Hofeni mo Fineaso.—1 Samuela 4:3-11.
Ko e faituga i Sailo ne lilifu ha kua ha ha i ai e Puha ke he loga e tau senetenari. Mogonei kua galo ai. He logona e ogo nei, ko Eli ne 98 e tau he moui ne tō halatua he nofoa haana ti mate. Ko e figona fifine haana nukua mate e taane he aho ia ni, ne mate he fanau e tama. Ato mate, ne pehē a ia: “Kua uta kehe e lilifu a Isaraela.” Ti kua nakai liu a Sailo ke tatai foki.—1 Samuela 4:12-22.
To fahia fēfē a Samuela ke he tau hogohogo manava lalahi nei? Ti tūmauokafua fēfē e tua haana ke he paleko he lagomatai e tau tagata ne galo e puipuiaga mo e talia ha Iehova? Ko tautolu oti he vahā nei kua liga fehagai he falu magaaho ke he tau mena uka mo e tau hogohogo manava ne paleko e tua ha tautolu, ti kitekite la ko e heigoa ha tautolu ka ako mai ia Samuela.
Ne “Eke Ai e Mahani Tututonu” ma Haana
Ne hiki e tala he Tohi Tapu mogonei mai ia Samuela mo e hagaaki atu ke he Puha tapu, he fakakite ki a tautolu e puhala ne matematekelea e tau tagata Filisitia he uta ai mo e peehi ke liuaki ai. He hagaaki atu foki a tautolu ki a Samuela, ne kavi ke he 20 e tau he mole. (1 Samuela 7:2) Ko e heigoa haana ne taute he tau tau ia? Nakai lata ia tautolu ke tali manatu.
Iloa e tautolu ato kamata e magahala nei, ne “[“matutaki ke,” NW] hoko e kupu a Samuela kia Isaraela oti.” (1 Samuela 3:21) Kua fakakite he tala ko e magaaho ne oti e magahala ia, ne mahani a Samuela ke ahiahi atu ke he tolu e maaga i Isaraela, he fano tumau ki ai he tau tau takitaha ke fakatotoka e taufetoko mo e fakamafola e tau matakupu. Ato liu atu a ia ke he kaina haana i Rama. (1 Samuela 7:15-17) Maaliali ai, ne lavelave tumau a Samuela, mo e he magahala he 20 e tau ia, ne lahi mahaki e gahua haana ke taute.
Ko e mahani feuaki mo e kolokolovao he tau tama taane ha Eli ne moumou e tua he tau tagata. Ti tokologa ne tuga kua liliu tapuaki ke he tau tupua tā. He mole ua e tau hogofulu tau he gahua malolō, ne tala age e Samuela e ogo nei ke he tau tagata: “Kaeke kua liliu atu a mutolu kia Iehova mo e ha mutolu a tau loto katoa, ti tuku kehe ā ia mutolu e tau atua kehe katoa mo Asaira, ti tauteute ā e mutolu ha mutolu a tau loto ma Iehova, ti fekafekau atu a mutolu kia ia hokoia ni; ti laveaki mai e ia a mutolu he lima he tau tagata Filisitia.”—1 Samuela 7:3.
Kua mamafa e “lima he tau tagata Filisitia” ke he tau tagata. Ha kua kaumahala lahi e kau ha Isaraela, ne atāina e tau tagata Filisitia ke ekefakakelea e tau tagata he Atua he fakapehia a lautolu. Ka e fakamalolō e Samuela e tau tagata to hiki e tau tuaga kaeke kua liliu atu a lautolu ki a Iehova. Makai nakai a lautolu? Ke he fiafia ha Samuela, ne tuku kehe e lautolu e tau tupua tā ha lautolu ‘ti fekafekau ai kia Iehova hokoia.’ Ne fakahoko e Samuela e fonoaga i Misepa, ko e taone he motu mouga he faahi tokelau ha Ierusalema. Ko e tau tagata ne fakapotopoto mai, fakakanopogi, mo e fakatokihala he tau agahala loga ha lautolu he tapuaki ke he tau tupua tā.—1 Samuela 7:4-6.
Ka e iloa he tau Filisitia e fakapotopoto lahi mai nei mo e kitia e magaaho. Ne fakafano e lautolu e kau ha lautolu ki Misepa ke kelipopo e tau tagata tapuaki ia ha Iehova. Ne logona he tau Isaraela e ogo he hagahaga kelea hane gutu mai. Matakutaku lahi ai ne ole a lautolu ki a Samuela ke liogi ma lautolu. Ne liogi a ia, ti taute foki e poa. He taute e matagahua tapu ia, ne tau atu e kau Filisitia ke he motu ko Misepa. Ne tali e Iehova e liogi ha Samuela. Ati fakatoka mai mogoia e Iehova e ita lahi haana. “Ti fakapaku mai ai e Iehova e lagi mo e paku lahi e lagi ke he aho ia ki luga he tau tagata Filisitia.”—1 Samuela 7:7-10.
Mogonei, lata nakai a tautolu ke manamanatu kua tuga e tau tama ikiiki e tau tagata Filisitia ia ne fehola he matakutaku ke fakamumuli i tua he tau matua fifine ha lautolu ka logona e lautolu e tau pakulagi? Nakai, ko e tau kautau maō anei he latau. Ti ko e pakulagi nei ne liga logona laia e lautolu. Ko e tomumu kia he leo he “paku lahi” nei? Kua hau kia he pulagi lanu moana ne afua, po ke kua taogo mai ai he tau kaukau mouga? Ko e mena fe ni, ne fakagogoa mo e fakahopoate he mena nei e tau Filisitia ia. Ha kua fakagogoa lahi, ne amanaki a lautolu ti hiki mai he tau tagata vale ke he tau tagata hopoate. Ne tafeoho atu e tau tagata taane ha Isaraela mai i Misepa ti keli a lautolu ti tutuli fakamamao atu a lautolu ke he faahi toga ki lalo ha Ierusalema.—1 Samuela 7:11.
Ko e tauaga ia ko e hikiaga aoga lahi. Kua matutaki e tau tagata Filisitia ke tukumuli ke he magaaho fakahiku he eke a Samuela mo fakafili. Ne liliu e tau maaga takitaha ke he takitakiaga he tau tagata he Atua.—1 Samuela 7:13, 14.
Loga e senetenari fakamui, ne tohi he aposetolo ko Paulo a Samuela fakalataha mo e tau fakafili mo e tau perofeta tua fakamooli ne “eke ai e mahani tututonu.” (Heperu 11:32, 33) Ne lagomatai mooli e Samuela ke tamai e mena kua mitaki mo e hako ki mua he Atua. Ti fakatumau a ia ke eke pihia ha kua fakatali fakatekiteki a ia ki a Iehova, he matutaki fakamooli ke he gahua haana pete e tau hogohogo manava. Ne fakakite foki e ia e aga loto fakaaue. He mole e kautū i Misepa, ne fakatū hake e Samuela e fakamailoga ke fakamanatu e puhala ne lagomatai e Iehova e tau tagata haana.—1 Samuela 7:12.
Manako nakai a koe ke “eke ai e mahani tututonu” ma haau? Ka pihia, lata ia koe ke ako mai he fakauka ha Samuela mo e aga fakatokolalo mo e loto fakaaue haana. Ko hai ia tautolu ne nakai manako ke moua e tau mahani ia? Kua mitaki ki a Samuela ke moua mo e fakakite e tau mahani pihia he fuata agaia, ha kua feleveia a ia mo e tau hogohogo manava lalahi atu he tau tau fakamui haana.
‘Ko e Hau a Tau Tama Nakai O ke he Hau a Puhala’
He liu foki a tautolu kitia a Samuela, kua “motua ai” a ia. Tokoua e tama taane lalahi ha Samuela he mogonei, ko Ioelu mo Avia, ti tuku age e ia ki a laua e kotofaaga ke lagomatai a ia ke he gahua fakafili. Ka e momoko ai, ne nakai tumau e falanaki haana. Pete kua mahani fakamooli mo e tututonu a Samuela, ne fakaaoga he tau tama taane haana e tau tuaga ha laua ma e tau mouaaga lotokai, he fakakeukeu e fakafili tonu mo e talia e tau mena fakaalofa.—1 Samuela 8:1-3.
Taha aho, ko e tau patu i Isaraela ne o atu ke he perofeta motua ke hokotaki. “Ko e hau a tau tama foki nakai o a laua ke he hau a puhala,” he talahau e lautolu. (1 Samuela 8:4, 5) Mailoga nakai e Samuela e lekua? Nakai talahau he tala. He nakai tuga a Eli, ko Samuela ne nakai ko e matua taane fakateaga. Ne akonaki mo e fakahala e Iehova a Eli he kaumahala ke fakahako e mahani kelea he tau tama taane haana, ha kua mua atu e fakalilifu ke he tau tama taane haana ke he Atua. (1 Samuela 2:27-29) Ne nakai moua e Iehova e hehē pihia ia Samuela.
Nakai fakakite he tala e fuafuakelea mamahi, fakaatukehe, po ke hogohogo manava ha Samuela he magaaho ne iloa e ia e mahani kelea he tau tama taane haana. Tokologa e matua ne pihia foki e logonaaga. He vahā kelea lahi mahaki nei, ko e totoko ke he pule mo e akonaki fakamatua kua tupu holofa. (2 Timoteo 3:1-5) Ko e tau matua hane fehagai mo e tau mamahi pihia ka moua taha mafanatia mo e takitakiaga he fifitakiaga ha Samuela. Ne nakai fakaatā e ia e nakai fakamooli he tau tama taane haana ke hiki e puhala haana. Manatu, pete ni ka kaumahala e tau kupu mo e akonakiaga ke hokotia ke he tau loto maō, kua tumau e fifitakiaga fakamatua ke eke mo faiaoga malolō lahi. Ti ha ha tumau he tau matua e magaaho ke fakamatalahi ha lautolu a Matua, ko Iehova ko e Atua—tuga ne taute e Samuela.
‘Kia Fakatu e Patuiki ma Mautolu’
Ko e tau tama taane ha Samuela kua nakai iloa e lahi mahaki he lauiaaga he lotokai mo e fulukovi ha laua. Ne matutaki atu e tau patu i Isaraela ke pehē ki a Samuela: “Kia fakatu e koe e patuiki ma mautolu, ke fakafili e ia a mautolu ke tuga ne tau motu oti.” Logona hifo kia e Samuela tuga kua fakaheu e poakiaga ia? Mua atu, kua fakafili e ia e tau tagata ia ke lata mo Iehova ke loga lahi e tau tau. Mogonei kua manako a lautolu, nakai ke he ha perofeta noa ni tuga a Samuela, ka ko e patuiki ke eke mo fakafili ha lautolu. Ne fai patuiki e tau motu ne agaagai ia lautolu, ti manako e tau Isaraela ke fai foki! Tali atu fēfē a Samuela? “Ka e kelea kia Samuela e tau kupu,” he totou e tautolu.—1 Samuela 8:5, 6.
Mailoga e puhala ne tali a Iehova he magaaho ne finatu a Samuela ki a ia he liogi: “Kia fanogonogo ā koe ke he kupu he motu ke he tau mena oti ne tala atu ai a lautolu kia koe; ha kua nakai tiaki e lautolu a koe, ka kua tiaki e lautolu au, ke nakai eke au mo patuiki ha lautolu.” Ko e mafanatia ha ia ki a Samuela, ka kua ekefakakelea fakalialia e tau tagata ia ke he Atua Mua Ue Atu! Ne pehē a Iehova ke he perofeta haana ke hataki e tau Isaraela ke he fua kelea lahi ka moua e lautolu he fai patuiki tagata. He taute pihia e Samuela, ne fakamakamaka a lautolu: “Nakai ni, ka to fai patuiki ni a mautolu.” He tumau e omaoma ha Samuela ke he Atua, ne fano a ia mo e fakauku e patuiki ne fifili e Iehova.—1 Samuela 8:7-19.
Ka e fēfē e mahani omaoma ha Samuela? Ke he puhala ita mo e fakateaga? Fakaatā nakai e ia e hogohogo manava ke fakakona e loto haana, ti toka e kona ia ke vakavaka? Loga e tagata ka tali pihia ke he tuaga ia, ka e nakai pihia a Samuela. Ne fakauku e ia a Saulo ti fakailoa ko e tagata a ia ne fifili ni e Iehova. Ne figita e ia a Saulo, ko e fakamailoga he taliaaga mo e omaoma ke he patuiki foou. Ti pehē a ia ke he tau tagata: “Kua kitia nakai e mutolu a ia kua fifili e Iehova, kua nakai ha i ai taha ke he motu oti ke tatai mo ia?”—1 Samuela 10:1, 24.
Ne nakai hagaaki a Samuela ke he tau hehē, ka ke he mitaki he tagata ne fifili e Iehova. Ki a ia ni, ne hagaaki a ia ke he tuaga fakamooli haana ke he Atua ka e nakai ke he taliaaga he tau tagata hikihikifano. (1 Samuela 12:1-4) Ne gahua fakamooli foki a ia ke he kotofaaga ni haana, he fakatonu e tau tagata he Atua ke he tau hagahaga kelea fakaagaaga ne feleveia mo lautolu mo e fakamalolō a lautolu ke tumau ke fakamooli ki a Iehova. Ne hokotia e fakatonuaga haana ke he tau loto ha lautolu, ti kamata e tau tagata ke olelalo ki a Samuela ke liogi ma lautolu. Ne age e ia ki a lautolu e tali fulufuluola nei: “Kia mamao ia au he hala au kia Iehova he toka haku a liogi ha ko mutolu; ka to fakaako e au a mutolu ke he puhala mitaki mo e hako.”—1 Samuela 12:21-24.
Kua hogohogo manava nakai a koe ka fifili taha tagata ke he tuaga po ke kotofaaga pauaki? Ko e fifitakiaga ha Samuela ko e fakamanatuaga malolō lahi ke nakai fakaatā e tautolu e mahekeheke po ke loto kona ke vakavaka ke he tau loto ha tautolu. Kua loga e gahua palepale mitaki mo e katoatoa he Atua ma e tau fekafekau tua fakamooli takitaha haana.
“To Mānu a Koe ha ko Saulo Ato a Fe?”
Ko Samuela ne hako e kitiaaga mitaki ia Saulo; ko e tagata mitaki lahi anei. Tokoluga mo e fulufuluola e tino, kua loto malolō mo e pulotu a ia ka e he kamataaga ne mahani fakalatalata mo e nakai tuahā. (1 Samuela 10:22, 23, 27) Lafi ke he tau mena fakaalofa pihia, ne ha ha ia ia e mahani aoga lahi—ko e atāina ke fifili, ko e lotomatala ke fifili e puhala he moui haana mo e taute e tau fifiliaga ni haana. (Teutaronome 30:19) Fakaaoga fakamitaki nakai e ia e mena fakaalofa ia?
Momoko ai, ka moua he tagata e pule, to maeke ke fakatupu a ia ke galo e mahani fakalatalata. Nakai leva, ne kamata a Saulo ke fakatokoluga. Ne fifili a ia ke nakai omaoma e tau poaki ha Iehova ne puhala e Samuela ki a ia. Taha magaaho, ne fakatepetepe a Saulo ti huhunu e poa ne tūtonuhia ni ki a Samuela ke taute. Ne fakatonu fakamalolō e Samuela a ia ti talahau tuai to nakai tumau e tuaga patuiki he magafaoa ha Saulo. He nakai fai fakaako mai he akonakiaga, ne fakaauatu e tau mahani nakai omaoma ha Saulo.—1 Samuela 13:8, 9, 13, 14.
Puhala ia Samuela, ne tala age a Iehova ki a Saulo ke tau atu ke he tau tagata Amaleka. Putoia ke he tau hatakiaga ha Iehova e poaki ke tamate ha lautolu a patuiki kelea ko Akako. Ka kua fakamoui e Saulo a Akako ti pihia mo e tau koloa mitaki ne lata ke moumou. He magaaho ne hau a Samuela ke fakatonu a ia, ne fakakite e Saulo e hikiaga lahi mahaki haana. He nakai mahani fakalatalata ke talia e fakatonuaga, ne tali fakatepe a ia, kumi piuaga, talahaua tututonu ne ia a ia, kalo kehe he matakupu, mo e lali ke tukupau e tau tagata. He lali a Saulo ke tiaki e akonakiaga he talahau kua tamai e falu koloa ne fofō ke poa ki a Iehova, ne tala age e Samuela e tau kupu talahaua: “Kitiala, ko e fanogonogo kua mua hana mitaki ke he poa.” Loto malolō ai, ne akonaki e Samuela e tagata ti tala age e fifiliaga ha Iehova: To fofō e kautū patuiki mai ia Saulo ti age ke he taha foki—ko e tagata ne mua e mitaki.—1 Samuela 15:1-33.
Ne hogohogo manava lahi a Samuela ke he tau hehē ha Saulo. Ti tagi atu a ia he pō katoa ki a Iehova hagaao ke he matalekua. Kua maanu foki a ia ha ko e tagata na. Ne kitia e Samuela e mena mitaki lahi mahaki ia Saulo, ka e mogonei kua galo tuai e tau amaamanaki haana. Ko e tagata ne iloa fakamua e ia kua hiki—kua galo ia ia e tau mahani mitaki haana ti totoko ki a Iehova. Ne nakai manako a Samuela ke liu foki ke kitia a Saulo. Ka e fai magaaho, ne foaki e Iehova e akonakiaga totonu nei: “To mānu a koe ha ko Saulo ato a fe? ha kua tiaki e au a ia ke nakai eke a ia mo patuiki a Isaraela; kia fakapuke e koe hau a lupo hoe manu, ke he puke lolo, ti fano a koe, kua fakafano atu e au a koe kia Iese ko e tagata Petelehema, ha kua kitia e au ke he hana tau tama tane, taha ke eke e au mo patuiki.”—1 Samuela 15:34, 35; 16:1.
Ne nakai falanaki e finagalo ha Iehova ke he hikihikiaga he tau mahani fakamooli he tau tagata nakai mitaki katoatoa. Kaeke ke nakai fakamooli taha tagata, to kumi e Iehova taha tagata foki ke taute e finagalo Haana. Ti nakai liu a Samuela ne motua ke maanu ki a Saulo. He takitakiaga ha Iehova, ne finatu a Samuela ke he kaina ha Iese i Petelehema, ne feleveia ai a ia mo e falu tama taane mata fulufuluola. Ka e, mai he tama uluaki, ne fakamanatu e Iehova ki a Samuela: “Aua neke kitekite a koe ke he hana tino, po ke tokoluga he hana tino . . . ha ko e mena nakai kitekite a Iehova tuga ne kitekite e tagata, ha kua kitekite e tagata ke he tino, ka e kitekite a Iehova ke he loto.” (1 Samuela 16:7) Ati feleveia a Samuela mo e tama taane fakahiku, ti ko e fifiliaga ha Iehova anei—ko Tavita!
He tau tau fakahiku ha Samuela, ne kitia mitaki e ia e tonu he fifiliaga ha Iehova ke hukui e Tavita a Saulo. Ne hoko a Saulo ke mahekeheke ke manako ke tamate mo e tiaki taofiaga. Ka kua fakakite e Tavita e tau mahani fulufuluola—loto malolō, mauokafua, tua, mo e mahani fakamooli. He teitei mate a Samuela, ne malolō lahi e tua haana. Ne kitia e ia kua nakai fai hogohogo manava kua lahi mahaki ki a Iehova ke fakamaulu, ke fakamafola, po ke eke mo monuina. Fakahiku, ne mate a Samuela, ti toka hifo e tala he moui ofoofogia ne loa ke teitei katoa e senetenari. Ne maanu a Isaraela katoa ha ko e mate e tagata tua fakamooli ia—ti nakai ofo ai! Hoko mai ke he aho nei, lata he tau fekafekau ha Iehova ke hūhū hifo, ‘To fifitaki nakai e au e tua ha Samuela?’
[Fakatino he lau 26]
Maeke fēfē ia Samuela ke lagomatai e tau tagata haana ke fahia ke he mate mo e fakahogohogo manava?
[Fakatino he lau 27]
Maeke fēfē a Samuela ke fehagai ke he hogohogo manava he fai tama taane ne mahani kelea?