Hulp voor volwassen kinderen van alcoholisten

„Als je in een alcoholisch gezin bent opgegroeid, moet je de verwrongen kennis en emotionele verwarring rechtzetten die uit die opvoeding zijn voortgevloeid. Daar is geen ontkomen aan.” — Dr. George W. Vroom.

EEN zwaargewonde soldaat ligt bloedend op het slagveld. Er komt snel hulp en de gewonde militair wordt vlug naar een ziekenhuis overgebracht. De soldaat heeft het overleefd, maar zijn problemen zijn nog lang niet voorbij. Zijn verwondingen moeten behandeld worden en van het trauma door wat hij heeft doorstaan, kan hij nog jaren last hebben.

Voor kinderen van een alcoholische ouder kan het huis als een slagveld zijn waarop de fundamentele menselijke behoeften onder vuur liggen. Sommige kinderen worden seksueel misbruikt; andere worden lichamelijk mishandeld; veel kinderen worden emotioneel verwaarloosd. „Het is dezelfde soort intense angst die een kind kan voelen wanneer hij bommen hoort vallen of er rond het huis met machinegeweren wordt geschoten”, zegt een jonge man, zijn kinderjaren overpeinzend. Geen wonder dat veel kinderen van alcoholisten dezelfde posttraumatische stress-symptomen vertonen als oorlogsveteranen!

Het is waar dat veel kinderen deze trauma’s overleven en uiteindelijk de deur uit gaan. Maar zij bereiken de volwassenheid met verwondingen die, hoewel niet zichtbaar, even reëel en hardnekkig zijn als die van de gewonde soldaat. „Ik ben nu zestig jaar,” zegt Gloria, „en mijn leven wordt nog steeds beïnvloed door de trauma’s waarmee het geboren worden in een gezin waarin een van de ouders alcoholist is, gepaard gaat.”

Wat kan er worden gedaan om zulke mensen te helpen? ’Deel hun verdriet’, beveelt de bijbel aan (Romeinen 12:15, Phillips). Om dat te kunnen doen, moet u de wonden begrijpen die gewoonlijk het gevolg zijn van het leven in een alcoholisch milieu.

„Ik heb nooit een jeugd gehad”

Een kind moet gekoesterd, verzorgd en voortdurend gerustgesteld worden. In het alcoholische gezin ontbreekt zulke aandacht vaak. In sommige gevallen worden de rollen omgedraaid en wordt er van het kind verwacht dat het de ouder verzorgt. Albert bijvoorbeeld was de kostwinner van het gezin toen hij veertien jaar was! In plaats van een alcoholische ouder deed een jong meisje genaamd Jan het leeuwedeel van het huishoudelijke werk. Zij was ook degene die haar jongere broertjes en zusje voornamelijk verzorgde — en dat begon allemaal toen zij nog maar zes jaar was!

Kinderen zijn geen volwassenen en zij kunnen eenvoudig niet als volwassenen functioneren. Wanneer de ouder-kindrollen worden omgewisseld, worden de op volwassenen lijkende kinderen van thans de te kort gekomen volwassenen van morgen. (Vergelijk Efeziërs 6:4.) De gezinsadviseur John Bradshaw schrijft: „Zij groeien op tot een lichamelijk volwassene. Zij zien er uit en praten als volwassenen, maar in hen zit een onverzadigbaar klein kind waarvan de behoeften nooit bevredigd zijn.” Zulke mensen voelen zich misschien net zo als een christelijke vrouw die zei: „Ik heb nog steeds een bodemloze put met pijn in me doordat als kind niet in mijn meest fundamentele emotionele behoeften is voorzien.”

„Het moet mijn schuld zijn”

Toen Robert nog maar dertien jaar was, kwam zijn vader bij een ongeluk om het leven. „Ik probeerde lief te zijn”, vertelt Robert met neergeslagen ogen. „Ik weet dat ik dingen deed die hem niet aanstonden, maar ik was geen slecht kind.” Robert ging gebukt onder een zwaar schuldgevoel wegens het alcoholisme van zijn vader, en dat vele jaren lang. Toen Robert het bovenstaande vertelde, was hij 74 jaar!

Het komt heel veel voor dat kinderen de verantwoordelijkheid voor het alcoholisme van een ouder op zich nemen. Daaraan ontleent een kind de illusie dat het de situatie onder controle heeft. Janice zegt erover: „Ik dacht dat als ik liever was, mijn vader niet meer zou drinken.”

In werkelijkheid kan geen enkel kind — en geen enkele volwassene — het drinken van een ander veroorzaken, tegengaan of verhelpen. Is een van uw ouders alcoholist — en het doet er niet toe wat er tegen u is gezegd of wat iemand heeft geïnsinueerd — besef dan: de schuld ligt gewoon niet bij u! En het kan nodig zijn dat u eens goed nagaat of u zich als volwassene nog steeds ten onrechte verantwoordelijk voelt voor de daden en het gedrag van anderen. — Vergelijk Romeinen 14:12; Filippenzen 2:12.

„Ik kan niemand vertrouwen”

Vertrouwen berust op openheid en eerlijkheid. Het alcoholische milieu is op geheimzinnigheid en ontkenning gegrondvest.

Als jongere was Sara op de hoogte van het alcoholisme van haar vader. Toch herinnert zij zich: „Ik voelde me al schuldig als het woord maar bij me opkwam, want niemand anders bij ons thuis zei het.” Susan vertelt een soortgelijke ervaring: „Niemand bij ons thuis sprak ooit over wat er aan de hand was, hoe ongelukkig zij waren, of hoe kwaad wij waren op [mijn alcoholische stiefvader]. Ik denk dat ik me er gewoon helemaal voor afsloot.” De realiteit dat een ouder alcoholist is, wordt op die manier vaak verhuld in ontkenning. „Ik leerde dingen niet te zien omdat ik al genoeg had gezien”, zegt Susan.

Het vertrouwen wordt verder afgebroken door het onberekenbare gedrag van de alcoholist. Gisteren was hij opgewekt maar vandaag gaat hij te keer. „Ik wist nooit wanneer de bui zou losbarsten”, zegt Martin, het volwassen kind van een alcoholische moeder. De alcoholist verbreekt beloften, niet uit onverschilligheid, maar gewoon door de alcohol. Dr. Claudia Black legt uit: „De preoccupatie met drank wordt prioriteit nummer één voor de alcoholist. Al het andere komt op de tweede plaats.”

„Ik verberg mijn gevoelens”

Als gevoelens niet op een prettige manier gedeeld kunnen worden, leren kinderen ze te verdringen. Zij gaan naar school met „een glimlach op hun gezicht en een steen op hun maag”, zegt het boek Adult Children — The Secrets of Dysfunctional Families, en zij mogen niemand deelgenoot maken van hun gedachten, uit angst het familiegeheim bloot te geven. Uiterlijk is alles prima; innerlijk beginnen onderdrukte gevoelens te smeulen.

Zijn zij eenmaal volwassen, dan falen eventuele pogingen om emoties achter een ’alles is goed’-façade weg te stoppen meestal. Als gevoelens niet in woorden geuit kunnen worden, openbaren ze zich vaak somatisch — dat wil zeggen via maagzweren, chronische hoofdpijnen, enzovoort. „Ik werd letterlijk opgevreten door mijn emoties”, zegt Shirley. „Ik had elke lichamelijke kwaal die je maar bedenken kunt.” Dr. Timmen Cermak legt uit: „Ontkennen is de manier waarop volwassen kinderen met stress omgaan, maar Moeder Natuur houd je niet voor de gek. . . . Het lichaam dat jarenlang aan grote stress en spanningen heeft blootgestaan, begint het te begeven.”

Meer dan overleving

Volwassen kinderen van alcoholisten zijn sterk; dat zij ondanks hun jeugdtrauma nog leven, getuigt daarvan. Maar er is meer nodig dan overleving. Zij moeten zich een nieuwe visie op gezinsrelaties eigen maken. Gevoelens van schuld, woede en minderwaardigheid moeten wellicht aandacht krijgen. Volwassen kinderen van alcoholisten moeten hun kracht gebruiken om wat de bijbel „de nieuwe persoonlijkheid” noemt aan te doen. — Efeziërs 4:23, 24; Kolossenzen 3:9, 10.

Dat is geen gemakkelijke taak. LeRoy, een volwassen zoon van een alcoholist, deed twintig jaar zijn uiterste best om bijbelse beginselen in zijn eigen gezin toe te passen. „Toen ik via het Gezinsleven-boek en andere publikaties al die liefdevolle raad van het Genootschap kreeg, kon ik niet bevatten waar het in feite om ging.a Het gevolg was dat ik het er met het in praktijk brengen van de informatie slecht afbracht. . . . Gevoelloos probeerde ik mechanisch regels te vinden en toe te passen, net als de Farizeeën.” — Zie Mattheüs 23:23, 24.

Voor iemand als LeRoy kunnen eenvoudige verzoeken om „liefdevoller te zijn” of te „praten” of „je kinderen streng te onderrichten” ontoereikend zijn. Waarom? Omdat het mogelijk is dat een volwassen kind die hoedanigheden of vaardigheden nooit heeft ervaren, dus hoe kan hij die dan uiten of nabootsen? LeRoy ging in therapie om de krachtige invloed van het alcoholisme van zijn vader te begrijpen. Daardoor werd de weg voor geestelijke vooruitgang gebaand. „Hoewel dit een zeer pijnlijke episode in mijn leven is geweest, was het ook een tijd van grote geestelijke groei”, zegt hij. „Voor het eerst van mijn leven heb ik echt het gevoel dat ik erachter begin te komen wat de liefde tot God precies is.” — 1 Johannes 5:3.

Een christelijke vrouw genaamd Cheryl had profijt van de hulp van een maatschappelijk werkster die veel ervaring had met de problemen door alcoholisme in een gezin. Zij nam ook een meevoelende ouderling in vertrouwen. „Pas sinds ik al mijn afschuwelijke geheimen naar buiten heb gebracht, heb ik het gevoel een goede verstandhouding met Jehovah te hebben en met mijzelf in het reine te zijn”, zegt zij. „Ik beschouw Jehovah nu als mijn Vader (iets wat ik vroeger nooit kon) en ik voel me niet meer zo bedrogen omdat ik nooit de liefde en leiding van mijn vader hier op aarde heb gekregen die ik nodig had.”

Amy, de volwassen dochter van een alcoholist, merkte dat werken aan het aankweken van „de vrucht van de geest” een grote hulp voor haar was (Galaten 5:22, 23). Zij leerde ook een begrijpende ouderling deelgenoot te maken van haar gedachten en gevoelens. „Hij herinnerde mij aan de goedkeuring waar ik werkelijk naar moet streven,” zegt Amy, „die van Jehovah God en Jezus Christus. Naar hun liefde en goedkeuring streven is nooit zelfdestructief.”

Totale genezing

De bijbel bevat de schriftelijke belofte van Jezus Christus dat zij die gebukt onder zorgen tot hem komen, verkwikt zullen worden (Mattheüs 11:28-30). Bovendien wordt Jehovah „de God van alle vertroosting, die ons vertroost in al onze verdrukking,” genoemd (2 Korinthiërs 1:3, 4). Maureena vertelt: „Ik leerde Jehovah kennen als Degene die mij fysiek, mentaal of emotioneel nooit in de steek zou laten.”

Wij leven in een tijd waarover de bijbel spreekt als de laatste dagen, een tijd waarin velen — zelfs binnen de gezinskring — ’onverschillig, liefdeloos en onverzoenlijk’ zouden zijn (2 Timotheüs 3:2, 3, Willibrordvertaling). Maar God belooft dat hij spoedig een vredige nieuwe wereld haar intrede zal laten doen waarin hij alle tranen en verdriet zal wegvagen (Openbaring 21:4, 5). Een christelijke vrouw die in een alcoholisch gezin is opgegroeid, zegt in dat verband: „Wij hopen dat wij allemaal met elkaar die nieuwe wereld kunnen bereiken, waar wij de totale genezing zullen krijgen die alleen Jehovah kan schenken.”

EEN TYPEREND VOORBEELD

„Ik ben het volwassen kind van een alcoholist. Mijn vader werd alcoholist toen ik acht jaar was. Als hij dronk, werd hij gewelddadig. Ik herinner me nog de angst die het hele gezin voelde. In een periode waarin ik een gelukkige jeugd had moeten hebben, leerde ik mijn gevoelens, wensen, verlangens en verwachtingen te begraven. Moeder en Vader hadden het te druk met zijn probleem om ooit voor mij beschikbaar te zijn. Ik was hun tijd niet waard. Ik ging me nietswaardig voelen. Toen ik acht was, dwong de rol die mij werd opgelegd me, niet langer kind te zijn maar onmiddellijk volwassen te worden en gezinstaken op me te nemen. Mijn leven werd voor onbepaalde tijd opgeschort.

Het gedrag van mijn vader was zo schandelijk dat ik me ervoor schaamde. Als compensatie probeerde ik volmaakt te zijn. Ik gaf en gaf, probeerde liefde te kopen; nooit voelde ik me onvoorwaardelijke liefde waard. Mijn leven werd een toneelstuk, met bevroren gevoelens. Jaren later zeiden mijn man en kinderen tegen me dat ik een robot was, een machine. Dertig jaar had ik voor hen geploeterd, mijn emotionele behoeften aan de hunne ondergeschikt gemaakt, aan hen gegeven zoals ik altijd aan mijn ouders had gegeven. En dit was mijn dank? Dat was de doodsteek!

Woedend, verward en wanhopig besloot ik erachter te komen wat er aan me mankeerde. Toen ik met anderen praatte die in alcoholische gezinnen waren opgegroeid, begonnen er veel opgekropte emoties naar boven te komen, dingen die ik me nog nooit herinnerd had, dingen die de oorzaak waren van mijn veelvuldige aanvallen van afmattende depressiviteit. Het was of er een last van mij afviel, een catharsis. Wat een opluchting te weten dat ik niet de enige was, dat anderen het trauma van mijn opvoeding in een alcoholisch gezin uit ervaring kenden en begrepen!

Ik wendde mij tot een groep die Volwassen Kinderen van Alcoholisten heette en begon een deel van hun therapie toe te passen. Instructieboekjes waren een hulp bij het veranderen van verwrongen zienswijzen. Ik hield een dagboek bij voor het blootleggen van verdere gevoelens, gevoelens die jarenlang begraven waren geweest. Ik luisterde naar tapes die mij leerden hoe ik mezelf kon helpen. Ik keek naar een tv-seminar door een man die zelf een volwassen kind van een alcoholist was. Het boek Feeling Good van de medische faculteit van de University of Pennsylvania hielp mij zelfrespect op te bouwen en mijn verwrongen denkpatronen te verbeteren.

Sommige van deze nieuwe denkpatronen werden instrumenten, uitspraken om het leven en relaties aan te kunnen. Enkele van de uitspraken die ik leerde en toepaste zijn: Niet wat ons overkomen is doet ertoe, maar hoe wij het gebeurde bezien of opvatten. Gevoelens mogen niet inwendig bevroren worden maar moeten beschouwd en dan op een constructieve manier geuit of terzijde geschoven worden. Nog een instrument is het zinnetje ’handel zo dat je in de juiste manier van denken terechtkomt’. Een handelwijze die herhaald wordt, kan nieuwe hersenpatronen vormen.

Het allerbelangrijkste instrument is Gods Woord, de bijbel. Dat en de gemeenten van Jehovah’s Getuigen, samen met hun ouderlingen en andere rijpe Getuigen, hebben mij de beste geestelijke genezing geschonken, en ik heb geleerd gepaste liefde voor mijzelf te koesteren. Ook heb ik geleerd dat ik een uniek mens met een eigen persoonlijkheid ben, dat er niemand in het universum is zoals ik. En het belangrijkste is nog dat ik weet dat Jehovah mij liefheeft, en dat Jezus zowel voor anderen als voor mij gestorven is.

Nu, anderhalf jaar later, zou ik willen zeggen dat het zeventig procent beter met me gaat. De totale genezing zal pas komen als de huidige goddeloze wereld en de god ervan, Satan de Duivel, plaats hebben gemaakt voor Jehovah’s nieuwe wereld van rechtvaardigheid.”

SLOTSOM

De bijbel zegt: „Raad in het hart van een man is als diepe wateren, maar de man van onderscheidingsvermogen, die zal hem naar boven halen” (Spreuken 20:5). Er moet onderscheidingsvermogen aan te pas komen wil de hulpverlener erin slagen uit de diepe wateren van het hart de dingen naar boven te halen die een neerslachtige dwarszitten. Er schuilt grote waarde „in de veelheid van raadgevers” als zij onderscheidingsvermogen hebben (Spreuken 11:14). De volgende spreuk laat ook zien hoe waardevol het is anderen om raad te vragen: „Door ijzer wordt ijzer zelf gescherpt. Zo scherpt de ene man het aangezicht van de ander” (Spreuken 27:17). Als mensen met moeilijkheden met elkaar praten, kan er „een uitwisseling van aanmoediging” onder hen plaatsvinden (Romeinen 1:12). En om de bijbelse opdracht te vervullen ’bemoedigend tot de terneergeslagen zielen te spreken’, moet degene die bemoedigt de oorzaak en de draagwijdte begrijpen van de depressiviteit waarvan de persoon die bemoedigd moet worden last heeft. — 1 Thessalonicenzen 5:14.

[Voetnoot]

[Inzet op blz. 8]

Veel kinderen van alcoholisten vertonen dezelfde posttraumatische stress-symptomen als oorlogsveteranen!

[Inzet op blz. 10]

Het alcoholische milieu is op geheimzinnigheid en ontkenning gegrondvest

[Inzet op blz. 10]

Zij gaan naar school met „een glimlach op hun gezicht en een steen op hun maag”

[Inzet op blz. 11]

„Ik beschouw Jehovah nu als mijn Vader (iets wat ik vroeger nooit kon)”

[Inzet op blz. 12]

Het allerbelangrijkste instrument is Gods Woord, de bijbel

[Illustratie op blz. 9]

„Ik werd letterlijk opgevreten door mijn emoties”