Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • wp17 Nu. 4 lau 4-7
  • Talahauaga he Tohi Tapu ke he Moui mo e Mate

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Talahauaga he Tohi Tapu ke he Moui mo e Mate
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fonua)—2017
  • Tau Vala Mataulu
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • FAKAMAAMA FAKAHAKO HE TOHI TAPU
  • TUPU LAHI E FAKAAKOAGA POULIULI
  • “KO E MENA MOLI FOKI KE TOKA NOA AI A MUTOLU”
  • Malolo Fefe e Taofiaga Hau ke he Liu Tu Mai?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1998
  • Moui Nakai e Solu ka Mate?
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1990
  • Ko e Amaamanakiaga Mua e Mitaki ma e Solu
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—1996
  • Ko Fe a Lautolu ne Mamate?
    Ko e Heigoa ne Fakaako Mooli he Tohi Tapu?
Kitia Foki
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fonua)—2017
wp17 Nu. 4 lau 4-7
Tino mate he tukuaga

TAU VALA TALA I MUA | HEIGOA NE TALAHAU HE TOHI TAPU KE HE MOUI MO E MATE?

Talahauaga he Tohi Tapu ke he Moui mo e Mate

He totou e tala ke he tufugatiaaga he tohi a Kenese he Tohi Tapu, iloa e tautolu na tala age e Atua ke he tagata fakamua ko Atamu he pehē: “Ko e tau akau oti kana ha he kaina ke kai ai ni e koe. Ka ko e akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea, aua neke kai ai e koe; ha ko e aho ka kai ai e koe to mate ai ni a koe.” (Kenese 2:16, 17) Fakakite fakamaaliali mo e fakamaama he talahauaga ia, ane mai omaoma a Atamu ke he poakiaga he Atua to nakai mate a ia ka e matutaki ke moui he kaina ko Etena.

Atamu mo Eva kua fuakau

Momoko ai, ne nakai fifili a Atamu ke omaoma mo e moui tukulagi, ka e fifili a ia ke fakaheu e poakiaga he Atua, ti kai e ia e fua akau fakatapu he mogo ne age he haana hoana ko Eva ki a ia. (Kenese 3:1-6) Ko e tau lauiaaga kelea he nakai omaoma ia, kua ha ha agaia mo tautolu mogonei. Fakamaama he aposetolo ko Paulo he pehē: “He hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha, ko e mate foki ha ko e hala, ti kua hoko mai ai e mate ke he tau tagata oti kana, ha kua hala e tau tagata oti kana.” (Roma 5:12) Ko e “tagata tokotaha” ia ko Atamu. Ka ko e heigoa e agahala, ti ko e ha ne takitaki atu ai ke he mate?

Ko e agahala ne taute e Atamu, ha kua liuliu pauaki po ke moumou e fakatufono he Atua. (1 Ioane 3:4) Ti ko e mate e fakahala he agahala, tuga ne tala age he Atua ki a Atamu. Ane mai fakatumau e omaoma ha Atamu mo e tau hologa haana ke he poakiaga he Atua, to nakai agahala a lautolu ti nakai lauia he mate. Nakai tufuga he Atua e tau tagata ke mamate ka e ke momoui ke hoko ke he tukulagi.

Nakai fakauaua kua “hoko mai ai e mate ke he tau tagata oti kana,” tuga ne talahau he Tohi Tapu. Ka e fai vala kia a tautolu ne moui agaia ka mamate a tautolu? Tokologa ka talahau ē, na fai vala a tautolu ne fakahigoa ko e agaaga ka nakai mate. Ka kua tatai e talahauaga nei mo e pehē kua fakavai e Atua ki a Atamu. Puhala fe? Kakano ka fai vala i loto ia tautolu ne matutaki ke moui ke he taha lalolagi foki ka mamate a tautolu, nakai ko e fakahala he agahala e mate tuga ne talahau he Atua. Pehē e Tohi Tapu: “Kua nakai maeke ke pikopiko ai e Atua.” (Heperu 6:18) Ka ko e tala mooli, ko Satani ne pikopiko he tala age ki a Eva: “Nakai ni mamate a mua.”​—Kenese 3:4.

Lagā mai he mena ia e hūhū, Kaeke kua fakavē ke he pikopiko e fakaakoaga kua nakai mate e taha vala ia tautolu, ti ko e heigoa ka tupu mooli he magaaho ka mate?

FAKAMAAMA FAKAHAKO HE TOHI TAPU

Ko e tala he Kenese ke he tufugatiaaga ne pehē: “Eke ai e Iehova ko e Atua e tagata ke he efuefu he kelekele, ti fafagu ke he hana tau poko ihu e fafagu he moui; ti kua eke tuai a ia mo tagata moui.” Ko e talahauaga “tagata moui” kua fakaliliu mai he kupu Heperu ne’phesh,a ne kakano “mena moui ne fafagu.”​—Kenese 2:7.

Fakakite fakamaaliali he Tohi Tapu kua nakai tufuga e tau tagata ti igatia mo e “agaaga” ne nakai mate. Ka ko e tau tagata takitaha ko e “tagata moui.” Kakano haia ka kumi fakamakamaka a koe ke he ha Tohi Tapu to nakai moua e koe e talahauaga ne lalago e manatu kua “fai agaaga ne nakai mate.”

Ha kua nakai talahau he Tohi Tapu na fai agaaga ne nakai mate, ti ko e ha ne kehe e fakaakoaga he tau lotu? Ko e tali kua liuaki taha a tautolu ki Aikupito i tuai.

TUPU LAHI E FAKAAKOAGA POULIULI

Ko Herodotus ko e tagata fakamau tala tuai Heleni he senetenari ke limaaki F.V.N., ne pehē ko e tau Aikupito “ko e tau tagata fakamua ne lalago e fakaakoaga na fai agaaga ne nakai mate.” Taha aga fakamotu i tuai ko e tau Papelonia, ne kamata foki ke manatu na fai agaaga ne nakai mate. He hoko ke he magahala ne kautū a Alesana ne Mua ke he Lotouho he Faahi Uta he 332 F.V.N., ne fitā e tau pulotu Heleni he fakaohooho e fakaakoaga nei, nakai leva ti holofa ai ke he Pule Atu Motu Heleni.

To nakai moua e koe he ha Tohi Tapu e talahauaga ne lalago e manatu kua “fai agaaga ne nakai mate”

He senetenari fakamua V.N., ua e matakau talahaua i Iutaia ko e tau Essene mo e tau Farasaio ne fakaako na fai vala i loto he tagata ne moui ka mate. He The Jewish Encyclopedia ne pehē: “Ko e taofiaga ke he fai agaaga ne nakai mate ne moua he tau Iutaia he matutaki mo e manatu faka-Heleni ti mua atu foki he fakaakoaga ha Plato.” Pihia foki, ne hagaao e tagata fakamau tala tuai Iutaia he senetenari fakamua ko Josephus ke he fakaakoaga ia kua nakai moua mai he tau Tohiaga Tapu, ka ko e “taofiaga he tau tagata Heleni,” ne onoono a ia ki ai ko e tau tala tuai he tau tagata tala fakataitai ha lautolu.

He holofa e fakaohooho he aga motu faka-Heleni, ne talia foki e lautolu ne talahau ko e tau Kerisiano e fakaakoaga pouliuli nei. Pehē e tagata fakamau tala tuai ko Jona Lendering, “Ko e talahauaga ha Plato ko e vala he tagata ne nakai mate ne kua haia he matakavi mitaki ka e haia mogonei he lalolagi kelea ti mukamuka ke fio e tau fakaakoaga ia mo e faka-Kerisiano.” Ko e fakaakoaga pouliuli na fai agaaga ne nakai mate kua hufia ke he lotu “Kerisiano” ti eke ai mo fakavēaga he tau taofiaga he lotu.

“KO E MENA MOLI FOKI KE TOKA NOA AI A MUTOLU”

He senetenari fakamua, ne talahau he aposetolo ko Paulo e hatakiaga nei: “Kua talahau fakatonu mai he Agaga, to o kehe e falu mai he tua ke he tau aho fakamui, to fanogonogo a lautolu ke he tau agaga ke fakahehe ai, mo e tau kupu he tau temoni.” (1 Timoteo 4:1) Ti felauaki tonu e tau kupu ia! Ko e taofiaga kua fai agaaga ne nakai mate ko e taha fakatai he “tau kupu he tau temoni.” Nakai mai he Tohi Tapu e taofiaga ia, ti fakavē ai ke he tau lotu pouliuli i tuai mo e tau fakaakoaga.

Fiafia a tautolu he pehē a Iesu: “To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.” (Ioane 8:32) He moua e iloilo tonu ke he kupu mooli he Tohi Tapu, kua tokanoa ai a tautolu mai he tau fakaakoaga mo e tau gahua ne nakai fakalilifu e Atua ka e fakaohooho he tau lotu loga he lalolagi. Lafi ki ai, ko e mena mooli he Kupu he Atua kua fakatokanoa a tautolu mai he tau līlīaga he tau aga tuai mo e tau mena fakataulatua ne putoia mo e mate.​—Kikite e puha “Ko Fe a Lautolu ne Mamate?”

Kua nakai amanaki e Tufuga ha tautolu ke momoui e tau tagata ke he lalolagi ke 70 po ke 80 e tau, ti holo atu ke momoui tukulagi he taha matakavi ne ha ha e tau agaaga. Finagalo a ia he kamataaga ma e tau tagata ne tufugatia e ia ke momoui tukulagi he lalolagi nei ko e tau fanau omaoma haana. Ko e finagalo mua ue atu nei ko e fakaalofa he Atua ma e tau tagata, mo e to nakai galo noa ai. (Malaki 3:6) Mafanatia foki, ne omoomoi he agaaga e salamo ke talahau: “To eke ni e motu ma e tau tagata tututonu, to nonofo muatua ai a lautolu.”​—Salamo 37:29.

Ma e falu vala tala foki ke he talahauaga he Tohi Tapu hagaao ke he moui mo e mate, kikite e veveheaga 6 he tohi Ko e Heigoa ne Fakaako Mooli he Tohi Tapu? ne taute fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova. Moua foki e tohi nei he www.pr418.com.

a Loga e tau fakaliliuaga foou ne talahau ai “mena moui,” The New English Bible; “tagata kua moui,” New International Version and The Jerusalem Bible; po ke “kamata ke moui,” Today’s English Version.

Maeke Nakai e Tau Tagata ke Momoui Tukulagi?

Fai tau kua mole, ne talahau he tau tagata kumikumi kua moua e lautolu falu akau ne tutupu i tahi ne talitonu a lautolu kua totou afe e tau tau ne momoui ai​—liga mua atu e leva e moui ke he tau mena momoui oti he lalolagi. Ko e tau akau ia he magafaoa Posidonia oceanica, ko e vahega he tau limu tahi ne tupu he tau vala tahi he Mediterranean he vahāloto ha Spain mo Cyprus.

Ka maeke e tau akau ke ofogia e leva he moui, ka e kua e tau tagata? Falu saienetisi ne kumikumi ke he tuaga fuakau, ne amanaki ke moui loa e tagata. Ma e fakatai, ko e tohi ke he matakupu ia kua fakamaama e “tau kumikumiaga loga mo e foou fakasaiene” ke he kakano ne fuakau e tagata. Nakaila iloa mooli po ke fai lauiaaga lahi e kumikumiaga fakasaiene ke he loa he moui he tagata.

Ka ko e amanakiaga mooli ke he moui tukulagi ne nakai fakavē ke he puhala foou fakasaiene. Fakakite mai he Tohi Tapu hagaao ke he ha tautolu a Tufuga ko Iehova ko e Atua he pehē: “Ha ko e mena ha ha ia koe e puna he moui.” (Salamo 36:9) Ki a ia, ne liogi a Iesu Keriso he pehē: “Ko e moui tukulagi foki hanai, kia iloa e lautolu a koe, ko e Atua moli tokotaha ni, katoa mo ia ne fakafano mai e koe, ko Iesu Keriso haia.” (Ioane 17:3) Ha ko e tau laliaga ha tautolu ke iloa mo e fakafiafia a Iehova ko e Atua mo e haana Tama ko Iesu Keriso to moua e tautolu e tau monuina tukulagi.

Limu tahi

Talitonu e tau tagata kumikumi ko e tau vahega akau nei i tahi ne momoui ke he tau afe tau

KO FE A LAUTOLU NE MAMATE?

Fakaliu tu mai e Iesu a Lasalo

Pehē e Tohi Tapu ko lautolu ne mamate kua haia he tukuaga, hane tatali ke he liu tu mai. (Ioane 5:28, 29) Nakai matematekelea po ke lauia a lautolu he ha mamahi, ha ko “lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena.” (Fakamatalaaga 9:5) He fakaakoaga ha Iesu, ne fakatatai e ia e mate ke he mohe. (Ioane 11:11-14) Ti nakai lata a tautolu ke matakutaku ki a lautolu ne kua mamate po ke fakafiafia a lautolu he foaki e tau mena fakaalofa. Nakai maeke a lautolu ke lagomatai po ke fakamatematekelea a tautolu, ha kua “nakai fai gahua, po ke manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga.” (Fakamatalaaga 9:10) Puhala he liu tu mai, to utakehe tukulagi he Atua e mate.​—1 Korinito 15:26, 55; Fakakiteaga 21:4.

Falanakiaga Haau ke he Talahauaga he Tohi Tapu

Maeke a tautolu ke mauokafua katoatoa ko e talahauaga he Tohi Tapu kua aoga ke falanaki a tautolu ki ai. Ko e ha? Manamanatu ke he tau vala tala nei:

  • Pene fulu manu mo e lupo vai tohi

    Tohia Mua Ue Atu: Ne 66 e tohi i loto he Tohi Tapu ne tohia he liga 40 e tagata ke he molea e 16 e senetenari, mai he 1513 F.V.N. ke he kavi 98 V.N. Ka kua matutaki fakalataha mo e taha e manatu katoa he Tohi Tapu. Fakamooli he mena nei ko e Tohia mooli e Atua malolō ue atu. Fakakite age e ia e tau vala tala ke he tau tagata taane ke tohi hifo.

  • Pou

    Hakotika e Fakamauaga Tala Tuai: Ko e tau mena tutupu ne fakamau he Tohi Tapu kua tatai mo e tau fakamauaga tala tuai ne mooli. Ko e tohi A Lawyer Examines the Bible ne pehē: “Ha ko e tau tala loto fakavihi, tau tala tuai mo e tau fakamooliaga fakavai kua tuku fakamitaki e tau mena tutupu ke felauaki mo e falu matakavi mamao he taha magaaho . . . ka e talahau he tau tagata tohia he Tohi Tapu ki a tautolu e magaaho mo e matakavi ne hako tonu.”

  • Etome

    Hakotika Fakasaiene: Ko e Tohi Tapu kua nakai ko e tohi fakasaiene, ka e magaaho ka lauia e tau mena fakasaiene ne fakakite mai kua leva tigahau e hakotika he fakamauaga i loto. Ma e fakatai, he veveheaga 13 mo e 14 he tohi ha Levitika ne fakakite mai e tau matafakatufono fakamatafeiga ke he mahani meā mo e puipuiaga ne age ke he tau Isaraela, leva tigahau ato iloa he tau tagata hagaao ke he tau moko uta gagao mo e tau gagao pikitia. Talahau foki he Tohi Tapu na veliveli e lalolagi ti nakai ha i ai ha mena ke tautau ki ai, ko e tau vala tala mooli ne nakai maama katoatoa fakasaiene ato iloa laia he tau senetenari fakamui.​—Iopu 26:7; Isaia 40:22.

Ko e falu fakataiaga gahoa anei ke fakamooli aki e hakotika he Tohi Tapu he pehē: “Ko e tau Tohi Tapu oti kana mai he Agaga he Atua ia, kua aoga ni ke fakaako ai, ke fakatonu ai, ke akonaki ai, ke fakailoilo ai foki ke he tututonu.”​—2 Timoteo 3:16.

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa