Fakamatala ke he Tau Tagata he Tau Vagahau mo e Tau Lotu Oti
1 Ne fakamatala fakamakai e tau Kerisiano he senetenari fakamua ke he tau tagata ne vagahau e falu vagahau mo e kua talahaua ke he tau lotu kehekehe. Ti ko e fua, “hoko atu ke he tau 100 liga ko e tau motu oti he kaupaaga he Metiteraneana kua ha ha ai e maaga Kerisiano i ai.”—History of the Middle Ages.
2 I Niu Silani nei, tokologa e tau tagata kua nakai vagahau Peritania. Ha ha ai e tau taone mogonei ko e tau maaga kua fai he tau tagata motu kehe kua tupu ki mua ha ko e tau tagata o mai mo e tau tagata fehola. Ko e tau tagata ne taute e tau lotu kehekehe ne nakai Kerisiano ne o mai ai ki hinei, putoia ai e tau Puta, tau Hinitu, tau Iutaia, mo e tau Musilimi. Ha ko e kehekehe nei he tau vagahau mo e tau lotu, kua eke ai mo mena uka ke iloa ke tutala mo e fakamatala ke he tau tagata oti pihia ka feleveia a tautolu mo lautolu. Tuga ni, kua ha ha i ai e matakavi misionare he matakavi ha tautolu. Muitua fefe e tautolu e poakiaga a Iesu “ke fakamatala atu ke he tau tagata, mo e talahau fakatonu atu” ke he tau tagata he tau vagahau mo e tau lotu oti?—Gahua 10:42.
Fakamatala ke he Tau Tagata Kua Vagahau Kehe
3 Ko e fakamaloloaga he tupu ki mua he tau tagata fakailoa fou kua hau ai he puke tagata kua vagahau motu kehe he la he matakavi ha tautolu. Ne fakatu ai e tau fakapotopotoaga ke he 6 e tau vagahau motu kehe, mo e tau matakau kua gahuahua ai ke he 4 e vagahau ne lafi ki ai. Pete ia, loga agaia ke fakakatoatoa ka nakai la fai fakapotopotoaga vagahau motu kehe kua gahua e matakavi.
4 Kautu ke he Fakakaupaaga he Vagahau: Nakai fakauaua ai kua tokologa e tau tagata kua ako mafiti mo e maama hokulo ka fakaako a lautolu ke he vagahau motu ha lautolu. “Ha ko e vagahau mitaki” mo e ke ‘igatia fakalataha a lautolu’ ki ai, tokologa he tau matakainaga ne ako e falu vagahau. (1 Kori. 9:23) Pete ni kua moua mau he fifine vagahau Saina e tau mekasini mai he matakainaga fifine vagahau Peritania ke he tau tau loga, ne nakai talia he fifine e ole ma e fakaakoaga Tohi Tapu ato taha e matakainaga fifine, ne ako faka-Saina, ne foaki ki a ia e tohi ke he vagahau hana. Ne talia fiafia ai fakalataha mo e fakaakoaga. Ko e kehekeheaga lahi ha kua lali e matakainaga fifine ke ua aki ke vagahau falu kupu he vagahau he fifine ia.—Fakatatai Gahua 22:2.
5 Ma e kakano mitaki kua taute he The Watchtower, Novema 1, 1992, e talahauaga nei: “Ko e ako e vagahau motu kehe . . . kua nakai ni fakatupu e lotomatala ulu he tau fanau ikiiki ka e taute foki a lautolu ke lahi e aoga he fakatokatokaaga a Iehova.” Tokologa he magafaoa Peteli kua fakaako ai e vagahau fou. He puhala nei, kua mua atu e aoga he tau matakainaga tane he tau fakapotopotoaga ne kua lata a lautolu ke takitaki. Ka iloa e koe taha vagahau kehe po ke ka manako a koe ke ako, kua liga maeke ia koe ke foaki e lagomatai ke he fakapotopotoaga po ke matakau he vagahau motu kehe.—Mata. 9:37, 38.
6 Ne ako he matakainaga tane i Florida e vagahau Vieteneme fakamua to hau ke he kupu moli ti ko e mogonei kua moua e olioli lahi he talahau e tala mitaki ke he tau tagata vagahau Vieteneme. He fakaata e ia a ia ke fakaaoga hana iloilo he vagahau ia ke fakamatala, ne o a ia mo e magafaoa hana ke he matakavi vagahau Vieteneme ko e matakavi kua lata ke lagomatai. He nonofo ai, kua moua e ia e kautu mitaki he fakaako e Tohi Tapu mo e tokologa he tau tagata Vieteneme.
7 Ne feleveia e matakainaga fifine paionia i California mo e falu he tau tagata teliga tuli he matakavi hana. Ne liogi a ia ma e lagomatai a Iehova ke kumi taha tagata ka fakaako a ia ke vagahau matalima ke maeke a ia ke fakaako ki a lautolu e kupu moli. He taha aho hane fakatau ai ke he fale makete lahi ne tata mai, ne feleveia a ia mo e fifine fuata teliga tuli ne tohi he kala pepa e ole lagomatai ke kumi e koloa. He mole e lagomatai a ia ke moua ai, ne tohi he paionia e tohi ne fakakite e manako hana ke ako e vagahau matalima ke maeke ke lagomatai e tau teliga tuli he matakavi. Ti tohi e fifine teliga tuli he huhu, “Ko e ha ne manako a koe ke lagomatai e tau tagata teliga tuli?” Ne liu e matakainaga fifine tohi: “Ko au ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova, ti manako au ke lagomatai e tau teliga tuli ke maama e Tohi Tapu. To fiafia au ke fakaako a koe ke he Tohi Tapu kaeke ke fakaako e koe au ke he vagahau matalima.” Kua talahau e matakainaga fifine: “Nakai kitia e mutolu e olioli haku he pehe a ia “E.” Ne fano tumau e matakainaga fifine ke he kaina he fifine he tau magaaho afiafi ke ono e fahi tapu. Ne ako e ia e vagahau matalima, ti ako he fifine e kupu moli ti papatiso! Tupu e mena ia he 30 e tau tau kua mole, ti fakamatala agaia e matakainaga fifine paionia ke he tau teliga tuli mo e kua fakalataha ai mo e fakapotopotoaga vagahau matalima he magaaho nei.
8 Ka iloa lahi a koe he taha vagahau mo e manako mo e maeke ke fano ke he matakavi kua manako lagomatai, ko e ha he fakatutala e manatu mo e tau motua he fakapotopotoaga. Ka logona e lautolu kua lata a koe ke hiki, huhu ke he leveki takaiaga ko e fai matakavi tata nakai ke fekafekau ai a koe. Ka nakai pihia, tohi atu a koe ke he Sosaiete, ka e foaki he tau motua e tohi mo e tau kitiaaga ha lautolu hagaao ke he tau lotomatala mo e tau feua vagahau hau.—Kikite The Watchtower, Aokuso 15, 1988, lau 21-3.
9 Fakaaoga e Tau Kanavaakau Kua Foaki: Kua fai tohi a tautolu ke he loga he tau vagahau kehe. Kua mitaki ke uta e tau tuleke—po ke ka nakai fai fakapotopotoaga vagahau kehe he matakavi taha ia, ko e porosua Manako—he tau vagahau ne fakaaoga he matakavi hau. Ka kitia ai kua nakai vagahau Peritania e tagata, huhu ki a ia ko e vagahau fe ne totou e ia. Kua liga fakatolomaki he mena nei e tau fifiliaga hau ke he tohi ka foaki e koe. Ma e fakatai, ko e tagata vagahau Utu kua liga maeke foki ke totou Arapi.
10 Pete ni ka nakai vagahau e koe e vagahau he tagata kua feleveia mo koe he gahua fakamatala, ka e maeke agaia ni a koe ke foaki e tala mitaki ki a ia. Fefe? He fakaaoga e tohi tote Good News for All Nations. Kua ha ha ai e fekau ku ne tohi ai ke he 59 e vagahau. Ha kua fakamaama e tau fakaakoaga he lau 2 he tohi tote, he mole e fifili e koe e vagahau he tagata he kaina, kia fekau a ia ke totou e tala ne tohi he lau tonu he tohi tote. Ka oti he totou e ia, fakakite age e tohi he vagahau hana. Ka nakai fai ia koe, fakakite age ki a ia e tohi faka-Peritania. Fakailoa to lali a koe ke liu mo e lagaki he vagahau hana. Huhu ke he higoa hana, ti tohi hifo mo e kaina nofo. Liga maeke ia koe ke age e vala tala ke he fakapotopotoaga po ke matakau tata mai he vagahau ia, he fakaaoga e Foreign Language Follow-Up Slip (S-70a). Ma e falu fakaakoaga ke he puhala ke age e vala tala ia ke he tau matakainaga tane kua lata, kikite e lau 7 he Our Kingdom Ministry, Oketopa 1993. Ka nakai fai tagata ne iloa e vagahau ia ke taute e ahi atu, kua liga ke maeke ia koe ke talia e paleko, liga he fakaako mo e tagata he muitua ke he tohi Peritania.—1 Kori. 9:19-23.
Fakamatala ke he Tau Tagata he Tau Lotu Nakai Kerisiano
11 He fai lotomatala ke he tupuaga fakalotu he tagata kua lagomatai a tautolu ke foaki e fakamatala kua tonu hagaao ke he Kautu he Atua. Ko e tohi Mankind’s Search for God kua foaki ki a tautolu e maama ke he tau lotu lalahi he lalolagi ke iloa e tautolu e tau taofiaga he tau tagata ke lagomatai a lautolu ke he iloilo he kupu moli.
12 Ko e puha he lau fakahiku he uho nei ko e tau tohi fou kua foaki he fakatokatokaaga a Iehova ke fakaaoga he fakamatala ke he tau tagata nakai Kerisiano. He totou e tau tohi nei, kua iloa e tautolu e puhala ke tutala e tala mitaki ke he tau tagata. Nakai nimo e kanavaakau lagomatai ko e tohi Reasoning. Foaki mai he lau 21-4 he tohi ia e tau lagomataiaga ke he puhala ke tali e tau Puta, Hinitu, Iutaia, mo e tau Musilimi.
13 Mailoga e Puhala Vagahau Hau: Kia lata ia tautolu ke mailoga ke nakai pao mau ke he tau tagata he falu lotu he talahau ko e tau taofiaga fakatagata ha lautolu kua tatai tonu mo e falu he tua taha ia. Ka e, amanaki ke maama e puhala ne manamanatu e tagata kua tutala mo koe. (Gahua 10:24-35) Ne tupu hake a Salimoon ko e Musilimi, ke talitonu ko e Korana ko e kupu he Atua. Ka e nakai talia katoatoa e ia e fakaakoaga Musilimi to fakakikiveka he Atua fakaalofa hofihofi noa e tau tagata ke he helo vela. Ne uiina he Tau Fakamoli a Iehova a ia he taha aho ke he feleveiaaga. Mailoga agataha ai e kupu moli, kua fekafekau fiafia a ia mogonei ko e motua he fakapotopotoaga Kerisiano.
14 Ka fakamatala ki a lautolu ne ha ha ai e tau taofiaga nakai Kerisiano, kua lata ia tautolu ke mailoga ko e feleveiaaga ha tautolu kua nakai mole noa e magaaho ke tutala mo lautolu hagaao ke he tala mitaki. (Gahua 24:16) Ko e tau tagata ne tapiki ai ke he tau lotu kua tetotonu lahi hagaao ke he tau laliaga ke hiki a lautolu mai he tua ha lautolu. Kia mataala ke kumi puhala ke ati hake e tuaga taha ia ke futiaki a lautolu ke he kupu moli katoa he Kupu he Atua. Ko lautolu ne tuga e tau mamoe to talia ke he feleveiaaga totonu mo e talahauaga maama he kupu moli.
15 Ko e puhala vagahau ha tautolu kua aoga lahi mahaki foki ke manamanatu ki ai, neke fuluhi kehe e tautolu e tau tagata mai he fekau ha tautolu. Ma e fakatai, ka fakakite mafiti e koe a koe ko e Kerisiano, to liga fakatatai noa he tagata fanogonogo a koe ke he tau lotu he Kerisitenitome, ati fakatupu ai e fakakaupaaga. Kua liga ataina foki ke hagaao ke he Tohi Tapu ko e “tau Tohi” po ke ‘tau tohiaga tapu.’—Mata. 21:42; 2 Timo. 3:15.
16 Ka feleveia a koe mo e tagata he lotu nakai Kerisiano mo e nakai manako ke fakamatala ki ai he mogoia, fakaaoga e magaaho ke iloa a ia, toka e tuleke, ti fakafetui e tau higoa. Ti liu he taha po ke ua e aho, he mole e tauteute fakamitaki a koe ke fakamatala.—1 Timo. 4:16; 2 Timo. 3:17.
17 Fakamatala ke he Tau Puta: (Kikite e veveheaga 6 he Mankind’s Search for God.) Ko e tau taofiaga he tagata Puta kua kehekehe lahi mai he taha. He nakai lagomatai ke kitia e Tufuga fakatagata, ne taofi e tau Puta ke he tagata Initia ko Buddha Gautama, he senetenari ke ono aki F.V.N., ko e tagata manatu fakalotu. He kitia fakamua e ia e tagata tane ne gagao, ko e tagata tane fuakau, mo e tagata tane mate, ne mamahi a Gautama ke he kakano he moui. ‘Fanau ni kia e tau tagata ke matematekelea, fuakau, mo e mamate?’ he manamanatu noa e ia. Moli, kua tali e tautolu e tau huhu ia ma e tau Puta fakamoli kua manako ke iloa e tau tali.
18 Ka fakatutala ke he tau Puta, taofi mau ke he fekau mitaki mo e tau kupu moli ne moua he tau tohi tapu oti ne mua ue atu, ko e Tohi Tapu. Tuga ni falu tagata tokologa, kua fiafia lahi e tau Puta ke he mafola, mahani mea, mo e moui magafaoa, mo e fa fiafia a lautolu ke tutala ke he tau mataulu nei. Kua takitaki he mena nei a koe ke talahau e Kautu ko e vailakau moli ni a ia ke he tau mena vihi he tagata.
19 Ke he falu matakavi lalahi he motu nei, kua ha ha ai e tokologa he tau tagata Saina ne taofi ke he fakaakoaga Puta mo e falu he Fahi Uta. Ko e tau tagata fakaako falu ne fakalataha ke he univesiti i Niu Silani. He magaaho ne kitia he taha matakainaga fifine e tagata tane Saina he fale koloa, ne age e ia e tuleke ke he vagahau hana mo e foaki e fakaakoaga Tohi Tapu. Ne pehe a ia: “Pehe ka koe ko e Tohi Tapu? Kua leva e kumi haku ke he mena nei!” Ne kamata e ia e fakaakoaga he fahi tapu ia mo e kamata fina atu ke he tau feleveiaaga oti.
20 He molea e tau hogofulu tau, ko e matakainaga fifine paionia i Nevada, U.S.A. ne kua fakaako e kupu moli ke he tau tagata fakaako i Saina. He gahua he taha fale ne valu e poko i ai ne puke he tau tagata fakaako nei, ne liogi a ia ki a Iehova ke lagomatai a ia ke kamata e fakaakoaga he tau poko takitaha. He ua e fahi tapu ne fakaako e ia ke taha e tagata fakaako he tau poko oti. Ko e fakafeleveiaaga ne gahua ki a ia ke talahau kua moua e maamaaga mo e tuaga taha ia ke he tau tagata fakaako—kua manako oti a lautolu ke he mafola mo e fiafia. Ti huhu a ia kua pihia foki nakai ha lautolu a tuaga. Kua talia tumau a lautolu. Ne hagaaki e ia e onoonoaga ha lautolu ke he porosua Lasting Peace and Happiness—How to Find Them, ne kua taute ma e tau tagata Saina. He mole e lima e fakaakoaga, taha e tagata fakaako ne tala age kua leva tuai e kumi hana ke he kupu moli ti kua moua tuai e ia mogonei.
21 Fakamatala ke he Tau Hinitu: (Kikite veveheaga 5 he Mankind’s Search for God.) Nakai fai tapikiaga e tau Hinitu. Ko e pulotu kua halahu lahi ai. Ha ha he tau Hinitu e manatu tolu taha he atua lahi ha lautolu ko Brahman (Brahma ko e Tufuga, Vishnu ko e Fakahaoaga, mo Siva ko e Moumou). Ko e taofiaga he solu nakai mate kua lata tonu ke he fakaakoaga ha lautolu ke liu fanau ke he taha tino foki, ne kua eke ke foaki e onoonoaga matematekelea ke he tau Hinitu. (Kikite e tohi Reasoning, lau 317-21, mo e The Watchtower, Me 15, 1997, lau 3-8.) Kua fakaako he faka-Hinitu e tokanoaaga ke manamanatu, kua takitaki e tau lotu oti ke he taha e kupu moli.
22 Ko e feleveiaaga he fakamatala ke he Hinitu ke fakamaama e amaamanakiaga ha tautolu ne fakave ke he Tohi Tapu ke moui tukulagi he mitaki katoatoa he tagata ke he lalolagi ti pihia foki e tau tali fiafia kua foaki mai he Tohi Tapu ke he tau huhu aoga ne fehagai mo e tau tagata.
23 Fakamatala ke he Tau Iutaia: (Kikite veveheaga 9 he Mankind’s Search for God.) Nakai tuga e falu lotu nakai Kerisiano, ne tumau e lotu Iutaia ke he fakamauaga tuai, nakai ko e tala tuai. Puhala he tau Tohiaga Tapu Heperu, ko e matutaki tonu kua foaki e kumiaga he tagata ma e Atua moli. Ka e, kehe ai ke he Kupu he Atua, ko e matapatu fakaakoaga he taofiaga faka-Iutaia he vaha fou nei ke he nakai mate he solu he tagata. Kua fakatu ai e maamaaga taha ia he fakamau kua tapuaki a tautolu ke he Atua a Aperahamo mo e fakakite kua fehagai a tautolu mo e tau mena uka ia he lalolagi he vaha nei.
24 Ka feleveia a koe mo e Iutaia ne tote e tua ke he Atua, huhu kua manatu pihia tumau kia a ia ke he puhala ia ka lagomatai aki a koe ke kitia e futiaaga mitaki lahi ki a ia. Ma e fakatai, kua liga nakai la logona a ia ke he fakamaamaaga makona ko e ha ne fakaata he Atua e matematekelea. Ko e tau Iutaia fakamoli kua maeke ke fakamalolo ke liu kumikumi e kitiaaga ha Iesu ko e Mesia, nakai mai he talahauaga hehe he Kerisitenitome ki a ia, ka e ke he puhala he tau tagata tohi Iutaia he tau Tohiaga Tapu Heleni ne fakakite a ia.
25 Fakamatala ke he Tau Musilimi: (Kikite veveheaga 12 he Mankind’s Search for God.) Ko e tau tutaki he Isalama (po ke, faka-Muhammad) e tau Musilimi (po ke Moseleme), ne kua putoia ai e taofiaga ki a Allah ko e atua hokoia ha lautolu mo e ia Muhammad (570-632 V.N.) ko e hana a perofeta fakahiku mo e kua aoga lahi. Ha kua nakai talitonu a lautolu na fai tama tane e Atua, ne mailoga he tau Musilimi a Iesu Keriso ko e perofeta muikau he Atua, ka e nakai fai iloaaga foki. Ko e Korana, ne nakai la hoko e 1,400 he tau, ne fakakite mai e tau Tohiaga Tapu Heperu mo e Heleni. Kua tatai lahi ai ke he Isilama mo e faka-Katolika. Kua fakaako ua he tau lotu e nakai liu mate he solu he tagata, tuaga fakakikiveka fakaku mo e helo vela.
26 Ko e maamaaga maaliali taha ko e taofiaga ha tautolu ko e taha ni e Atua moli mo e kua omoomoi he agaga hana e Tohi Tapu. Ko e tagata totou fakamitaki he Korana kua kitia e tau fakamoliaga he Toraha, tau Salamo, mo e tau Evagelia ko e Kupu he Atua mo e kua totou kua lata ia lautolu ke mailoga mo e omaoma ki ai. Ti, foaki e koe e fakaakoaga ke he tau mena nei mo e tau tagata.
27 Liga gahua e fakataitaiaga nei mo ia ne fakakite a ia ko e Musilimi: “Nakai la tutala ia au ke he tau Musilimi tokologa, ka e kua totou tuai e au falu mena hagaao ke he falu fakaakoaga he lotu hau he tohi nei. [Veveu ke he lau 24 he tohi Reasoning.] Talahau mai ai kua talitonu a koe ko Iesu e perofeta ka ko Muhammad ko e perofeta fakahiku mo e lahi e aoga. Talitonu foki kia a koe ko Mose e perofeta moli? [Fakaata ma e tali.] Fakakite atu nakai e au e mena ne ako e Mose mai he Atua hagaao ke he higoa fakaperesona Hana?” Ti totou e Esoto 6:2, 3. He liu ahi atu, kia fakatutala a koe ke he mataulu “Taha e Atua, Taha e Lotu,” he lau 13 he tohi The Time for True Submission to God.
28 He vaha nei, tokologa kua taute e tataiaga ke he tau kupu ia Isaia 55:6, ne totou: “Kia kumi e mutolu a Iehova ka kua maeke he moua e mutolu a ia; kia tauui atu ā mutolu kia ia ka kua tata mai a ia.” Kua hagaao e mena nei ki a lautolu oti ne loto fakamoli, pete ni ko e vagahau fe ne vagahau e lautolu po ke tupumaiaga fakalotu ha lautolu. Kua mauokafua a tautolu to fakamonuina e Iehova e tau laliaga ha tautolu he fakamakai a tautolu ke o atu “ke eke e tau motu oti kana mo tutaki.”—Mata. 28:19.
[Puha he lau 6]
Tau Tohi Talaga ma e Tau Tagata Nakai Kerisiano
Puta
In Search of a Father (Tohi Tote)
“Look! I Am Making All Things New” (Porosua)
Saina
Lasting Peace and Happiness—How to Find Them (Porosua)
Hinitu
From Kurukshetra to Armageddon—And Your Survival (Tohi Tote)
Our Problems—Who Will Help Us Solve Them? (Porosua)
The Path of Divine Truth Leading to Liberation (Tohi Tote)
Victory Over Death—Is It Possible for You? (Tohi Tote)
Why Should We Worship God in Love and Truth? (Porosua)
Iutaia
A Peaceful New World—Will It Come? (Tuleke Nu. 17)
Jehovah’s Witnesses—What Do They Believe? (Tuleke Nu. 18)
Will There Ever Be a World Without War? (Porosua)
Musilimi
How to Find the Road to Paradise (Tuleke)
The Time for True Submission to God (Tohi Tote)