Tiger! Tiger!
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA INDIA
‘UN BIAHA mi tabata pasando a lo largo di un cordiyera smal,’ Dr. Charles McDougal ta corda, kende a dedicá hopi aña na studia tiger den e Parke Nacional Royal Chitwan na Nepal. ‘Segun mi tabata cana, un tiger tabata biniendo dje direccion contrario. Nos a mané topa otro riba e punta, i tabatin un distancia chikitu entre nos—rond di 15 stap.’ Dr. McDougal a para ketu. En bes di keda wak e tiger den wowo, locual un tiger ta considerá un desafio, el a laga su bista pasa over dje scouder dje tiger. E tiger a keda di bùk abou, pero no a haci ningun movementu pa atacá. Despues di vários minuut cu a parce hopi mas largu, Dr. McDougal a dal algun paso bai patras. ‘Despues,’ e ta bisa, ‘mi simplemente a bira bek i a cana bai di unda mi a bin.’
Na comienso dje siglo aki, tabatin 100.000 tiger den nan habitat natural na Asia, incluyendo rond di 40.000 na India. Pero pa 1973 e poblacion mundial dje criaturanan magnífico aki a ser reducí na bou di 4.000, principalmente como resultado di yagmentu. Tiger, e pushi di mas grandi na mundu, ta ser menasá awor cu extincion dor di hende. Pero tiger ta un menasa pa hende? Con e gran pushi aki ta en berdad? Esfuersonan pa salb’é di extincion tabatin éxito?
Bida di Famia di Tiger
Añanan di observacion cu pacenshi a duna naturalistanan un idea mas cla dje bida di tiger. Laga nos imaginá cu nos ta bishitando un famia típico di tiger den e bunita selvanan di Ranthambhore, den nort di India. E machu ta casi 3 meter largu, for di su nanishi te na e punta di su rabu i ta pisa un 200 kilo. Su partner ta mas of ménos 2,7 meter largu i ta pisa rond di 140 kilo.a Nan tin tres yu, un machu i dos hembra.
E temperatura dje selvanan aki por pasa 45° Celsius, pero famia tiger ta haña sombra bou dje palunan frescu. I semper nan por disfrutá di tira un cabes den e awanan refrescante di un lago ei cerca. Pushinan cu ta landa? Sí, tiger gusta awa! De echo, ta conocí cu nan a yega di landa mas cu 5 kilometer sin pausa.
Lus di solo ta filtra dor dje palunan i ta cai riba e lana oraño briyante dje tigernan, lagando nan parce di ta lombra. E strepinan pretu ta resplandecé, i e plèkinan blancu riba nan wowonan color ámber ta lombra briyantemente. Despues cu nos wak e tres yunan pa un ratu, ta fácil pa nos distinguí nan for di otro dor di nan strepinan distinto i tambe marcanan den cara.
Creciendo Como Tiger
Ora e mama tiger tabata sperando su babynan, el a busca un hol apropiado, bon scondí dor di hopi vegetacion. For di einan, e famia ta disfrutá awor di un bista riba un sabana cu un dam di awa cu ta atraé otro animalnan. E tiger hembra a selectá e plèki aki pa asina e por yag pa cuminda sin bai leu for di su yunan.
Desde nan nacementu, e yunan a ricibí hopi atencion. Atrabes di nan infancia nan mama a brasa nan meimei di su patanan, a cariciá nan cu su nanishi i a lembe nan, segun cu e tabata saca un murmuyo suave. Ora e yunan a bira mas grandi, nan a cuminsá hunga sconde i hunga wega di bringa. Aunke yunan di tiger no por ronca manera pushi, for di ora cu nan ta rond di un aña di edad, nan ta saca rosea grandi i duru ora nan mama bin bek for di ta ausente.
E yunan ta gusta landa i hunga den awa, huntu cu nan mama. Imaginá e tiger hembra sintá na cantu dje lago cu su rabu den awa. De bes en cuando, e ta sagudí su rabu pa duna su curpa cayente un baño refrescante. I papiando di rabu, e yunan nunca ta cansa di purba coge e rabu di nan mama segun cu e ta zwai e di un banda pa otro. Dor di haci esaki, e tiger hembra no ta djis hungando cu su yunan; e ta siñando nan tambe e abilidad di bula riba algu di ripiente, locual nan lo usa mas despues, ora nan cuminsá yag. E yunan ta gusta subi den palu tambe. Pero pa ora nan tin rond di 15 luna di edad, nan a bira muchu grandi i pisá pa subi den palu fácilmente.
E Papel dje Tata
Te cu recientemente, hopi hende a kere cu e mama tiger ta cria su yunan su so i cu e machu lo mata e yunan si e haña e chens. Sin embargo, cu mayoria tiger esaki no ta e caso. E tata tiger berdad ta disparcé den e selva pa periodonan largu, pasando dor di su teritorio di mas cu 50 kilometer cuadrá. Pero e ta bishitá su famia tambe. Ora e haci esei, kisas e ta djoin e tiger hembra i e yunan den yagmentu i asta compartí e animal matá cu nan. E yu machu mas agresivo por tuma su beurt pa come promé. Pero, si na moda haragan e tene su rumannan muher leu muchu hopi, su mama ta push’é of asta ta dal e cu su pata pa laga e yunan hembra haña nan debido parti dje bankete.
E yunan ta gusta hunga cu nan tata curpa grandi. Un lugá faborito pa esaki ta den e dam di awa ei cerca. E tata tiger ta bek drenta den e awa te ora cu su cabes so keda ariba. (Tiger no ta gusta pa awa spat bai den su wowo!) Despues e ta laga su yunan carici’é cu nan nanishi segun cu e ta lembe nan cara. Ta bisto cu tin un vínculo fuerte di famia.
Comedó di Hende?
Hopi biaha buki i películanan ta mustra e tiger como un criatura feros i agresivo, cu ta loer riba hende i ta atacá nan, despues ta sker nan i come nan. Esaki ta leu di ta berdad. No ta tur tiger ta comedó di hende. Por lo general, si un tiger mira un hende den selva, e ta preferá pa djis kita bai ketu-ketu. Ta interesante cu tiger no ta sinti holó di hende.
Sin embargo, bou di cierto circunstancia un tiger hambrá por bira peligroso berdad. Si el a perde djente pa motibu di edad haltu of a ser heridá dor di hende, por ta cu e no por yag normalmente. Tambe, si e bibamentu di hende ta invadí e habitat di tiger, e prooinan natural di tiger por bira scars. Pa motibunan manera esakinan, rond di 50 hende ta ser matá dor di tiger tur aña na India, aunke esaki ta shen biaha ménos cu e cantidad matá dor di colebra. Atake dor di tiger ta sosodé principalmente den e moerasnan dje delta di Ganges.
Segun Dr. McDougal, tiger no ta dje peligroso manera mayoria hende ta kere. Maske bo por provocá un atake dor di sorpresá un tiger na un distancia corticu, “tiger ta un animal hopi calmu i sereno,” e ta bisa. “Normalmente, si bo topa un tiger—asta na un distancia basta cerca—lo e no atacá.”
Entre tigernan agresion ta scars. Por ehempel, un tiger yong por dualu rond, drenta e teritorio di un otro tiger i topa di ripiente cu e machu cu ta doño. Nan ta cuminsá gruña di un manera menasante i escalofriante i ta gruña otro ferosmente nanishi-cu-nanishi. Pero ora esun mas bieu mustra su superioridad, esun mas yong por lo general lo drumi abou i bira riba su lomba cu su patanan den laira como señal di sumision, i e confrontacion a pasa.
E Futuro dje Gran Pushi
En bes di ta den peliger di tiger, hende a resultá di ta e único berdadero peliger pa tiger. Actualmente, esfuersonan ta ser hací pa salba tiger for di extincion. Vários pais asiático a establecé reservaatnan pa tiger. Na 1973, a lansa un esfuerso special cu yama Proyecto Tiger n’e Parke Nacional Corbett, na nort di India. Fondonan i ekipo pa e Proyecto Tiger a basha bin for di tur parti di mundu. Cu tempu a pone 18 reservaat di tiger un banda na India, cu un área total di mas cu 28.000 kilometer cuadrá. Pa 1978, tigernan tambe a bai riba e lista di especienan den peliger di extincion. Tabatin resultadonan asombroso! Promé cu a pone un prohibicion riba yagmentu di tiger, e tigernan a bira skiu i tabata sali solamente anochi pa miedu di hende. Pero despues di algun aña di proteccion, tigernan a cuminsá move rond den e reservaatnan i ta yag den pleno lus di dia!
Tog tin un menasa constante riba tiger: e demanda internacional pa remedi tradicional asiático trahá di partinan dje curpa di tiger. Por ehempel, un sacu cu wesu di tiger por trece mas cu US$500 na India, i pa ora e wesunan a ser procesá i a alcansá e mercadonan di Lehano Oriente, e balor a escalá te na mas cu US$25.000. Cu asina tantu cen cu por ser ganá, ta un tentacion pa habitantenan pober di pueblitonan cooperá cu e yagdornan ilegal di tiger pa engañá e guardianan di selva. Na cuminsamentu, esfuersonan pa salba tiger a ser considerá exitoso. Pero desde 1988, e situacion a cambia bira pió. Awendia, tin solamente 27 tiger ta cana rond den Ranthambhore, compará cu e 40 cu tabatin 20 aña pasá. I e poblacion di tiger mundialmente por ta apénas 5.000!
Te cu e fin di siglo pasá, tiger i hende a biba huntu na India den armonia relativo. Nan lo por yega di haci esei atrobe un dia? Pa awor, e gritu excitá “Tiger! Tiger!” ainda por nificá cu un hende a mira e especie di pushi mas grandi na mundu. Lo mester warda pa wak si e programanan di conserbacion lo haci sigur cu tiger lo ta a salbo den futuro. Pero Bijbel ta sigurá nos cu un dia henter e tera lo ta un paradijs manera e Hofi di Eden. E ora ei hende i criaturanan salbahe manera tiger lo compartí e tera na pas cu otro.—Isaías 11:6-9.
[Nota]
a E tiger siberio, e subespecie di mas grandi, por pisa mas cu 320 kilo i alcansá un largura di 4 meter.
[Kuadro na página 17]
E Tiger Blancu
Un tesoro nacional na India, e tiger blancu raro ta e resultado di un gene recesivo mutante. Na 1951 nan a coge un yu machu blancu den e Selva Rewa na India. Ora el a rasa cu un tiger hembra di color normal, e crio a bin normal. Sin embargo, ora un hembra for dje crio aki a ser rasá cu e tata blancu, el a duna lus na cuater yu blancu. Rasamentu cuidadoso a hacié posibel pa hende na hopi parti mira e beyesa raro aki den nan parke di bestia.
[Plachi na página 16]
Pushinan cu ta landa? Sí!
[Plachi na página 17]
Tiger no ta dje peligroso manera mayoria hende ta pensa