IRELAUD 4
Dahme Kahrehda Kitail Anahne Wauneki Irail me Ahneki Manaman?
“Kumwail wauneki aramas koaros.”—1 PITER 2:17.
1, 2. (a) Kahpwal dah kan me kitail kin lelohng me pid irail me ahneki manaman? (b) Peidek dah kan kitail pahn tehkpene?
MIE pak ke kilang kisin seri men kahng wia dahme eh pahpa ndaiong ih en wia? Ke kak kilang sang pohn meseo me e apwalki wia met. E rong ngilen eh pahpao oh e ese me e anahne peikiong ih. Ahpw e uhdahn sohte men peikiong. Met kin kasalehda dahme kin wiawihong kitail koaros ekei ahnsou.
2 E sohte mengei en ahnsou koaros wauneki irail me ahneki manaman. Ia duwe, ekei pak e kin apwal ong uhk en wauneki irail me ahneki manaman pohmw? Ma ei, eri kaidehn kowehte me ahneki kahpwal wet. Laudsang mahs, aramas tohto rahnpwukat solahr kin wauneki irail me ahneki manaman. Ahpw Paipel kin kasalehda me kitail anahne kasalehda wahu ong irail me ahneki manaman pohtail. (Lepin Padahk 24:21) E kesempwal kitail en wia met pwehn dadaurete ni limpoak en Koht. Eri, mie peidek kei me pwarada. Dahme kahrehda e kak uhdahn apwal ong kitail en wauneki irail me ahneki manaman? Dahme kahrehda Siohwa kupwurki kitail en wia met? Dahme pahn sewese kitail en kapwaiada met? Ni ahl dah kan kitail kak kasalehda atail wauneki irail me ahneki manaman?
DAHME KAHREHDA E KAK APWAL EN KASALEHDA WAHU
3, 4. Ia duwen dihp oh soh unsek ar tepida? Dahme kahrehda atail soh unsek kin kahrehiong kitail en apwalki wauneki irail me ahneki manaman?
3 Kitail pahn tehkpene ni mwotomwot kahrepe riau me e kak uhdahn apwal ong kitail en kasalehda wahu ong irail me ahneki manaman. Keieu, kitail sohte unsek. Keriau, irail me ahneki manaman pohtail pil sohte unsek. Dihp oh soh unsek en aramas tepida mahsie nan mwetuwel en Ihden ahnsou me Adam oh Ihp uhwongada sapwellimen Koht kaunda. Eri, dihp tepikihda uhwong. Leledo rahnwet, kitail kin sohsohki ineng en uhwong.—Senesis 2:15-17; 3:1-7; Melkahka 51:5; Rom 5:12.
4 Pwehki dihp me kitail sohsohki, e kin mengei ong pali laud en kitail en aklapalapala, ahpw e uhdahn apwal en kakairada oh kolokol irair en aktikitik. Kitail kakete keptakaila oh aklapalapala mendahki kitail kin papah Koht erein sounpar tohto. Karasepe, medewehla duwen Kora. E kin ni lelepek ieiang sapwellimen Siohwa aramas akan mendahki re lelohng kahpwal tohto. Ahpw e men kalaudehla eh manaman oh ih eri uhwongada Moses me wia aramas me keieu aktikitik ahnsowo. (Nempe 12:3; 16:1-3) Pil medewehla duwen Nanmwarki Usaia. Pwehki eh aklapalap, e pedolong nan tehnpas en Siohwa oh song wia pwukoa ehu me samworo kante kak wia. (2 Kronikel 26:16-21) Ohl pwukat ale kalokepen ar uhwong me inenen laud. Ara mehn kahlemeng suwed wia mehn kataman mwahu ong kitail koaros. Kitail anahne powehdi aklapalap me kin kahrehiong kitail en apwalki wauneki irail me ahneki manaman.
5. Ia duwen aramas soh unsek kan ar kin doadoahngki arail manaman ni ahl sapwung?
5 Ni pali teio, aramas soh unsek kan me ahneki manaman kin wiahda soahng kan me kahrehda aramas solahr wauneki manaman. Kaun tohto kin lemei. Poadopoad kin kalapw kasalehda kaun akan me doadoahngki arail manaman ni ahl sapwung. (Wadek Eklesiasdes 8:9.) Karasepe, Sohl ohl mwahu aktikitik men ni ahnsou me Siohwa ketin pilada ih en wia nanmwarki. Ahpw e aklapalapala oh peirinda, ih eri kaloke ohl lelepek Depit. (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Mwuhr Depit wiahla nanmwarki en Israel me inenen mwahu. Ahpw e doadoahngki eh manaman ni ahl sapwung ahnsou me e kihsang en Uraia, mehn Id, eh pwoud oh kadarala Uraia mwohn karis en sounpei kan wasa me mahwen kehlail wiawi ie pwehn kamakamala. (2 Samuel 11:1-17) Ei, soh unsek kin kahrehda aramas en apwalki doadoahngki manaman ni ahl pwung. Oh ni ahnsou me irail kan me ahneki manaman sohte kin wauneki Siohwa, re kin wia suwed sang. Emen ohl en Britain me kin iang pidada koperment kawehwehda ia duwen kaunen Kadolik kan ar kin kaloke aramas kan ahnsou reirei. Oh e pil nda me irail me ahneki manaman kin suwedla, oh uwen laudlahn arail manaman iei uwen laudlahn arail suwed. Pwehki aramas tohto kin doadoahngki sapwung arail manaman, kitail pahn tehkpene peidek wet: Dahme kahrehda kitail anahne wauneki irail me ahneki manaman?
DAHME KAHREHDA KITAIL EN WAUNEKI ME AHNEKI MANAMAN?
6, 7. (a) Dahme atail limpoak ong Siohwa kin kamwakid kitail en wia, oh dahme kahrehda? (b) Ia wehwehn uhpah, oh ia duwen atail kak kasalehda met?
6 Kahrepe keieu mwahu en wauneki irail me ahneki manaman kin kohsang atail limpoak ong Siohwa, aramas teikan oh pil pein kitail. Pwehki kitail kin keieu poakohng Siohwa, kitail men kaperenda ih. (Wadek Lepin Padahk 27:11; Mark 12:29, 30.) Kitail ese me mie me kin uhwongada sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda lahng oh sampah sangete nan mwetuwel en Ihden oh pali laud en aramas kin iangala Sehdan oh soikala sapwellime kaunda. Ahpw kitail kin perenki utung sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda. Mahsen kan en Kaudiahl 4:11 kin inenen kamwakid atail mohngiong. Ia uwen eh sansal ong kitail me Siohwa me sapwellimaniki pwuhng en kaunda lahng oh sampah! Kitail kin utung sapwellime pwuhng en kaunda nan atail mour en ehuehu rahn.
7 Soangen wahu wet kin wehwehki laudsang peik. Kitail kin perenki peikiong Siohwa pwehki kitail poakohng ih. Ahpw mie ahnsou kan me e inenen apwal kitail en peikiong ih. Ni soangen ahnsou ko, kitail kin duwehla kisin pwutako me kitail koasoia ni tepin irelaud wet. Kitail anahne sukuhlki kasalehda uhpah. Kitail kak tamanda me Sises kin ketin uhpah kupwuren Semeo mendahki mie ahnsou me e inenen apwal ong ih. E patohwanohng Semeo: “Kaidehkin nsenei, pwe kupwuromwihte en pweida.”—Luk 22:42.
8. (a) Ia duwen atail kak kasalehda uhpah sapwellimen Siohwa kaunda rahnwet? Ia sapwellimen Siohwa pepehm duwen met? (b) Dahme kak sewese kitail en rong kaweid oh ale kaiahn? (Menlau kilang koakon “Rong Kaweid oh Ale Kaiahn.”)
8 Rahnwet, Siohwa sohte kin ketin mahsen ong emenemen kitail. Ahpw e kin ketin doadoahngki sapwellime Mahsen oh pil aramas akan me kin wiliandi ih nin sampah. Eri, pali laud en ahnsou, kitail kin uhpah sapwellimen Siohwa kaunda ni atail kin wauneki irail kan me e kin ketin doadoahngki de mweidohng en ahneki manaman pohtail. Ma kitail kin uhwong irail ni atail kin soikala arail kaweid kan me kohsang nan Paipel, kitail pahn kansensuwedihala atail Koht. Ahnsou me mehn Israel kan kin kaulim oh uhwongada Moses, Siohwa ketin wiahki met duwehte irail kin uhwong ih.—Nempe 14:26, 27.
9. Dahme kahrehda atail limpoak ong meteikan kin kamwakid kitail en wauneki irail me ahneki manaman? Menlau kihda ehu karasaras.
9 Kitail pil kin wauneki irail me ahneki manaman pwehki kitail kin poakohng aramas teikan. Ia duwen? Medewehla ma kowe emen sounpei. Ma karis en sounpei ehu pahn pweida de pitsang soahng keper kan kin poahsoankihda en emenemen sounpei eh kin wauneki oh peikiong irail me ahneki manaman. Ma ke kin uhwong koasoandi wet, iengomw sounpei kan koaros pahn mihla nan keper. Mehlel sounpei kan en wehin sampah kan kin kalapw kauwehla mouren aramas rahnpwukat. Ahpw, Siohwa sapwellimaniki karis en sounpei me kin wiahte kamwahu ong aramas. Paipel kin kahdaneki Koht nin duwen “Siohwa karis en sounpei.” (1 Samuel 1:3, NW) Ih Kaunen karis en ngehn kehlail tohto kan. Mie ahnsou kan me Siohwa kin ketin karasahiong sapwellime ladu kan en sampah nin duwen karis en sounpei ehu. (Esekiel 37:1-10) Ma kitail pahn uhwong irail kan me Siohwa ketikihong irail manaman pohtail, kitail sou pahn kahrehda iangatail teikan en mihla nan keper? Ma emen Kristian pahn uhwong elder kan, meteikan nan mwomwohdiso pahn kak iang lelohng apwal. (1 Korint 12:14, 25, 26) Ma seri men pahn uhwong eh pahpa oh nohno, peneinei pwon pahn kak lelohng apwal. Eri, kitail kin kasalehda atail limpoak ong meteikan ni atail kin kakairada irair en wahu oh uhpah.
10, 11. Ia pil ehu kahrepe kitail en peikiong irail me ahneki manaman?
10 Kitail pil kin wauneki irail me ahneki manaman pwehki met kin wia kamwahupatail. Ahnsou me Siohwa kin ketin padahkihong kitail en wauneki irail me ahneki manaman, e kin ketin kalapw kasalehda duwen kamwahu kan. Karasepe, e ketin padahkihong seri kan en peikiong arail pahpa oh nohno kan pwehn ahneki mour werei oh nsenamwahu. (Deuderonomi 5:16; Episos 6:2, 3) E ketin padahkihong kitail en wauneki elder kan nan mwomwohdiso pwe ma kitail sohte pahn wia met, e pahn kauwehla atail nanpwungmwahu reh. (Ipru 13:7, 17) Oh e kin ketin padahkihong kitail en peikiong kaunen wehi kan pwehn wia perepatail.—Rom 13:4.
11 Ke sou pwungki me atail ese kahrepen Siohwa eh ketin kupwurki kitail en peik kin sewese kitail en wauneki irail me ahneki manaman? Kitail pahn tehkpene ire siluh ong ia duwen atail kak kasalehda atail wauneki irail nan atail mouren ehuehu rahn.
KASALEHDA WAHU NAN PENEINEI
12. Pwukoa dahieu Siohwa ketikihong ohl pwopwoud men? Ia duwen ohl emen eh anahne kapwaiada pwukoa wet?
12 Siohwa me ketin koasoanehdi koasoandi en peneinei. Pwehki e kin ketin kesempwalki koasoandi pwung, e ketin wiahda koasoandi en peneinei pwe en kak pweida mwahu. (1 Korint 14:33) E ketikihong ohl pwopwoud men manaman en wia tapwin peneinei. Ohl pwopwoud kin kasalehda eh wauneki eh Tapwi, Sises Krais, ni eh kin kahlemengih mwomwen Sises eh ketin kaunda mwomwohdiso. (Episos 5:23) Kahrehda ohl pwopwoud sohte kin pohnsehsehla eh pwukoa ahpw e kin kapwaiada pwukoa wet kaidehn ni elen lemei ahpw ni elen limpoak oh kadek. E kin tamataman me eh manaman mi pahn ahn emen manaman. E sohte pahn daulih sapwellimen Siohwa manaman en kaunda.
Pahpa Kristian men kin kahlemengih mwomwen Krais eh kin ketin wia tapwi
13. Ia duwen lih pwopwoud men eh kak kapwaiada eh pwukoa ni ahl me pahn kaperenda Siohwa?
13 Lih pwopwoud men kin wia sawasepen eh pwoud. E pil ahneki manaman nan peneinei pwehki Paipel mahsanih me seri kan anahne ‘rong kanahieng padahk en arail nohno.’ (Lepin Padahk 1:8) Ahpw eh manaman kin mi pahn manaman en eh pwoud. Lih pwopwoud Kristian men kin wauneki en eh pwoud eh manaman sang ni eh kin sewese eh pwoud en kapwaiada eh pwukoa. E sohte kin mwamwahliki eh pwoud oh sohte kin song en kaunda ih de kihsang eh pwukoa. E kin uhpah oh sewese ih. Ma e sohte pwungki ahn eh pwoud pilipil kan, ele e pahn kasalehda eh pepehm kan ni wahu, ahpw e pahn uhpahte eh pwoud. Ma eh pwoud sohte iang eh pwoson, met kak wia kahpwal ehu. Ahpw en liho eh kin uhpah eh pwoud kakete kamwakid ohlo en men esehla Siohwa.—Wadek 1 Piter 3:1.
14. Ia duwen seri kan ar kak kaperenda arail pahpa oh nohno kan oh pil Siohwa?
14 Seri kan kak kaperenda Siohwa ma re kin peikiong arail pahpa oh nohno. Irail pil pahn kahkahki oh kaperenda arail pahpa oh nohno. (Lepin Padahk 10:1) Nan peneinei ehu me pahpa de nohnohte kin apwalih seri kan, irail pahn pil kapwaiada kaweid wet pwehki irail pohnese me arail pahpa de nohno uhdahn anahne arail utuht oh sawas. Ma koaros nan peneinei kin kapwaiada arail pwukoa me Koht ketin koasoanehdi ong irail, re pahn ahneki nsenamwahu oh peren. Met pahn kawauwihala Siohwa Koht me ketin wia Tapwin koasoandi en peneinei.—Episos 3:14, 15.
KASALEHDA WAHU NAN MWOMWOHDISO
15. (a) Ia duwen atail kak kasalehda nan mwomwohdiso atail wauneki sapwellimen Siohwa manaman en kaunda? (b) Mehnia kaweid de ire mehlel kan kak sewese kitail en peikiong irail me ahneki pwukoa kan? (Menlau kilang koakon “Kumwail Peikiong Amwail Sounkaweid akan.”)
15 Siohwa ketin idihada sapwellime Ohl en wia Kaunen mwomwohdiso en Kristian. (Kolose 1:13) Sises ketin idihada “ladu lelepek oh loalokong” en sewese sapwellimen Koht aramas akan en kaudokiong Siohwa. (Madiu 24:45-47, NW) Pwihn me Kin Apwalih Mwomwohdiso en Sounkadehdehn Siohwa kan nan Sampah Pwon kin papah nin duwen “ladu lelepek oh loalokong.” Duwehte mwomwohdiso kan nan mwehin wahnpoaron kan, elder kan rahnwet kin ale kaweid kan sang pwihn wet nan kisinlikou kan de sang rehn wiliepe kan me duwehte sounapwalih kan me kin seiloak. Ni emenemen kitail eh kin wauneki elder kan, kitail kin peikiong Siohwa.—Wadek 1 Deselonika 5:12; Ipru 13:17.
16. Ia duwen atail kak nda me Koht kin ketin doadoahngki sapwellime manaman pwehn idihada elder kan?
16 Elder kan oh sounsawas kan sohte unsek. Irail pil kin sapwungala duwehte kitail. Ahpw elder kan iei “kisakis kan” me Siohwa ketikihda pwehn sewese mwomwohdiso en kolokol nanpwungmwahu reh. (Episos 4:8) Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime manaman en idihada elder kan. (Wiewia 20:28) Dahme kitail kak ndahki met? Ohl pwukat anahne kapwaiada koasoandi kan me kileldi nan Mahsen en Koht, me pwilisang sapwellime manaman. (1 Timoty 3:1-7, 12; Taitus 1:5-9) Oh pil ahnsou me elder kan kin medemedewe ma konehng emen brother en wiahla elder men, re kin kapakapki sawas en sapwellimen Koht manaman.
17. Nan mwomwohdiso, dahme kahrehda ekei pak lih akan anahne doadoahngki koaduhpwel?
17 Nan mwomwohdiso, mwein mie ahnsou me sohte elder oh sounsawas kan me kak wia arail pwukoa duwehte en wia tuhpenehn kalohk. Soangen ahnsowo, brother teikan me papidaislahr kak wia pwukoa wet. Ma sohte brother kak wia met, eri sister koahiek kan kak uhd wia met. Ahpw, ahnsou me lih emen pahn wia pwukoa ehu me emen ohl me papidaislahr kin wia, e anahne doadoahngki koaduhpwel.a (1 Korint 11:3-10) Koasoandi wet sohte kin kamwamwahlihala lih akan. Ahpw e kin kihong irail ahnsou en kasalehda arail wauneki sapwellimen Siohwa koasoandi en tapwi nan peneinei oh pil mwomwohdiso.
WAUNEKI KAUNEN WEHI KAN
18, 19. (a) Ia duwen omw kak kawehwehda kaweid kan oh ire mehlel kan nan Rom 13:1-7? (b) Ia duwen atail kin kasalehda wahu ong kaunen wehi kan?
18 Kristian mehlel kan kin nantihong kapwaiada kaweid kan oh ire mehlel kan me kileldi nan Rom 13:1-7. (Wadek.) Ni omw pahn wadek iren Paipel pwukat, ke kak kilang me “pwungen wehi kan” kin wehwehki koperment kan. Erein Siohwa eh ketin mweidohng irail en kakaun, re kin wia doadoahk kesempwal kan, kolokol onepek mwahu oh kihda soangen sawas teikan me anahn. Kitail kin kasalehda atail wauneki irail kaun akan sang ni atail kin kapwaiada ar kosonned kan. Kitail kin kanahieng en pwainla atail daksis kan, audehda doaropwe kan me koperment anahne sang kitail, oh kapwaiada kosonned kan me pid pein kitail, atail peneinei, atail pesines de atail dipwisou kan. Ahpw kitail sohte kin uhpah kaun akan ma irail pahn ndaiong kitail en sapeikiong Koht. Kitail pahn sapeng irail duwehte wahnpoaron kan wia: “Se uhdahn pahn peikiong Koht, a kaidehn aramas.”—Wiewia 5:28, 29; Menlau kilang koakon “Ahn Ihs Manaman me I Pahn Peikiong?”
19 Kitail pil kin kasalehda atail wauneki kaunen wehi kan sang atail wiewia kan ong irail. Ekei pak, kitail anahne tuhwong tohn koperment kan. Wahnpoaron Pohl kin tuhwong kaun akan, duwehte Nanmwarki Erod Akripa oh Kepina Pestus. Ohl pwukat mie arail sapwung laud kan, ahpw Pohl kin kasalehda wahu ni eh kin koasoiong ira. (Wiewia 26:2, 25) Kitail kin kahlemengih Pohl sohte lipilipil ma kitail kin tuhwong kaun lapalap men de emen pilismen. Nan sukuhl, Kristian pwulopwul kan kin nantihong kasalehda wahu ong arail sounpadahk kan oh pil tohndoadoahk kan. Kitail kin kasalehda wahu kaidehn ongete irail me kin pwungki atail padahk kan ahpw pil ong irail kan me kin uhwong Sounkadehdehn Siohwa kan. Irail me sohte iang atail pwoson pahn pil kak kilang me kitail kin wauneki irail.—Wadek Rom 12:17, 18; 1 Piter 3:15.
20, 21. Ia ekei kapai kan me kohsang atail kin wauneki irail kan me ahneki manaman?
20 Kitail en ahnsou koaros kasalehda wahu. Wahnpoaron Piter ntingihdi: “Kumwail wauneki aramas koaros.” (1 Piter 2:17) Ni aramas akan ar kin kilang atail kin wauneki irail ni mehlel, ele met pahn kamwakid laud irail. Tamataman me aramas tohto solahr kin kasalehda irair wet. Eri, en kasalehda irair wet iei ehu ahl me kitail kin kapwaiada sapwellimen Sises kehkehlik: “Amwail marain en sansal mwohn aramas akan pwe re en kilang amwail wiewia mwahu kan oh kapikapingahki Samamwail me ketiket nanleng.”—Madiu 5:16.
21 Nan sampah rotorot wet, aramas mohngiong mehlel kan kin mwekidki marain en padahk mehlel. Atail kin kasalehda wahu nan peneinei, nan mwomwohdiso oh ong kaunen wehi kan ele pahn kamwakid ekei en iang kitail weweid nan marain wet. Ia uwen met eh wia koapworopwor kaselel ehu! Mehnda ma met sohte pahn wiawi, kitail kak kamehlele me atail kin wauneki aramas akan kin kaperenda Siohwa Koht oh kin sewese kitail en dadaurete ni sapwellime limpoak. Mie keting me pahn mwahusang met?
a Kitail kak kilang ekei ahl kan en doadoahngki kaweid wet nan oaralap “Koaduhpwel—Iahd oh Ia Kahrepe?” nan Oaritik kan.