Poahsoan Mehlel ong en Kamehlele me Mehkoaros Pahn Imwila Mwahu Rahnwet
SOUNPOAD oh sounkasawih mouren aramas, H. G. Wells, me ipwidi nan 1866, kin kamwekidada laud madamadau en aramas nan pahr 1900. Sang ni ah nting kan, e kawehwehda dahme e kamehlele me dene pahr kido pahn iangete pelien sains kekeirada. Ihme karehda, Collier’s Encyclopedia kin katamanda en Wells “ah lamalam me dene mehkoaros pahn imwila mwahu” ni ah doadoahk soh uhdi pwehn kalaudehla dahme e kamehlele. Ahpw pwuhk wet pil kasalehda me ah lamalam me mehkoaros pahn imwila mwahu pil sohla ni ahnsou me Mahwen Keriau en Sampah tepiada.
Ni ahnsou me Wells esehda me “pelien sains kak kadoadoahkohng me suwed oh pil me mwahu,” e sohla pwoson dahme e kamehlele, oh e ahnekihla lamalam me imwin mehkoaros pahn suwed,” koasoia Chambers’s Biographical Dictionary. Dahme karehda met wiawihki?
En Wells pwoson oh lamalam me mehkoaros pahn imwila mwahu kin poahsoanda pohn pweidahn wiewiahn aramas. Ni ahnsou me e esehda me aramas sohte kak wahdo meleilei me e kin kamehlele, sohla wasa me e pahn sohpeila ie. Ah nsensuwedo karehong en ahnekihla lamalam me mehkoaros pahn imwila suwed.
Rahnwet, aramas tohto kin lelohng soahngohte ki kahrepeohte. Ni ahnsou me re pwulopwul re kin dirkihla lamalam me mehkoaros pahn imwila mwahu ahpw ni ahnsou me re kin mahla re kin ahnekihla lamalam me mehkoaros pahn imwila suwed. Pil mie irail me pwulopwul kan me sohla kin mourki mour me aramas koaros kin mourki oh kin uhd mourki doadoahngki wini suwed, nenek, oh wia soahngen mwomwen mour suwed kan. Ia pasepengo? Tehk duwen karasepe pwukat sang ni ahnsoun Paipel oh kilang ia poahsonpen en ahneki lamalam en kamehlele me mehkoaros pahn imwila mwahu—mahso, ahnsouwet, oh ahnsou kohkohdo.
Ahneki Lamalam Me Mehkoaros Pahn Imwila Mwahu Nanpwungen Kahpwal Kan
Nanmwarki Depit mahsanih: “Ke dehr pwunodki aramas suwed akan; ke dehr pil peirinki paien irail me kin wiahda e sapwung.” (Melkahka 37:1) Met, ni mehlel, kin wia kaweid loalokong, pwehki rahnwet kopwung sapwung oh mwersuwed kin kapilkitailpene.—Eklesiasdes 8:11.
Ahpw, ma kitail sohte kin peirinki me sapwung kan, e mengei en nsensuwedla ni atail kin kilang aramas kan me sohte pwukoahki sapwung ehu kin kalokolok rehn me suwed kan de ma pein kitail kin lelohng kopwung sapwung. Soahngen wiewia pwukat ele pahn pil karehong kitail en ahnekihla lamalam me mehkoaros pahn imwila suwed. Ma kitail ahneki soahngen lamalam wet, dahme kitail en wia? Keieu, kitail en tamataman me me suwed kan sohte kak kihkiheng me kalokperail sohte pahn kohwong irail. Melkahka 37 pousehla oh kamehleleiong kitail nan iretikitik 2: “Re pahn mwadang sohrala duwehte dihpw me mengila; re pahn mehla rasehng kisin tuhke me kin mengidi.”
Patohngete met, kitail kak kaukaule wia dahme mwahu, oh kolokolte atail lamalam me mehkoaros pahn imwila mwahu oh awih Siohwa. Sounmelkahkao pousehla mahsanih: “Sohpeisang me suwed, oh wia me mwahu, eri kadaudokomw kan ahpw pahn koukousoan nan sahpwo kohkohlahte; pwe Kauno (Siohwa) kin kupwurperenki dahme pwung oh sohte kin likidmeliehla sapwellime aramas loalopwoat akan.”—Melkahka 37:27, 28.