NKHANI YA PA TSAMBA LAKUYAMBA | THANGWE RANYI BIBLIYA NDAKUFUNIKA KULIBVESESA?
Bukhu Lomwe Tin’funika Kulibvesesa
Pa mabukhu yense yomwe yalipo, Bibliya ni bukhu la kale kwene-kwene. Kodi iro lina magole mangasi? Iro lidayamba kunembedwa magole 3.500 m’mbuyomu. Tikafuna kundendemeza, tingalewe kuti iro lidayamba kunembedwa m’nthawe ya Utongi bwa Shang wa ku China bwomwe n’bwakale kwene-kwene, magole 1.000 cinati kuyamba cipembedzo ca Cibuda ku India.—Onani kwadru yakuti “Nfundo Zakulewa bza Bibliya.”
Kuti bukhu likhale lakuthandiza na la phindu kwa wanthu, iro limbafunika kukhala lakubveseseka na lakufunika. Tenepo Bibliya ni bukhu limwero. Iro limbapereka mitawiro ya mibvunzo yakufunika kwene-kwene pa moyo.
Mwa ciratizo, kodi mudabzibvunzambo kale kuti ‘Thangwe ranyi tiri pa dziko pano?’ Mbvunzo umweyu wakhala unkunesa wanthu azinji kwa magole bzulu na bzulu ndipo ukadawanesa mpaka lero. Tsono mtawiro wace ungagumanike m’makapitulo mawiri yakuyambirira ya m’bukhu lakutoma la m’Bibliya, lomwe ni bukhu la Ciyambo. Makapitulo yamweya yambalewa bza bzinthu bzomwe bzidacitika pa “ciyambi”—magole bzulu na bzulu m’mbuyomu—pa nthawe yomwe cirengedwe, migwala ya nzou, nyenyezi na dziko lapansi bzidalengedwa. (Ciyambo 1:1) Patsogolo pace yambalewambo mwakulondoza momwe dziko lidadzakhala mbuto yakuti imbakhalidwe, momwe bzinthu bzense bza moyo bzidalengedwera na momwe wanthu wadadzagumanika pa dziko pano—pabodzi na cakulinga ca bzinthu bzense bzomwe bzidalengedwabzo.
BIBLIYA LIDANEMBEDWA M’NJIRA YAKUBVESESEKA
Bibliya limbapereka malango yabwino yakutithandiza kulimbana na mabvuto ya nsiku na nsiku. Malangoyo njakupusa kuyabvesesa. Njakupusa kuyabvesesa maka-maka pa mbali ziwiri.
Mbali yakutoma: Mafala yomwe yadaphatisidwa basa pakunemba Bibliya njakubveseseka, yakusaya kupita m’mbali ndipo njabwino. M’mbuto mwakuphatisa basa mafala yacirendo na yakusaya kubveseseka bwino, mafala ya m’Bibliya njakulondoza na yakuzerewereka. Ndipo nfundo zakunesa kubveseseka, zimbafotokozedwa na mafala yomwe timbayaphatisa basa nsiku na nsiku.
Mwa ciratizo, Jezu adaphatisa basa mathere mazinji yomwe yakhali yakudziwika na yakuzerewereka kwa wanthu kuti akwanise kuwapfunzisa bzinthu bzomwe bzingadatokonya mitima yawo. Mazinji ya mathere yamweya yambafotokozedwa m’nkhani yomwe imbacemeredwa Nkhani ya pa Phiri, yomwe imbagumanika m’makapitulo 5 mpaka 7 ya m’bukhu la Bibliya la Mateu. Mdziwi munango wakulewa bza Bibliya adacemera nkhani imweyi kuti “Nkhani yakuthandiza” ndipo adawona kuti thandizo lomwe nkhaniyi imbapereka si lakuti “tindokhale na cidziwiso, koma kuti lititsogolere njira zathu.” Imwepo mungawerenge makapituloya m’mphindi 15 ayai 20 zokha basi, ndipo mun’dzadabwisidwa pakuwona momwe mafala ya Jezu yaliri ya mphanvu na yakupusa kuyabvesesa.
Cinthu cinango comwe cimbacitisa Bibliya kukhala lakupusa kulibvesesa ni nkhani zace. Iro ni bukhu lini la bzinzano ayai bzidapi. M’mbuto mwace, ninga momwe limbalewera bukhu la The World Book Encyclopedia, Bibliya limbalewa bza “wanthu wa kubvekera na wakusaya kubvekera,” na “bzinthu bzomwe iwo wadacita pa moyo wawo, cidikhiro comwe wakhanaco, bzakutepa bzawo na kukunda kwawo.” Ndakupusa kuti tizerewerane nalo na kubvesesa nkhani zace pakuti zimbalewa bza wanthu womwe wadakhaladi na moyo, bzinthu bzomwe bzidacitikadi pabodzi na bzomwe tingapfunze m’mwemo.—Waroma 15:4.
MUNTHU ALI-WENSE ANGAKHALE NALO
Kuti imwepo mukwanise kubvesesa bukhu, iro lin’funika kukhala la cirewedwe comwe imwepo mumbacidziwa. Nsiku zino Bibliya limbagumanika m’cirewedwe comwe imwepo mungacibvesese, bziribe basa komwe mumbakhala ayai komwe mudabadwira. Onani bzomwe bzimbacitisa kuti bzimwebzi bzikwanisike.
Kusandulizira. Bibliya lidanembedwa mu Cihebereu, Ciaramaiko na m’Cigirego. Bzimwebzi bzikhacitisa kuti iro limbawerengedwe na wanthu wakucepa. Tsono kuti wanthu wa m’bzirewedwe bzinango wakwanise kukhala nalo, padafunika nyongo ikulu ya anyakusandulizira. Thangwe ra nyongo yawo, lero Bibliya limbasandulizidwa lense ayai cipande m’bzirewedwe bzakukwana 2.700. Bzimwebzi bzinkuthandauza kuti pa wanthu 100 pa dziko lense lapansi, wanthu 90 wangawerenge cipande cibodzi ca Bibliya m’cirewedwe cakubadwa naco.
Kukonzedwa. Bibliya lidayamba kunembedwa mwa kuphatisa basa bzinthu bzakusaya kulimba ninga makhanda na nzire. Tsono kuti ayatenge mafala yamweya, anyakunemba wadafunika kucita kopiya na manja mwakusamala kwene-kwene. Makopiyayo yakhali yakuumira kwene-kwene ndipo wanthu wakucepa wokha ni womwe wangadakhala nayo. Tsono na kukonzedwa kwa mtcini wakudindira mabukhu wa Gutenberg, omwe udagumanika magole 550 m’mbuyomu, Bibliya lidayamba kugumanika m’mbuto zakusiyana-siyana. Bzimbawoneka kuti makopiya yakupitirira mabidyau maxanu ya Bibliya lense ayai cipande, yambagawanisidwa.
Palibe bukhu linango la cipembedzo lomwe lingandendemezedwe na Bibliya pa nkhani imweyi. Mpsakuwonekeratu kuti Bibliya ni bukhu lomwe lin’funika kulibvesesa. Tsono kuti tiribvesese bzingakhale bzakunesa. Koma liripo thandizo. Tsono kodi thandizolo tingaligumane kuponi? Ndipo kodi mungagumane phindu liponi? Onani mu nkhani inkutewerayi.
[Mafala yakutsindika pa tsamba 5]
Bibliya limbapereka mitawiro yakuthandiza pa mibvunzo yakufunika kwene-kwene pa moyo
[Kwadru pa tsamba 5]
Nfundo Zakulewa bza Bibliya
• Bibliya lense lina mabukhu yakupambulika yakukwana 66.
• Nkhani za m’Bibliya zimbaphatanidza nkhani, bzakutonga, mapolofesiya, bzirewo, bzikhalidwe, nyimbo na mafala.
• Lidayamba kunembedwa mu 1513 AEC ndipo lidamala mu 98 EC, lidatenga magole yakukwana 1.600 linkunembedwa.
• Amuna wakukwana 40 ndiwo adanemba Bibliya mwakufuliziridwa na Mulungu.
[Kwadru pa tsamba 4]
Kuti mudziwe bzizinji bzakulewa bza momwe moyo udayambira, wonani broxura lakuti A Vida—Teve um Criador? Lakukonzedwa na Mboni za Yahova. Limbagumanikambo pa www.jw.org.
[Kwadru pa tsamba 5]
Kuti mupfunze bzizinji bza Bibliya, onani broxura lakuti: Kodi Baibulo Lili Ndi Uthenga Wotani? lakukonzedwa na Mboni za Yahova. Linkugumanikambo pa www.jw.org.
[Cithunzi-thunzi pa matsamba 4]
[Mafala ya Cithunzi-thunzi]
© Digital Vision Ltd/age fotostock