Sohte Popohl Ong Sounkair Likamw Kan!
“Aramas suwed kan pahn koakoahksang . . . a me aktikitik kan pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl.”—MELKAHKA 37:9, 11.
1. Dahme karehda kitail pahn kasik en diar sounkair kan, me mehlel oh me likamw, nan “ahnsoun imwi”?
SOUNKAIR KAN—likamw de mehlel? Irail pwukat koaros mih nan ahnsoun Paipel kan. Ahpw iaduwen nan atail ahnsou? Nan Daniel 12:9, 10, kitail wadek me sounkair en nanleng men padahkiong sapwelimen Koht soukohpo: “Mahsen pwukat pahn wie nekinek ni rir lao lel ni imwilahn ahnsou. Aramas ngeder pahn kamwakelda. Me suwed kan sohte pahn dehdehki, ahpw re pahn usehla wiawia ar mour suwed kan; irail kante me kupwurokong me pahn dehdehki.” Kitail ahnsouwet momour ni “imwin ahnsou.” Mie wekpeseng laud me kitail kilang nanpwungen “me suwed kan” oh “irail kan me ahneki dehdeh? Ni mehlel kitail kin kilang met!
2. Iaduwen Aiseia 57:20, 21 kin pweida rahnwet?
2 Nan irelaud 57, iretikitik 20 oh 21, kitail wadek mahsen en sapwelimen Koht sounkairo Aiseia: “Ahpw aramas suwed kan rasehng iloak en nan madau me sohte kin tokedi, oh kin karehda kiried oh dihpw. Kauno ketin mahsanih, ‘Sohte poadoarepen me dipan akan.’” Ia uwen mahsan pwukat ah kin pwungiong sampah wet ni ah kin kerekerenlahng nan senturi 21! Ekei pahn kalelepek, ‘Kitail pahn kak lellahng nan senturio?’ Dahme sounkair kan me ahneki dehde pahn padahkiong kitail?
3. (a) Wekpeseng dahieu kin sansalda nan 1 Sohn 5:19? (b) Iaduwen irail ko me “ahneki dehde” kin sansalda nan Kaudiahl irelaud 7?
3 Wahnpoaron Sohn kin ahneki dehde sang rehn Koht. Nan 1 Sohn 5:19, e mahsanih: “Kitail ese me kitail kisehn Koht, mehnda ma sampah unsek mi pahn manaman en me suwedo.” Me weksang sampah wet iei irail 144,000 Israel en ngehn, irail luhwen me mah kan me mihmihte rehtail. Me iangala irail pwukat nan rahnpwukat iei “pokon kalaimwun ehu . . . sang nan wehi koaros oh keinek koaros oh aramas koaros oh lokaia koaros,” me ahnsouwet miher ni uwen me lime rar samwa, me pil ahneki dehde. “Ih irail me keidier nan kamakam laudo.” Oh dahme karehda re pahn alehki katingparail? Pwehki re pil “kamwakeledahr ar likou kan, oh ntahn Sihmpwulo me re mwakelekelkilahr” ni arail kasalehda arail pwoson meirong en Sises. Nin duwen sounkair en marain, re kin pil “wiahong [Koht] papah sarawi ni rahn oh ni pwong.”—Kaudiahl 7:4, 9, 14, 15.
Irail Akan Me Dene Irail Sounkair en Popohl
4. (a) Dahme karehda irail ko nan en Sehdan sampah me kin inda dene irail sounkair en popohl sohte kin pweida? (b) Iaduwen Epsos 4:18, 19 kin kadoadoahk rahnwet?
4 Ahpw, iaduwen irail kan me dene irail sounkair en popohl nan koasoandi en ahn Sehdan sampah? Nan Aiseia irelaud 33, iretikitik 7, kitail wadek: “Ohl kommad akan liklikwerih sawasparail. Meninkeder kan me songosong en wahdo popohl wie sengiseng kowahlap.” Ia uwen met pwungiong irail ko me kin tangatangseli kohsang ehu koasoandi en sampah kolahng ehu, nannanti en wahdo popohl! Ia uwen sohte katepen met! Dahme karehda? Pwehki re kin apwalialahte imwilahn kahpwal en sampah kan ahpw re sohte kin kauhdi utupen kahpwal pwukat mwohn arail pwarada. Keiou, re sehse me Sehdan mie, me wahnpoaron Pohl kin kasalehda me ih iei “koht suwed en sampah wet.” (2 Korint 4:4) Sehdan kin kamwerehdi waren me suwed nanpwungen tohnsampah, oh met kin imwikihla pali moaron en aramas, iangahki kaun tohto, kin ahnsouwet pwungiong dahme Episos 4:18, 19 kosoiahkin irail: “Oh nan kapehdirail inenin rotorot. Re sohte iang ahneki mour me kin sang rehn Koht, pwehki ar mihmi nan rotorot douluhl oh nan ar nan kapehd keptakai. Solahr arail namenek, re kin pein pangala pein irail ong nin tiahk suwed kan, oh wia ni ngidingid soangen tiahk samin koaros.”
5. (a) Dahme karehda pwihn en aramas kan sohte kak wia sounwahdo popohl? (b) Rong en kamweit dahieu Melkahka 37 kin kihda?
5 Sohte koasoandi en aramas soh unsek ehu kak kihsang nan mongiong en aramas noahrok, oh roporop, oh kailok me reklahr nan rahnpwukat. Atail Sounkapikadao kelepw, Kaun Unsek Siohwa, me kak ketin wia met! Pil ehu, me opampap kante, me wia kisin pwihn ehu nanpwungen tohnsampah, me men uhpaiong sapwelime kaweid. Imwila me pahn wiawihong irail pwukat pahn weksang dahme pahn wiawihong me suwed en sampah oh met kin sansalda nan Melkahka 37:9-11: “Irail kan me kin likih Kauno (Siohwa) pahn sapweniki sahpwo, a aramas suwed kan pahn koakoahksang. Ahnsou keren aramas suwed kan pahn sohrala . . . a me aktikitik kan pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl.”
6, 7. Rekord dahieu en kaudek kan en sampah kasalehda me re sohte kak wia sounkair en popohl?
6 Eri, mie sounkair en popohl me kak dierek, nanpwungen pelien lamalam kan en sampah suwed wet? Eri, ia rekord en pelien lamalam nan ahnsou pwukat? Poadoapoad kasalehda me pelien lamalam kan kin iang pidada, ehi, ih me kin keiou tepiada pali laud en kakerdien nta me kin wiawi erein sounpar epwiki kan kohdo. Karaspe ehu, Christian Century en wihk en Oakos 30, 1995, ripohtki pingiping nan sahpw me mahs wia Yugoslavia, oh kosoia: “Nan wasa kan me mehn Serb kan kin kaunda ie nan Bosnia, padire kan kin mwohdi nan sehr kan en mwowe en kosonned kan me re pein wiahda, oh pil iangahki wasa me mahwen kin wiewi ie, wasa me pwihn kan oh pil iangahki kepwehn mahwen kan kin ale kapai mwohn ahr pahn mahwen.”
7 Erein sounpar epwiki me doadoahk en misineri en Kristiandom wiawi nan Aperika ahpw e sohte wahdo imwila mwahu, duwen me sansalda nan Rwanda, sahpw ehu me persent 80 en towe kan iang pelien lamalam en Kadolik. The New York Times en Sulai 7, 1995, ripohtki: “Golias, makasihn en Kadolik ehu me intingda nan Lyon, [France], pilahni en kasalehda ihs padire oh likadek 27 ko nan Rwanda me iang kemehla de kangoange kamakamla kan nan Rwanda sounpar samwalahro.” African Rights, ehu pwihn en pwung en aramas nan London, kosoia: “Me laud sang sohte mweseiseiki mehkot me pid dahme wiawi wasao, pelien lamalamo pahn anahne sapeng wiewiahn ah padire kan, pastor kan oh likadek kan me iang wia kamakamo.” Met kin raehng irairo nan Israel ni ahnsou me sapwelimen Siohwa sounkair mehlelo Seremaia ksalehda duwen “kanamenek” en Israel, iangahki eh kaun akan, eh samworou kan, oh eh soukohp akan, oh kapataiong: “Amwail likou kan mweikilahr ntahn ne semwehmwe kan oh me soh dipe kan.”—Seremaia 2:26, 34.
8. Dahme karehda kitail kak indahki me Seremaia kin wia sounkair en popohl?
8 Seremaia kin kalap adaneki soukohp en rongen ohla, ahpw e pil kak adaneki sapwelimen Koht sounkair en popohl. E kin kalap kosoia duwen popohl duwehte me Aiseia kin wia mwohn ih. Siohwa kin ketin doadoahngki Seremaia en pakairki kadeik pohn Serusalem oh kosoia: “Tohn kahnimwet kanensuwedih ie oh kahngiangihiehda sangete rahn me kahnimwet kokouda. Ngehi eri koasoanedier nan kupwurei pwe I en kamwomwala pwehki wiewia suwed kan me mehn Suhda oh Serusalem wiadahr, iangahki ar nanmwarki kan oh kaun akan, ar samworo kan oh soukohp kan.” (Seremaia 32:31, 32) Met kin mwete sapwelimen Siohwa kadeik ong kaun akan oh kaun en lamalam kan nan Kristiandom rahnwet. Pwe popohl en kak pweida, irail pwukat me kin tepiada me suwed kan oh pepei anahne koakoahksang! Ni mehlel kaidehn irail sounkair en popohl kei.
UN Kak Wahdo Popohl?
9. Iaduwen UN kose me dene e wia sounkair en popohl?
9 United Nations sohte kak wia sounkair mehlel en popohl? Pwe ah (kosonned), me pwarada nan Suhn 1945, rahnte 41 mwohn kinsi pakudang kauwehla Hiroshima, kapwarehda ia karepen e kakaukihda: “pwehn doarehla dih kan ireirekdo sang mahwen.” Wehi 50 kan me wia tohn United Nations pahn “kaminiminpene [ahr] kehl pwehn kak kolokol popohl, oh meleilei nanpwungen wehi kan koaros en sampah.” Rahnwet wehi 185 me kin towe UN, koaros kin inda me dene re kin loaloapwoatohng inou wet.
10, 11. (a) Iaduwen kaun en lamalam kan kin kasalehda arail utung UN? (b) Ni ahl dahieu pope kan kin kasapwungih “Rongamwahu en Wehin Koht”?
10 Erein sounpar kan me dower powe, UN kin ale kaping, keiou sang rehn kaun en lamalam akan. Nan Eiprel 11, 1963, Pope John XXIII sainla nah kisinlikou me oarelape kosoia “Pacem in Terris” (Popohl pohn Sampah) me e kosoia loale: “Ih at ineng laud iei me pwihn en United Nations—me ah kosonned oh karepen eh kokouda—en parekong uwen laud en ah doadoahk oh ineng pwung en ah lamalam.” Mwuri, nan Suhn 1965, kaun en lamalam kan, me dene re wia wiliepen ehu elep en tohnsampah kasarawih sounpar karieisek en wiewihdahn UN nan San Francisco. Pil ehu nan 1965, Pope Paul VI ni ah pwarek UN e kasalehda me UN “me wia kaimwseklahn koapworopwor en meleilei oh popohl.” Nan 1986, Pope John Paul 11 kin miniminiong oh utungada en UN Pahr en Popohl Nan Sampah Pwon.
11 Erein ah pwarek nan Oktope 1995, pope pil pwurehng kosoia: “Rahnwet kitail kin kasarawih Rongamwahu en Wehin Koht.” Ahpw e uhdahn wia sapwelimen Koht sounkair en rongamwahu en Wehio? Ni ah kosoia duwen kahpwal kan en sampah, e pousehla oh kosoia: “Ni atail kin lelohng kahpwal laud pwukat, iaduwen atail pahn pohnsowehla pwukoahn pwihn en United Nations?” Pope kin pilada UN ahpw kaidehn Wehin Koht.
Karepe kan en ‘Mwahieiki’
12, 13. (a) Iaduwen UN mwekid ni ahlo me sansalda nan Seremaia 6:14? (b) Dahme karehda kaundahn UN kin iang pidada nan mahsan kan me kileledi nan Aiseia 33:7?
12 Kasarawih en sounpar kalimeisek en kokoudahn UN sohte kapwarehda koapworopwor mehlel en “popohl pohn sampah.” Emen souninting nan The Toronto Star en Canada, kasalehda ia karepen met, oh intingihdi: “UN kin wia duwehte laion men me sohte ngih kan, me kin weriwer ni ah kin lelohng lemei en aramas kan, ahpw kin anahne awih pwe towe kan en kihong nan ewe ah ngih pasapas mwohn eh pahn kak kalis mehkot.” Pak tohto ah ngalis kin tikitik oh pil pwand. Sounkair en popohl kan nan koasoandi en sampah en ahnsouwet, oh keiou irail ko nan Kristiandom, kin pwurehng kapwureiong mahsan kan en Seremaia 6:14: “Re kin wiewiahki me en nei aramas akan ar ohla me tikitik. Re kin nda, ‘Mehkoaros me mwahute,’ ni mehkoaros eh sohte mwahu.’”
13 Ireirekdohn secretari-general kan en UN kin doadoahk laud, oh ni mehlel ki mongiong mehlel, kin koadoahke pwe UN en pweida mwahu. Ahpw akamai kan me kalap wiawi nanpwungen tohn ah wehi 185 me kin ahneki madamadau wekpeseng tohtohie ong iaduwen arail pahn kauhdi mahwen, wiahda kosonned kan, oh apwaliala pelien mwohni kin kihsang koapworopwor en ah pahn kak pweida. Nan ah ripoht en pahr en 1995, secretari-general en ahnsouwo intingihdi duwen kohkohdi en “kahpwal laud en nuclear nan sampah pwon” me met pahn ritingada elen “wehi kan en doadoahkpene ong pweidahn pelien paien wehi oh koasoandi en aramas ong tohnsampah pwon.” Ahpw e kapataiong: “Ahpw e kansensuwed pwe, rekord en wiewiahn sampah erein sounpar kan me dower powe uhdahn kin sohte parekiong me mwahu kan me re kasikasik.” Ni mehlel, irail pwukat me pahn wiahla sounkair kan en popohl kin wie ‘mwahmwahiei.’
14. (a) Dahme karehda kitail kak indahki me UN kin ohla ni pali en mwohni oh pelien tiahk mwahu? (b) Iaduwen Seremaia 8:15 kin pweida?
14 Ehu oarelap nan nuhso The Orange County Register en California kosoia: “UN Ni Pelien Mwohni Oh Tiahk Mwahu Olahr.” Artikelo kosoia me nanpwungen 1945 oh 1990, mie mahwen 80 samwa, oh mahwen pwukat kemehla aramas rar pak 30. E kosoia dahme emen souninting en ehu pwuhk me adaneki Reader’s Digest en Oaktope 1995 me “kasalehda me mwekid en sounpein UN kan kin sansalkihda ‘kaun akan me soakoahiok, oh sounpei kan me sohte ale kaian mwahu, oh kin miniminiong wehi lemei kan, oh sohte kak kauhdi wiewia suwed kan oh ekei pak kin pil iang wiahda soahng suwed kan.’ Pil ehu, ‘irair en kauwehla mwahl, oh likamw oh wie kau me inenin laud.’” Pahn oarelapo me kosoia “UN ni sounpar 50,” nuhso The New York Times kapwarehda oarelap wet “Doadoahk Sapwung oh Kauwehla Mwahl Ineng Mwahu en UN.” Nuhso The Times en London, England, kasalehda duwen artikel ehu me oarelape kosoia “Luwet ni Sounpar Limeisek—UN anahne prokram en karoson pwehn kehlailla.” Ni mehlel, e duwehte me kitail wadek nan Seremaia 8, iretikitik 15: “Kitail kasikasik popohl oh kamwahulahn atail ohla kan, ahpw sohte katepe; pwe kamasepwehkte me lelohng kitail.” Oh kamasepwehk en mahwen en kepwehn nuclear kin mihmihte rehn tohnsampah. E sansal me, UN kaidehn sounkair en popohl me tohnsampah anahne.
15. Iaduwen Papilon en mahs oh kaudek kan me tepisang reh kin sansalda me e kin kauwehla oh pil kasahliel?
15 Ia pahn imwilahn soahng pwukat koaros? Sapwelimen Siohwa Mahsan en kokohp sohte kin kihda peikasal. Keiou, dahme mih mwohn kaudek likamw kan en sampah me kin kalap koampoakepahki UN? Irail kin wia kadaudek en tapwi ehu en kaudek en pwongih dikedik, Papilon en mahs. Ni pwung, Kaudiahl 17:5 kin kasalehda duwen irail: “Papilon Lapalap, inen lihen netiki paliwere koaros oh wiewia samin suwed koaros en sampah.” Seremaia kin kasalehda olahn minimin en kaudek mwalauhn pwukat. Me rasehng lihen netiki paliwererail, re kin pitih sounpolitic kan en sampah, oh re kin kapinga UN oh ni sapwung wiahda nanpwung ong tohn wehin politic kan. Irail me kin keiou iang pidada nan mahwen en sampah. Emen souninting kosoiahki mahwen me pid pelien lamalam nan India: “ Karl Marx kin kosoiahki pelien lamalam me e duwehte wini me adaneki opium ong aramas kan. Ahpw kosoi wet sohte kak mehlel pwehki wini wet opium kin karehong emen en saliella. Soh, pelien lamalam kin duwehte winio crack cocaine. E kin karehda wiewiahn pepei oh kin wia kehl ehu me kin kauwehla.” Souninting menet pil sapwung. Kaudek likamw kin wia soahng riau pwukat koaros, e kin kasalielihla emen oh pil kin kauwehla emen.
16. Dahme karehda aramas kan me mongiong mehlel en ahnsouwet tangasang Papilon Lapalap? (Pil kilang Kaudiahl 18:4, 5.)
16 Eri, dahme aramas mongiong mehlel kan anahne wia? Sapwelimen Koht sounkair Seremaia kihong kitail pasepeng: “Kumwail tangasang Papilonia! Kumwail tengen mour. . . . Met I (Siohwa) pahn dupukohng eh wiewia kan oh kaloke duwen me konehng.” Kitail kin peren pwe me rar kan kin tangasang arail sensel pahn Papilon Lapalap, minimin en kaudek likamw koaros en sampah. Komw iang kisehn irail pwukat? Eri ke kak wehwehki iaduwen Papilon Lapalap kin kamwekidada wehin sampah kan: “Papilonia rasehng dahl kohl ehu nin limei, me kin kasakawihala sampah pwon. Wehi kan nimala wain wet oh sahlielkihla.”—Seremaia 51:6, 7.
17. Kadeik dahieu me pahn kohieng pohn Papilon Lapalap, oh dahme pahn idawenla wiewia wet?
17 Mwurinte met, Siohwa pahn kamwekidada tohn wehi “saliel” kan en UN en soupeiohng kaudek likamw oh pelianda, duwen me sansalda nan Kaudiahl 17:16: “Kode eisek me ke kilangehr oh mahn kamasepwehko pahn kailongkihla lih suwedo. Re pahn kihsang mehkoaros me e ahneki oh kakilisawihda. Mwuhr, re ahpw pahn kangala uduke oh kamwomwkihla kisiniei.” Met pahn wia kilel en tepidahn kahn kamakam kowahlap me sansalda nan Madiu 24:21 oh met pahn imwikihla tepidahn Armakedon, mahwen en rahn lapalap en Koht Lapalahpie. Duwehte Papilon en mahs, Papilon Lapalap pahn lelohng kadeiko me pwarada nan Seremaia 51:13, 25: “Sahpw me diren pillap oh kepwe kesemwpwal, ahpw eh ahnsou imwiseklahr, oh eh selin mour lopulahr. Papilonia, ke duwehte nahna ehu me kauwelahr sampah pwon, ahpw ngehi, Kauno (Siohwa), iei omw imwintihti. I pahn koluhkedi, oh kihdiong nanpwel, oh wiakinuhkala pehs.” Wehi mwersuwed kan me kin men mahwen pahn idawenla kaudek likamw kasorala nin doken rahn en dupuk en Siohwa pil pahn koanoairaildi.
18. Iahd oh iaduwen Aiseia 48:22 pahn weida?
18 Nan 1 Deselonika 5:3, e kosoiahki me suwed kan: “Ni ahnsou me aramas akan pahn nda, ‘Mehkoaros meleilei oh mwahu,’ iei ahnsouwo me apwal laud pahn mwadangete lelohng irail-e pahn mwadangete lelohng irail rasehng medek en neitik ong lih emen, oh aramas sohte pahn pitsang.” Ih irail pwukat me Aiseia kosoiahki: “Kilang! . . .Sounkair en popohl kan pahn sengiseng kowahlap.” (Aiseia 33:7, New World Translation) Mehlel, ni atail wadek nan Aiseia 48:22, “Siohwa mahsanih, ‘Sohte popohl ong me suwed kan.’” Ahpw dahme ahnsou kohkohdo kin kolokol ong sounkair mehlel kan en popohl sang rehn Koht? Artikel en mwuhr pahn kasalehda duwen met.
Peidek Kan en Kousapahl
◻ Lokaia kehlail dahkan soukohp kan en Koht doadoahngki pwehn kasalehda likamw en sounkair likamw kan?
◻ Dahme karehda pwihn en aramas kan sohte kak pweida nan arail nannanti en wahdo popohl mehlel?
◻ Iaduwen sounkair mehlel kan en popohl kin weksang irail kan me kin utungada UN?
◻ Dahme me aktikitik kan wia pwehn kak perenkihda sapwelimen Siohwa inou en popohl?
[Kilel kan nan pali 23]
Aiseia, oh Seremaia, oh Daniel kin kohpada me en aramas nannanti en wahdo popohl sohte pahn pweida
[Kilel nan pali 24]
“Sampah unsek mihmi pahn manaman en me suwedo.”—Wahnpoaron Sohn mahsanih
[Kilel nan pali 25]
“Arail lamalam kan rotorotlahr.”—Wahnpoaron Pohl mahsanih