Problem Bilong Wei wea Olketa Man Safa
“WHY NAO GOD WHY?” Disfala bigfala heding hem stap long front page bilong wanfala niuspepa bihaen wanfala bigfala earthquake wea spoelem staka samting long Asia Minor. Piksa insaed showimaot wanfala dadi wea feel nogud tumas hem karem dota bilong hem wea garekil go aot from haos bilong olketa wea foldaon.
Olketa war, hangre, bigfala sik, and disaster kosim bigfala pain, staka sorre and krae and killim dae staka pipol. Join witim diswan olketa wea safa from rape, wei for spoelem pikinini, and narafala criminal fasin. Tingim big namba bilong olketa wea garekil and dae from accident. And staka billion pipol kasem wari bikos long sik, wei for olo, and taem samwan wea olketa lovem hem dae.
Mek-20 century hem fulap witim wei for safa wea moa worse winim enitaem bifor. From 1914 go kasem 1918, World War I killim dae klosap ten million soldia. Samfala man for raetem history sei hem killim dae tu klosap sem namba bilong pipol wea no join long army. Insaed World War II, samting olsem 50 million soldia and pipol wea no joinim army dae, insaed diswan hem planti million woman, pikinini, and olo man wea no savve defendim olketa seleva. Insaed last century, planti million moa safa from wei for killim dae tribe, faet againstim gavman, ethnic faet, hangre, and wei for poor. Historical Atlas of the Twentieth Century sei winim 180 million pipol dae bikos long “bigfala trabol.”
Spanish influenza bilong 1918/19 killim dae 20 million pipol. Insaed 20 year wea go pas, samting olsem 19 million dae from AIDS, and 35 million garem finis datfala virus wea kosim diswan. Planti million no garem parents—olketa dae finis from AIDS. Staka baby go ahed for dae from AIDS, wea olketa kasem taem olketa still insaed bele.
Olketa mekem olketa pikinini for safa long planti nara wei moa. Taem hem storyim information wea United Nations Children’s Fund (UNICEF) provaedem, long end bilong 1995, Manchester Guardian Weekly bilong England hem sei: “Long olketa war wea happen insaed ten year wea go pas, 2 million pikinini nao dae, 4-5 million kamap cripple, 12 million no garem hom, winim 1 million lusim parents bilong olketa or separate from parents bilong olketa and 10 million garem problem long mind.” And tu olketa sei 40 go kasem 50 million killim dae baby insaed bele evriwea long world—evri year!
Wanem Nao Bae Happen Long Future?
Planti feel olsem nogud samting bae happen long future. Wanfala grup bilong scientist sei: “Olketa samting wea olketa man duim . . . maet changem laef long world and gogo hem bae no fit for mekem laef go ahed long hem long wei wea iumi savve.” Olketa sei moa: “Nomata distaem, wanfala man long evri faevfala barava poor and no garem inaf kaikai, and wanfala long tenfala man safa from wei for no kaikai gud.” Olketa scientist iusim disfala samting for “warnim evriwan abaotem wanem nao stap long front” and sei: “Wanfala need stap for mekem bigfala change long wei wea iumi lukaftarem earth and laef wea stap long hem, sapos iumi bae stap klia from olketa bigfala trabol and for iumi no spoelem hom bilong iumi long disfala planet evribit and for olowe.”
Why nao God letem nogud fasin and wei for safa? Wanem nao bae hem duim for deal witim disfala problem? Long wanem taem?
[Olketa Piksa Credit Line long page 3]
Antap, wheelchair: UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran; midol, olketa hangre pikinini: WHO/OXFAM; botom, man wea bon nating: FAO photo/B. Imevbore