“Ih Kahrepe Aramas Kapikipikihda”
Lemmwiki Koht, oh kapwaiada sapwelime mahsen, pwehki ih kahrepe wet me aramas kapikipikihda.”—EKLESIASDES 12:13.
1, 2. Dahme karehda e konehngki en medemedewe atail pwukoa ong Koht?
“DAHME Siohwa kupwurki ken wia?” Emen soukohp en mahs kihda peidek wet. Ih eri kasalehda dahme Siohwa kupwurki—en kasalehda kapwung pwung, limpoak, kadek, oh iang Koht kekeid ni karakarahk.—Maika 6:8.
2 Nan rahn pwukat me aramas kin men uhtohr, me tohto sohte kin pwungki me Koht kupwurki ren wia mehkot. Re sohte men ale pwukoa wet. Ahpw iaduwen mahsan en Solomon nan Eklesiasdes? “Mwurin mepwukat koaros, meteieu me I pahn nda: lemmwiki Koht, oh kapwaiada sapwelime mahsen, pwehki ih kahrepe wet me aramas kapikipikihda.”—Eklesiasdes 12:13.
3. Dahme karehda kitail en medemedewe ni keneinei pwuhk en Eklesiasdes?
3 Mendahki ia mwomwen atail irair kan de ia mwomwen atail kin kilangwohng mour, kitail kak paikihda laud ma kitail pahn tehk iawasa padahk wet kohsang ie. Nanmwarki Solomon, me intingihdi pwuhk sarawi wet, kin tehkada ekei soahng kan me wia kisehn atail mour en ehu ehu rahn. Ekei ele pahn inda me en Solomon lamalam sohte kin kasalehda irair mwahu kan. Ahpw mahsen pwukat pwilsang rehn Koht oh kak sewese kitail en kasawih atail wiewia kan oh dahme keiou nan atail mour, oh imwilahn met kitail pahn ale peren.
Lelohng Nan Mehkan Me Mour Kin Keiou Insenohki
4. Dahme Solomon kasawihada oh kosoia nan Eklesiasdes?
4 Solomon kasawih ‘doadoahk en tohnsampah.’ “I koasoanehdi nan kapehdi me I pahn kasawih oh sukuhlki mehkoaros me kin wiawi nin sampah.” Ni en Solomon inda “doadoahk” e sohte kin wehwehki doadoahk en mwohni, ahpw e kin wehwehki soahng kan koaros me ohl oh lih akan kin soupisengkihla nan arail mour. (Eklesiasdes 1:13) Kitail en tehkpene ekei soahng pwukat me aramas kin insenohkihla, de ekei doadoahk kan oh eri kaparekiong pein atail wiewia kan oh mehkan me kitail kin mwohneki.
5. Ia ehu doadoahk keiou nan mouren aramas?
5 Ni mehlel mwohni me kin wia utupen en aramas tohto kapwunod kan oh wiewia kan. Sohte me kak inda ni pwung me Solomon kin mwamwahlki mwohni duwehte ekei aramas kepwehpwe kan. E pohnese duwen anahnpen en naineki ekis mwohni; naineki mwohni me itar mwahusang mour apwal de mouren semwehmwe. (Eklesiasdes 7:11, 12) Ahpw ele komw kilangehr me mwohni, me kin pwainda kepwe kan, kak wiahla mehn akedei keiou nan mour—ong me semwehmwe kan iangahki me kepwehpwe kan.
6. Dahme kitail kak sukuhlkisang ni ehu karasaras kan en Sises oh pil sang pein ahn Solomon eksperiens me pid mwohni?
6 Tamanda ahn Sises karasaras en ohl kepwehpweo me, sohte itarki ah kepwe kan, eri doadoahk pwehn alehda tohto sang met. Koht kadeikada ih ni pwung. Pwehkida? Pwehki atail ‘mour sohte kin mi ni kepwe kan me kitail ahneki.’ (Luk 12:15-21) En Solomon eksperiens—ele laud sang atail—kadehdehda mehlel en mahsan en Sises. Wadek met nan Eklesiasdes 2:4-9. Erein ahnsou kis Solomon kin koadoahke pein ih pwehn alehdi kepwe kan. E kauwada ihmw kaselel kan oh mwetwel lingan akan. E kak pwainda oh ale koampoakepah serepein kaselel kan. Kepwe kan oh dahme kepwe kan kak karehda en wiahda kin wahdohng ih insenamwahu mehlel, pepehm me ah doadoahk kan mie katepe, oh kihong wehwehpen ah mour? E sapeng ni lokaia mehlel: “Ngehi eri medemedewe duwen mehkoaros me I wiadahr oh uwen apwal en ei koadoahkihada, I ahpw wehwehkihla me met sohte katepe. Met rasehng pwakipwakih kisinieng-me sohte katepe douluhl.”—Eklesiasdes 2:11; 4:8.
7. (a) Dahme eksperiens kan kasalehda duwen kesemwpwal en mwohni? (b) Dahme ke pein kilang me kasalehda mehlel en mahsan en Solomon?
7 Met uhdahn mehlel, ire mehlel ehu me kin sansalda nan mour tohto. Kitail anahne wehkada me naineki mwohni tohto sohte kin kamwahuwiala kahpwal kan koaros. E kak kamwahuwiala ekei kahpwal akan, duwehte kak pwainda mwenge kan oh likou kan. Ahpw aramas emen kak likouki likou ehute ahnsou ehu oh insenamwahuki soangen mwenge oh mehn nim tehiou. Oh komw wadekehr duwen mouren aramas kepwehpwe kan me kin kolokolki mweipeseng, kamom sakau, doadoahngki wini suwed kan, oh kou imwintihti ong arail peneinei. Ohl kepwehpwe J. P. Getty kosoia: “Mwohni sohte kin pid insenamwahu. Ele e kin pid insensuwed.” Ong karepe mwahu, Solomon kin kaparekiong limpoak ong silper me soh katepe. Kaparekiong ire mehlel wet ong me Solomon kasawihada: “Mweinele aramas emen me kin doadoahk sohte pahn itarki kene mwenge, ahpw e pahn meirla nsenamwahu. Ahpw me kepwehpwe ahneki soahng tohto me kahrehda eh pahn kin pepehd oh wie pwunopwunod.”—Eklesiasdes 5:10-12.
8. Ia karepen atail endehr kalaudehla kesemwpwal en mwohni?
8 Mwohni oh kepwe kan sohte kin wahdo irair en insenamwahu me pid ahnsou kohkohdo. Ma ke naineki mwohni tohto oh kepwe tohto, amw pwunodki pere mepwukat pil pahn laudla, oh ke sohte pahn ese dahme kalapw pahn wahdo. Ke pahn katiasang mepwukat, iangahki amw mour? (Eklesiasdes 5:13-17; 9:11, 12) Pwehki met, e sohte pahn apwal en kilang dahme karehda atail mour, de doadoahk, anahne en mie katepe laudsang mwohni oh kepwe kan.
Peneinei, Indand, oh Manaman
9. Dahme karehda mouren peneinei pwarada nan mehkan me Solomon kasawih?
9 En Solomon kasawih mour pil kin oarepene en aramas kin soupisengkihla mouren peneinei. Paipel kin kasalehda mouren peneinei, iangahki peren en naineki oh apwalihada seri kan. (Senesis 2:22-24; Melkahka 127:3-5; Lepin Padahk 5:15, 18-20; 6:20; Mark 10:6-9; Epsos 5:22-33) Ahpw, ih met me keiou kesemwpwal nan mour? Me tohto kin pwungki met, nin duwen ekei tiahk en sahpw kin kasalehda arail kin kesemwpwalki pwopwoud, seri kan, oh peneinei. Ahpw Eklesiasdes 6:3 kin kasalehda me naineki seri epwiki kei kaidehn ih mehn kapir ong insenamwahu nan mour. Tamanda duwen tohtohn papah oh nohno kan me kin tohnmeteikihla soahng tohto pwehn kak kihong neirail seri kan tepda mwahu nan mour oh pil kamengeila mouren neirail seri kan. Mehlel me met me kesemwpwal, ahpw ni mehlel atail Sounkapikada sohte kupwurki me karepen atail kapikipikda ihte en wiahda dih kan en mwuri, duwen me mahn akan kin wia sang ni koasoandi en loaloarail pwehn kaparehda wahrail kan.
10. Dahme karehda nohn mwohnekihla peneinei kin sohte katepe?
10 Solomon pil kapwarehda ekei ire mehlel kan en mour. Karaspe ehu, emen ohl pahn mwohnekihla koadoahke mouren nah seri kan oh nein nah kan. Ahpw seri pwukat pahn loaloakong doadoahngki kepwe pwukat? De re pahn pweipwei doadoahngkihla mehkan me e kihkihpene ong irail? Ma re wia met, ia uwen met “sohte katepe oh e sohte pwung!”—Eklesiasdes 2:18-21; 1 Nanmwarki 12:8; 2 Kronikel 12:1-4, 9.
11, 12. (a) Soahng dahkan nan mour me ekei kin raparapahki? (b) Dahme karehda kitail kak inda me raparapahki en indandla kin duwehte “pwakipwakih kisinieng”?
11 Oh me daulihla met, me tohto kin kesehla mouren peneinei ni arail kin nannationg en indanla de en ahneki manaman pohn meteikan. Sapwung wet kin kalap pwarada rehn ohl akan. Komw kin kilang met rehn iengemw tohnsukuhl kan, de rehn tohndoadoahk kan, de rehn mehn impem kan? Me tohto kin nannati pwe meteikan en tehk irail, de re men wiahla aramas indand kan, de en ahneki manaman pohn meteikan. Ahpw ia uhdahn katepen met?
12 Medewehla duwen ekei ahr kin nannati en indandla, soh lipilipil ma nan arail wasa de wasa koaros. Kitail kin kilang met nan sukuhl kan, rehn mehn impetail kan, oh nan soangsoangen pwihn kan. E kin wia kehl ehu me kin kamwekidih irail ko me men indandla nan pelien semenihla wiahda soang kaselel kan, nan pelien kamweit, oh pelien politic. Ahpw, met soh kin wia mehkan me soh katepe? Solomon ni pwung inda me met duwehte “pwakipwakih kisinieng.” (Eklesiasdes 4:4) Ma me pwulopwul men pahn indandla nan pwihn tohrohr ehu, de nan pwihn en mwadong ehu, de nan pwihn en koul ehu—de ohl emen de lih emen pahn adamwahula nan kompani ehu de nan kousapw ehu—aramas depe uhdahn ese duwen met? Pali moaron en aramas me mih ni apali sampah (de pil nan sahpwohte) ese me aramaso momour? De re pahn pousehlahte nan arail mour sohte ese indand en aramas menet? Oh met pil duwehte manaman me aramas emen alehdi nan doadoahk, nan kahnimw ehu, de nanpwungen pwihn ehu.
13. (a) Iaduwen Eklesiasdes 9:4, 5 kin sewese kitail en ahneki lamalam pwung ong en raparapahki indand de manaman? (b) Ire mehlel dahkei kitail pahn lelohng ma ihte mouren met? (Kilang footnote.)
13 Dahme kin wiawihong soangen indand oh manaman pwukat mwurin sounpar kei? Ni en dih ehu kin kohkohla oh ehu kin kohdo, aramas indand oh manaman pwukat kin sohla mie oh manoknokla. Ihme met me kin wiawihong irail sounkou ihmw akan, oh sounkoul kan oh me koahiok teikan, oh irail akan me kin wekidala koasoandi kan, oh meteikan, oh met pil duwehte me kin wiawihong kaun en politic kan oh kaun en sounpei kan. Irail pwukat me ahneki pwukoa pwukat, irail me depe me ke ese me momour nanpwungen sounpar ko 1700 oh 1800? Solomon ni pwung kasawihada ireo, kosoia: “Kidi men me momour mwahusang laion emen me melahr. Ehi, me momour kan ese me re pahn mehla, ahpw me melahr akan sohte ese mehkot, . . . re manoknoklahr douluhl.” (Eklesiasdes 9:4, 5) Oh ma ihte mour en met, eri nannanti pwehn indandla de en manamanla kin uhdahn sohte katepe.a
Dahme Kitail en Mwohneki oh Pwukoahki
14. Dahme karehda pwuhk en Eklesiasdes en sewese pein kitail?
14 Solomon sohte kin kosoia wiewia kan, mehn akedei kan, oh mehn kaperen tohto kan me aramas kin mwohneki nan arail mour. Ahpw, dahme e intingihdi me itar. Atail sukuhlki pwuhko sohte anahne en kihda lamalam kansensuwed de sapwung, pwe kitail ni mehlel kousapahlier pwuhk en Paipel ehu me Siohwa Koht ketikihda ong kamwahupatail. E kak sewese emen emen kitail en kainenehla atail lamalam ong mour oh dahme kitail en mwohneki. (Eklesiasdes 7:2; 2 Timoty 3:16, 17) Met me keiou mehlel sang ni sawas me Siohwa sewesehki Solomon en kasalehda.
15, 16. (a) Ia lamalam en Solomon ong insenamwahuki mour? (b) Dahme Solomon kasalehda me emen anahne wia pwehn insenamwahuki mour?
15 Ehu ire kesemwpwal me Solomon kin kalap kapwarehda iei me ladu kan en Koht mehlelo en diar peren nan arail wiewia mwohn Ih. “Eri, I eseier me ihte me aramas emen kak wia: en peren oh wia uwen eh kak ni ahnsou me e momour. Kitail koaros eri en kin mwenge oh nim, oh nsenamwahuki wahn atail doadoahk, pwe met sang ni kalahngan en Koht.” (Eklesiasdes 2:24; 3:12, 13; 5:18; 8:15) Ken tehk wasaht me Solomon sohte kin kangoangehki aramas en wia kamadipw katairong kan; e pil sohte kin pwungki lamalam en mouro me ‘Kitail en mwenge, nimw, oh pereperen, pwe lakapw kitail pahn mehla.’ (1 Korint 15:14, 32-34) Wasaht Solomon kin kosoia me kitail en diar peren nan atail wiewia kan me kitail kin perenki wia, duwehte mwenge oh nim, ni atail ‘wia mwahu erein atail mour.’ Ni soh peikidpe met kasalehda me pahn keiou nan atail mour iei en wia kupwuren Sounkapikadao, me pahn koasoanehdi dahme uhdahn mehlel.—Melkahka 25:8; Eklesiasdes 9:1; Mark 10:17, 18; Rom 12:2.
16 Solomon intingihdi: “Eri, weneweihte-tungoatungoale omw tungoal kisin mwenge kan oh pereperen; niminim wain oh nsenamwahu. Pwe Koht kin ketin pwungki mepwukat.” (Eklesiasdes 9:7-9) Ehi, ohlo de liho me uhdahn ahneki mour ehu me audepan oh nsenamwahu kin pwersek nan doadoahk me Siohwa kin kupwurperenki. Met kin wehwehki me kitail en tehk Koht ahnsou koaros. Ia uwen met kin weksang lamalam en aramas tohto, me kin poahsonehda arail madamadau ong ia wehwehpen mour pohn lamalam en aramas!
17, 18. (a) Iaduwen aramas tohto kin mwekidki mehkan me kin uhdahn kapwarehda nan mour? (b)Imwila dahieu me kitail en ahnsou koaros medemedewe?
17 Mendahki ekei pelien lamalam kin padahngki me aramas emen me mehla pahn momourte mwurin ah mehla, aramas tohto kin kamehlele me ihte mouren met me re ese. Ele komw kin kilang re kin wia dahme Solomon kasalehda: “Dahme aramas kan kin mengeiki wiahda sapwung laud? Pwehki ar sohte kin mwadangete ale kalokpe.” (Eklesiasdes 8:11) Pil irail akan me sohte kin kalap wia me suwed kan kin kasalehda me re kin keiou insenohki dahme wiawi ahnsouwet. Ih met ehu karepe me karehda mwohni, kepwe kan, indand, de ahneki manaman pohn meteikan, de peneinei, de ire teikan kin wia mehkot kesemwpwal ong irail. Ahpw Solomon sohte uhdi wasaht. E kapataiong: “Aramas dipan emen kakete wiahda dihp laud epwiki, ahpw wie momourte. Eri, I ese dahme re kin inda: ‘Ma ke pahn peikiong Koht, mehkoaros pahn mwahu, ahpw aramas suwed kan sohte pahn paiamwahula. Arail mour rasehng mwete ehu oh re pahn mehla ni ar pwulopwul, pwehki ar sohte peikiong Koht.’ ” E sansal me, Solomon kin kamehlele me e pahn pweida mwahu ong kitail ma kitail kin ‘lammwiki Koht mehlelo.’ Ia uwen mwahu? Kitail kak diarada pasepengo nan ire kan me e kaparekihpene. Siohwa kak ‘kareireila atail rahn akan.’
18 Irail ko me pwulopwul anahne keiou medemedewe ire mehlelo me e pahn pweida mwahu ong irail ma re pahn lemmwiki Koht. Ni duwen ame kin kilang, sounweirentang men me keiou marahra pahn kak dipikelekel oh luhs nan weirentango. Karis en sounpei kehlail ehu kak lohdi. Emen sounpisnes koahiok kak semwehmwehla. Oh koasoandi soh tengeteng tohto kin karehda mour en pingiping. Ahpw ke kak uhdahn kamehlele met: Ahl me keiou mwahu oh loaloakong en wia iei en insenamwahuki mour nin doken amw wia me mwahu sang nan kosonned en Koht oh mour parekiong kupwure. (Eklesiasdes 9:11) Met kin oarepene sukuhlkisang nan Paipel ia kupwuren Koht, oh inoukihda en emen ah mour ong ih, oh wiahla Kristian papdais men.—Madiu 28:19, 20
19. Iaduwen me pwulopwul kan en doadoahngki arail mour, ahpw ia ahl me keiou loaloakong?
19 Sounkapikadao sohte pahn idingkiohng me pwulopwul kan de meteikan en idawenla sapwelime kaweid kan. Re kak kasoupisengkin irailla suksukuhl, ele wia tohnsukuhl erein arail mour suksukuhlki pwuhk tohto kan me aramas wiahda. Met pahn kedekedeo pil kapwang ong irail. De re kak kekeid nan ineng en mongiongarail kan me soh unsek de idawenla lingan mwahl en masarail. Met uhdahn pahn wahdo kansensuwed, oh mour me audaudki wiewia tohto pahn pil ahnsou keren sansalda me e sohte katepe. (Eklesiasdes 11:9–12:12; 1 Sohn 2:15-17) Ihme karehda Solomon kin wie ehu pekipek ong me pwulopwul kan—pekipek ehu me kitail en medemedewe duwen kesemwpwalpe, mendahki ia atail sounpar: “Eri, tamanda Sounwiepomw nindoken omw wie pwulopwulte, mwohn rahn akan oh sounpar kansensuwed kan ar pahn leledo ni omw pahn inda, ‘I solahr nsenamwahuki ei mour.’”—Eklesiasdes 12:1.
20. Ia lamalam touparek en rohngo nan Eklesiasdes?
20 Eri, ia imwilahn ire pwukat ong kitail? Eri, ia imwilao me Solomon kasalehda? E kilang, de kasawih, “mehkoaros me wiawiher nin sampah, eri, I pahn indaiong uhk, me mehkoaros sohte katepe. Met rasehng pwakipwakih kisinieng.” (Eklesiasdes 1:14) Mahsan pwukat nan Eklesiasdes kaidehn mahsan en ohl emen me kin kauwe en aramas doadoahk kan me re kin nannationg wia. Ahpw mahsan pwukat kin wia kisehn Mahsan sarawi en Koht oh e warohng kitail en kasawih.
21, 22. (a) Pali dahkei en mour me Solomon kin medemedewe? (b) Imwila loaloakong dahieu me e diarada? (c) Iaduwen amw kasawih ire pwukat nan Eklesiasdes kin kamwekid uhk?
21 Solomon kin kasawih en aramas kin nannati, oh arail doadoahk laud kan, oh arail mehn akedei kan. E kin kasalehda imwilahn elen wiewiahn aramas, duwen kansensuwed oh imwila suwed me aramas tohto kin lelohng. E kasalehda duwen mehlel en soh unsek me aramas oh me imwilahn irail iei mehla. Oh e kasalehda duwen loaloakong me Koht ketikihda me pid duwen irair en me mehla kan oh koapworopwor en mouren ahnsou kohkohdo. Mepwukat koaros kin sansalda sang rehn ohl emen me ahneki loaloakong me pwilsang powe, ehi, sang rehn aramas emen me keiou loaloakong pohn sampah. Eri imwilahn ireo me e kasawihada kin wiahla kosonned ehu nan Pwuhk Sarawi ong kamwahupen koaros me men ahneki mour me mie katepe. Kaidehn met me kitail kin pwungki?
22 “Mwurin mepwukat koaros, meteiu me I pahn inda: lemmwiki Koht, oh kapwaiada sapwelime mahsen, pwehki ih kahrepe wet me aramas kapikipikihda. Koht pahn ketin kadeikada atail wiewia koaros, mehnda ma suwed de mwauh, mehnda ma pil mehkot me wiawi nin rir.”—Eklesiasdes 12:13, 14.
[Nting tikitik me mi pah]
a The Watchtower pak ehu kosoia ire mehlel wet: “Kitail endehr doadoahngkihla mwahl mour wet ong mehkan me soh katepe . . . Ma ihte mour en met, eri sohte mehkot me kesemwpwal. Mour wet duwehte umpwei ehu me kin pihrda nanleng me mwuri pil pwurehng pwupwudiohng nan pwehl. E duwehte mwete ehu, de wahnrohs ehu me sohla linge, de tehn dihpw me pahn lopedi oh mwadang mengla. . . . Ong ni ahnsou soutuk, uwen reirei en atail mour kin wia kisin mwahi ehu. Nan ireirekdohn ahnsou e sohte wia dingiding ehu. Ni mehlel [Solomon] me pwung ni ah kasawih mehkan oh wiewia kan nan mour me aramas tohto kin insenohki oh kasalehda me mepwukat sohte katepe. Kitail kin mwadang sohla likamwete kitail sohte mie, emen sang nanpwungen me dep kan me kohdo oh kohkohla, oh me malaulau ese me kitail mihmih wasaht. Mehlel en mepwukat kaidehn pwehn kihda lamalam en mwamwahleki wiewiahn meteikan de wia mehkot kansensuwed de pwehki se perenki kosoia mehkan me suwed. Met me mehlel, ire ehu me kitail anahne tehk, lamalam ehu me mie katepe, ma ihte mour en met.”—Oahkos 1, 1957, pali 472.
◻ Keseu loaloakong dahieu me kitail en wiahong kepwe kan nan atail mour?
◻ Dahme karehda kitail endehr nohn kesemwpwalki peneinei, indand, de en ahneki manaman pohn meteikan?
◻ Lamalam dahieu sang powe ong en insenamwahuki mehkan me Solomon kin kangoangehki?
◻ Iaduwen amw paikihda sukusukuhlki pwuhk en Eklesiasdes?
[Peidek en Onop]
[Kilel kan nan pali 27]
Mwohni oh kepwe kan sohte kin wahdo nsenamwahu
[Kilel nan pali 29]
Me pwulopwul kan kak kamehlele me e pahn imwila mwahu ogn irail ma re lemmwiki Koht