Sohte Lipilipil Ia Mwomwen Ahmw Tikida, Ke Kak Pweida Mwahu Nan Ahmw Mour
NICHOLAS kin ketihwo sangete ahnsou me e tikitik.a Kedekedeo, ah ketihwo kahrehong ih en doadoahngki wini suwed oh kamamsakau. Nicholas kawehwehda: “Ahi pahpa kin kamamsakau, oh kahrehong riei serepein oh ngehi en lokolok laud.”
Mwohn aramas, ahn Malinda pahpa oh nohno kin wia tohnsarawi me wahu nan arail wasahn kousoan. Ahpw, ira pil kin iang pidada soangen sarawi me kin idawehn aramas. Malinda, me ahnsou wet mahki sounpahr 30 samwa, kaulimki: “Ekei arail tiahk en sarawi kan kin kauwe ie oh kauweiehla nin duwen seri men.” E kapataiong: “Irair en sohla koapworopwor oh pepehm me sohte katepei me kekeirada loale wiahla kisehn ahi irair sangete ahnsou me I tikitik.”
Ihs me kak kahmahmkihla me ekei ni ahnsou me re tikitik, arail mour ohkihla pepei, wie kau, pahpa/nohno sohte kin nsenohkin irail, oh irair suwed teikan? Ohla me kin kohsang nsensuwed me seri kan kekeirkihda kin kak loal. Ahpw, soangen kamedek pwukat anahne en kauwehla soutuk en emen ah pahn kakete alehda padahk mehlel en Mahsen en Koht oh diarada ekis nsenamwahu? Mendahki ia mwomwen ara tikida, Nicholas oh Malinda kak pweida mwahu nin duwen aramas loalopwoat kei? Kitail en keieu tehk karasepen Nanmwarki Sosaia en Suda.
Karasepe Ehu Nan Pwuhk Sarawi
Sosaia kaunda Suda erein sounpahr 31 nan kaisuhn senturi B.C.E. (659-629 B.C.E.) Ni ahnsou me Sosaia nanmwarkihla, mwurin kamakamalahn semeo, irair kan nan Suda me inenen suwed. Suda oh Serusalem kin dirkihla tohnkaudok kan en Paal oh irail ko me kin kaula ni Koht en mehn Ammon, Malkam. Sepanaia, me wia soukohp en Koht ni ahnsowo, mahsanih me soupeidi kan en Suda kin wia “laion weriwer” oh sounkopwung kan “kidien wel.” E sansal me pei oh likamw kin kadirehla sahpwo ahnsowo. Me tohto kin ndinda nan mohngiongarail: “Kauno [“Siohwa,” New World Translation] sohte kin ketin wia mehkot mwahu de suwed.”—Sepanaia 1:3–2:3; 3:1-5.
Soangen kaun dah men me Sosaia wiahla? Soun nting en Paipel Esra ntingihda: “[Sosaia] wiadahr dahme kaparanda kupwur en Kauno [“Siohwa,” NW]; e kahlemengih karasepen eh pahpa kahlap Nanmwarki Depit, poadidiong peikiong kosonned en Koht koaros.” (2 Kronikel 34:1, 2) E sansal me Sosaia kin pweida ni ah kin wia dahme pwung mwohn silangen Koht. Ahpw, ia mwomwen mouren ah peneinei, peneinei ehu me e tikida rehrail?
Ni Ahnsou me Sosaia Tikitik, E Kin Ale Epwel Mwahu de Wie Kau?
Ni ahnsou me Sosaia ipwidi nan pahr 667 B.C.E., ah pahpa, Amon, mahkihte sounpahr 16, oh ah pahpa kahlap Manase kin wie kakaun Suda. Manase kin wie emen nanmwarki me keieu suwed me kaunda Suda. E kin kauwada pei sarawi kan ong Paal, “e wiadahr dihp laud ong Kauno [“Siohwa,” NW].” E kin meirongki nah pwutak kan nan kisiniei, e kin wia akmanaman, kosetipw, oh wia wiewiahn wunahni teikan, oh kakerehdi ntahn me mwakelekel tohto. Manase pil kin wahdo nan Sapwellimen Siohwa Tehnpas Sarawio dikedik en eni kan me e wiahda. E kahrehong Suda oh Serusalem “en wiahda dihp me laudsang dihp kan me wehi ko me Kauno [“Siohwa,” NW] ketin koakoahk sang wiadahr ni ahnsou me sapwellime aramas akan mwekimwekidlahng wasao.”—2 Kronikel 33:1-9.
Manase inenen suwed me kahrehda Siohwa mweidohng en sellahng Papilon, ehu kahnimw kan en nanmwarki en Asiria. Nin doken e wie sensel, Manase koluhla, aktikitikla, oh peki rehn Siohwa en mahk ong ih. Koht karonge eh pekipek en kupwurmwahu oh kapwurelahng ih ah kaunda nan Serusalem. Manase eri wiahda wekidekla kan me ekis imwila mwahu.—2 Kronikel 33:10-17.
Ia lipwen en Manase ah suwed oh mwuhr ah koluhla kin kamwekid nah pwutak Amon? Amon wiahte dahme suwed. Ni ahnsou me Manase koluhla oh nantihong en kamwakelehsang nan sahpwo samin kan me pein ih wahdo, Amon sohte mwekidki met. Ni ahnsou me e sohsohkihda mwoalen nanmwarkio ni ah sounpahr 22, Amon “duwehte seme Manase, e wiahda dihp ong Kauno [“Siohwa,” NW], oh kaudokiong dikedik en eni kan me semeo kin kaudokiong.” E sohte karakarahkihla pein ih mwohn Siohwa, “Amon wiahda dihp laudsang me semeo wiadahr.” (2 Kronikel 33:21-23) Sosaia mahkihte sounpahr 6 ni ahnsou me Amon wiahla nanmwarki en Suda. Ia uwen e suwed ahnsou me Sosaia tikitik!
En Amon kaunda suwed imwisekla mwurin sounpahr riau ni ahnsou me nah ladu kan uhwongada ih oh kemehla. Ahpw, aramas akan en sahpwo, kemehla irail ko me kemehla Amon oh uhd pilada nah pwutak, Sosaia, en wiahla nanmwarki.—2 Kronikel 33:24, 25.
Mendahki irair suwed me e mih loale ni ahnsou me e tikitik, Sosaia kin wia dahme mwahu mwohn silangin Siohwa. Ah kaunda me inenen pweida mwahu me kahrehda Paipel en mahsanih: “Sohte nanmwarki men mwowe me peikiong Kauno [“Siohwa,” NW] duwehte Sosaia, sang ni kupwur unsek, ngene unsek, oh kehl unsek, oh peikiong Kosonned en Moseso; pil sohte emen mwuri me duwehte.”—2 Nanmwarki 23:19-25.
Ia uwen Sosaia wia karasepen kangoang ong irail ko me mihla nan irair suwed ni ahnsou me re tikitik! Dahme kitail kak sukuhlikihsang ah mehn kahlemeng mwahu? Dahme sewese Sosaia en pilada ahl me pwung oh kolokolete?
Rapahki en Esehla Siohwa
Ehu lipwalipw mwahu me sair mour en Sosaia ahnsou me e tikitik kin kohsang rehn ah pahpa kahlap, Manase, me koluhlahr. Paipel sohte kasalehda ma ia uwen laud Sosaia oh Manase kin koasoiapene duwen soahng ngehnin kan, oh Paipel pil sohte kasalehda Sosaia sounpahr depe ni ahnsou me Manase kapwungala ele kan. Pwehki peneinei en mehn Suhs kan kin kerenpene, ele Manase kin song en doarehla nein nah ohlo pwutak, Sosaia, sang madamadau suwed kan me kin kapilpene ih ni ah kin katengehdi nan mohngiong en Sosaia en wauneki Koht mehlelo, Siohwa, oh sapwellime Mahsen. War en padahk mehlel me Manase kamwerehdi nan mohngiong en Sosaia ele pil iangahki madamadau mwahu teikan, eri, kedekedeo kapwarehda wah kan. Ni kawaluh en ah kaunda Suda, Sosaia mahki sounpahr 15, oh e kin men wehwehki oh wia kupwuren Siohwa.—2 Kronikel 34:1-3.
Koasoi en pali ngehn me ekei aramas kin rong ni ahnsou me re tikitik kin kak ihte kohsang kisehrail me doh men, emen me re pehse rehrail, de emen mehn mparail. Ahpw, ma re pahn ale epwel mwahu, war me poadi kak kapwarehda wah mwahu kan mwuhr. Malinda, me koasoipe pwarada mwowe, mehn mpahnki emen ohl mah me kin kaukaule wahdo nan imweo makisihn en Watchtower oh Awake! Ni ah peren tamanda ohlo, e koasoia: “Dahme I keieu pwuriamweikihla duwen mehn mpeio iei me e sohte kin kasarawih rahn en holiday kan. Met kesempwal on ie pwehki Halloween oh ekei holiday teikan kin wia ahnsoun tiahk en sarawi nan en ahi pahpa oh nohno pelien sarawi.” Sounpahr eisek mwuri, ni ahnsou me emen kompoakepah luhke Malinda en iang towehda ehu mihding en Kristian ni Kingdom Hall en Sounkadehdehn Siohwa kan, e tamanda mehn mpe menet. Met sewese ih en rapahki padahk mehlel.
En Karakarahk Mwohn Koht
En Sosaia kaunda kin sansalkihda wekidekla laud en pelien kaudok nan sapwen Suda. Mwurin sounpahr weneu en ah kauwehla dikedik en eni kan oh kamwakelehda sapwen Suda, Sosaia eri pousehla onehda sapahl sapwellimen Siohwa Tehnpas Sarawio. Nin doken doadoahk wiwiawi, mie mehkot kesempwal me Samworo Lapalap Ilkaia diarada! E diarada tepin copy en “pwuhk en kosonned en Siohwa.” Ni ah likihong Ilkaia pwuhk wet me e diarada, Sapan—me wia Secretary—ripohtkihong nanmwarkio dahme wiawi. Wiewia pwukat kahrehong Sosaia me mahki sounpahr 25 ahnsowo en aklapalapala?—2 Kronikel 34:3-18.
Esra ntingihdi: “Ni ahnsou me nanmwarkio karongehda audepen pwuhko, e ahpw tehrpeseng sapwellime likou kan ni kupwur toutou.” Met kin wia kasalepen ah nsensuwed laud pwehki e pohnese me kaidehn kehkehlik en Koht akan koaros samarail mehn kawao kin kapwaiada. Sosaia kasalehda kilel en karakarahk! Nanmwarkio mwadangete koasoanehdi pwihn en ohl limmen en kalelapak kupwuren Siohwa ki soukohp lih Ulda. Pwihn en ohl oko kapwurehdo ripoht wet me mahsanih: ‘Siohwa pahn kalokehki Serusalem oh towe kan koaros keria pwehki re sohte kin peikiong sapwellime Kosonnedo. Ahpw, pwehki ke, Nanmwarki Sosaia, aktikitikla mwohn silangi, I pahn mweidohng uhk ke en mehla ni meleilei oh ke sohte pahn kilang kalokolok me pahn wiawiong Serusalem.’ (2 Kronikel 34:19-28) Siohwa kupwurperenkihda madamadau en Sosaia.
Sohte lipilipil ia mwomwen atail tikida, kitail pil kak karakarahkihla pein kitail mwohn Koht mehlelo, Siohwa, oh kasalehda atail wauneki Ih oh sapwellime mahsen, Pwuhk Sarawi. Nicholas, me koasoipe sansalda nan parakrap kan en mwowe, wia met. E koasoia: “Mendahki ahi mour me diren kahpwal pwehki ahi kin doadoahngki wini suwed oh kamamsakau, I perenki Paipel oh inengieng en mie kahrepen ahi mour. Kedekedeo, I tuhwong Sounkadehdehn Siohwa kan, wekidala ahi mour, oh alehda padahk mehlel.” Ehi, kitail kak ahneki madamadau en wauneki Koht oh sapwellime Mahsen mendahki irair akan me kin kapilpene kitail.
Kating Sang Koasoandi en Siohwa
Sosaia pil kin wauneki sapwellimen Siohwa soukohp akan. E sohte kin ihte kalelapak rehn soukohp lih Ulda, ahpw soukohp teikan en ah mwehio kin sair laud eh mour. Karasepe ieu, Seremaia oh Sepanaia kin soupisengki kalohki duwen kadeik me pahn kohieng pwongih dikedik me kin wiawi nan Suda. Ia uwen kapwaiada rohng me ira kin lohki kin kakehle Sosaia ni ah kin uhwong kaudok likamw!—Seremaia 1:1, 2; 3:6-10; Sepanaia 1:1-6.
“Soumaso,” Sises Krais, idihadahr pwihn en sapwellime werek keidi kan—“ladu lelepek oh loalokong”—pwehn kihda mwengehn ngehn ni ahnsou me konehng. (Madiu 24:45-47) Sang ni sawaspen pwuhk kan me poahsoanda pohn Paipel oh koasoandi en mwomwohdiso, pwihn en ladu lelepek oh loalokong kin kasalehda duwen kating kan en peikiong kaweid kan en Paipel oh kihda iren sawas katapan kan me kitail kak kapwaiada nan atail mour en ehu ehu rahn. Ia uwen e konehng me kitail en doadoahngki sapwellimen Siohwa koasoandi pwehn sewese kitail en powehdi atail madamadau sapwung kan me tengalahr rehtail! Sang ni ahnsou me e tikitik, Nicholas sohte kin pwungki kaunda kan. Eri, ni ahnsou me e sukuhliki padahk mehlel en Mahsen en Koht, luwet wet mihmihte reh oh e kin koledi ih sang papah Siohwa uwen laud me e kak. Wekidala lamalam wet me a ahneki kaidehn kahpwal tikitik ehu ong ih. Ahpw, kedekedeo, e kak powehdi luwet wet. Iaduwen? Nicholas kawehwehda koasoia: “Sang ni sawas en elder riemen me kin kasalehda ara wehwehki ahi lamalam. I pein wehkada ahi kahpwalo oh tepiada kapwaiada ara kaweid limpoak me kohsang nan Pwuhk Sarawi.” E pil doula oh kapataiong: “Ekei pak, pepehm me I men pelianda irail me kaun akan kin pwarada rehi, met I kakehr powehdi madamadau pwukat.”
Malinda pil kin rapahkihda kaweid kan sang rehn elder kan ni ahnsou me e kin wiahda koasoandi kesempwal kan nan ah mour. Pwehn powehdi ah pepehm me sohla ah koapworopwor oh pepehm me e sohte katepe me tepisang ahnsou me e tikitik, dahme e diarada me keieu kesempwal iei soangsoangen artikel kan nan makisihn en The Watchtower oh Awake! E koasoia: “Ekei pak nan artikel ehu, mie parakrap ehu de pwulei en lokaia kei (sentence)—kisin mehkotte—me kin sair ahi pepehm. Mpen sounpahr duwau samwalahro, I tepida nekidala soangen artikel pwukat nan ehu kisin pwuhk pwe I en mengei pahkalahng artikel pwukat oh pwurehng wadek.” Rahnwet, nah pwuhk siluh kin audaudki artikel 400!
Eri, aramas sohte anahne mihte pahn kalokpen mour en peneinei me suwed erein arail mour. Ki sawas en Siohwa, irail kak pweida ni pali ngehn. Duwehte en emen ah kin tikida nan peneinei mwahu sohte kin wia kilelepen me aramaso pahn mwahu oh loalopwoat, emen me kin tikida nan peneinei suwed sohte kin irehdi ih sang en wiahla aramas me pahn lemmwiki Koht.
Mwurin arail diarada pwuhk en Kosonnedo ni ahnsou me re wia doadoahk en onehda sapahl Tehnpas Sarawio, Sosaia eri ‘wiahda inou ehu ong Kauno [“Siohwa,” NW] me e pahn peikiong, kapwaiada sapwellime mohngiong oh ngene unsek.’ (2 Kronikel 34:31) Oh e sohte kauwehla madamadau wet me e ahneki lao e mehla. Malinda oh Nicholas kin pil duwehte met ni ara kin nantihong en kolokolete ara lelepek ong Siohwa Koht oh ren pweida mwahu nin duwen aramas kei me kin loalopwoat. Ken pil ahneki lamalam kehlail en karanih Koht oh papah Ih ni lelepek. Ke kak koapworopworki me ke pahn pweida, pwehki Siohwa ketin inoukihda: “Kumwail dehr masak, pwe I kin ieiang kumwail. Kumwail dehr perki mehkot, pwe ngehi me amwail Koht. I pahn kin kakehlakai kumwail oh sewesei kumwail; I pahn kin apwalih kumwail oh doareikumwailla.”—Aiseia 41:10, 13.
[Nting tikitik me mi pah]
a Uhdahn eden aramas pwukat nan artikel wet weksang edarail kan me se kihong irail.
[Kilel kan nan pali 26]
Mendahki Sosaia tikida pahn irair suwed kan, e nantihong pwehn esehla Siohwa oh ihme kahrehda e pweida mwahu nan eh mour
[Kilel nan pali 28]
Elder kan kak sewese iuk en powehdi irair kan me tengalahr rehmw
[Kilel nan pali 28]
“The Watchtower” oh “Awake!” kak sewese iuk en kolokolete ahmw loalopwoat