Ov Kuding Mwom Kwinyim kwa Rufu?
“Kudaku ruchingej ap ra mutond. Anch awukatul, ukez kasapurik kand . . . Ang chifuvu-a-muntu wafa ov ukwikal kand mwom?”—MOSES, PROFET WA PASAK.
MU CHIKUMBU chimwing cha kutengin madil mu musumb wa New York, arund nau akamaku ilongidil zoong pa dis dia mushet. Atadil neng, mujimbu wa mufu wa nsangarum wa mivu 17. Chiyikasikedil arund nend a shikol kumwijik kand nawamp. Mon yikash yasadidinau chakwel kumuyeril nich yamubwitola nswich jend; kanser wamushirisha kulim kwa mujimbu. Ov winou ndiy kand murund nau? Angond akemp asutinap, wading wizwil too nich yitongijok, yipul, usu— mwom! Nich ushon maku mwin kufish nsangarum ukat kupakish kuman ruchingej ni rongoj mu chitongijok chakwel anch mwanend uchid mwom. Nich mansoj too mwis uchirikidin chisu chawonsu yamufundishau anch: “Tommy udi katat mu musangar. Nzamb wamutazukin mwiur.”
2 Mu Jamnagar, mu Inde, piswimp ku akilometre mud 11000, aan amakundj asatu a mpich umwing wa mivu 58 akwashin kutek mujimbu ufila wa tatukwau pa ndond ya kwoshin afu. Pachisasimukina muten pamanch, yayau wasambish kurijek ya kwosh nich mujimbu ni kuyikin yit ya nkuny rusas ra kasu ni kuzizilap malash mafanyina ma didjimb diwamp ni diseng dia mananash piur pa mujimbu ufila wa tatukwend. Muzubu-zubu wa kasu ausonsidil nich mazu ma yilayilay ma Brahman mu rudim ra Sanskrit end alond anch: “Mupim wey wakad kez kufa udandamen mu kwisum kwa kwikal mu uumwing nend udingaku wa nsudel.”
3 Patadilau akadivar asatu inay kwosh kwa mujimbu, umwing ni umwing ukat kwiyipul mu muchim, ‘Ov nitiyidin mu mwom kwinyim kwa rufu?’ Apana yakul kushalijan mulong adinga antu afumbinau mu mitambu kushalijan ya mangand. Kasulans witiyidin kamu anch tatukwau mukatish ukutundurikidil ku mulad umwing wa mwom upandikena kuwap. Wambakedinau kud kasulans witiyidin anch afu adi mud alela tul, kijap kwau chom ap chimwing. Yayau upakishin kusu kwitiy ukinakin wa rufu, mulong utongin anch kwikil muntu ap umwing ukutwisha kwijik chakin yikata kushiken pitukufanga.
Chipul Chimwing, Yakul Miril
4 Ov kuding mwom kwinyim kwa rufu? chidi chipul chezina kwakamish ukamuntu mu tunan twa mivu. Hans Küng, ngang-a-buku mwin Katolik ulondil anch: “Ap angang-a-chirelijon, pataniningau chipul chinech iyakamishining nakash.” Mu yirungu ya mivu, antu mu yisak yin yawonsu atongidining mutu wa mulong winou, ni kudi miril ya yakul yipaninau.
5 In Kristu avud a dijin itiyidin mu diur ni karung ka misiny. Ku mutambu ukwau, Ahindu, itiyidin mu ditunduril dia mwom. Parumburilangay chitongijok cha Uislam, Amir Muawiyah, nkwash ku santre umwing wa malejan, ulondil anch: “Twitiyidin anch kukwikal dichuku dia dirumburish kwinyim kwa rufu, puyila kurutu kwa Nzamb, Allah, ndiy ukeza kwikal kamu mud nzuj.” Kulondulijan ni chitiyij cha Uislam, Allah ukez karumburish mwom wa muntu ni muntu ni kumutek mu paradis ap mu karung ka misiny.
6 Mu Sri Lanka, mwaad wau in Buddha nau Akatolik akat kusha yis ni madidish wash anch ku chikumbu chau kudi rufu. Akwatishining mwend wa many, ni kutek mushet ku mend ma mufu ni kuwal mutapu wa kwel anch mend mend matala ku chis cha kurutu. Atongining anch mutapu wa kusal winou uswakejining kubudik kwa spiritu, ap mupim, wa mufu mu chikumbu.
7 Ronald M. Berndt wa ku Universite wa Kurand kwa Australia ulondil anch Aaborijen a ku Australia itiyidining anch “antu akwet spiritu wakad kufang.” Tubil tumwing twa mu Afrik twitiyidin anch kwinyim kwa rufu antu akarumukining kwau rinkind, oku amwing atumba nakash ikadiling aspiritu a angak, akulimishau ni kulembil mud antakel akad kumekan a chisak.
8 Mu jindond jimwing, yitiyij piur pa mipim ya afu yidi dibombakesh dia chishankuru cha pol ni cha Ukristu wa dijin. Chilikej, mukach mwa Akatolik nau in Mishon avud mu Afrik wa Kurand, chidi chijidish cha kubwik dikalash pafilay muntu palemp kampand eza kutal mu dikalash ni kuman spiritu wa muntu ufila. Chad lel, machuku 40 kwinyim kwa rufu ra mukatish, dijuku nau arund akusal musambu wa kukandam kwa mupim mwiur.
Mutu wa Mulong Upalangena Kwawonsu
9 Yakul ku chipul piur pa yikata kushiken pitukufanga yidi yishalijadina kulondulijan ni yishankuru ni yitiyij ya antu akata kuyakwil. Ap mwamu, marelijon mavud mitiyidin kusu difundish dia dishin dimwing: Muntu ukwet chom kanang mwi ndiy—mupim, rinkind, spiritu—wakad kufang ni udandamedininga kwikaliku kwinyim kwa rufu.
10 Ritiyin mupim wakad kufang ripalangedin mangand mawonsu mu tunan twa marelijon ni yifukwil yikemp yikemp ya Kristendom. Ridi kand difundish dijikena mu Uyuda. Mu Uhindu chitiyij chinech chidi chishin cha kashinsh cha mafundish ma ditunduril. Amizilima itiyidin anch mupim uding mukach mwa mujimbu pakwez ukat kudiokamu pakata kufa mujimbu. Yitiyij yikwau—difukwil angak mu Afrik, win Shinto, mud kand win Buddha—yifundishining mwi njil yishalijadina pakemp yimwing ni yikwau dilejan dined.
11 Amwing akweting yitongijok yidia chinyim, anch mwom win ukat kusudil ku rufu. Kudau awiy, chitongijok chakwel anch mwom ukweta yovil ni manangu yidandamedining mu mupim wakad kumekan, ufanakena mwinzwizwimb ni waurikina ni mujimbu kichovikenap. Ngang-a-mikand wa pa mivu chitot ya 20, mwin Espany, Miguel de Unamuno ufundin anch: “Kwitiyin ukad-kufang wa mupim kudi kuchingej anch mupim kiukutwishap kufa, pakwez kuuchingejin nich kujijaman mud kwinoku, kukuyingishap muntu.” Pakach pa antu alika kwitiyin ukad-kufang wa mupim wa muntu padi afilozof ijikena a pasak mud Aristote, Epicurus, ngang-a-fizik Hipocrate, filozof mwin Ekos, David Hume, ngang-a-mikand mubalej Averroës, nswan mulapu wa kusambish wa Inde kwinyim kwa dipandans, Jawaharlal Nehru.
12 Chipul chidi anch, Ov tukwet chakin mupim wakad kufang? Anch chakin mupim udiap wakad kufang, ing difundish dia makasu dined dieza kwikal nchik chikunku cha dishin cha marelijon mavud nlel? Kwisu kwasambishina difundish dined? Anch chakin mupim ukat kukatukin ku rufu, ruchingej ik rikutwisha kwikaliku piur pa afu?
13 Ov tukutwish kuman yakul ya uyakin ni yifanyidina ku yipul mud yiney? Inge! Yipul yiney ni yikwau akuyakwil mu mapaj malondwila. Likany tushinshikin bil, mutapu wasambisha difundish dia mupim wakad kufang.
[Questions]
1-3. Mutapu ik ukatau kukimb antu avud rongoj pafishiningau mukatish?
4. Chipul ik chakamishining antu mu yirungu ya mivu?
5-8. Yik yifundishining marelijon kushalijan piur pa mwom kwinyim kwa rufu?
9, 10. Marelijon mavud mitiyidin chitiyij ik cha dishin?
11. Mutapu ik umenau angang-a-mikand amwing chitongijok cha mupim wakad kufang?
12, 13. Yipul ik ya usey yibudikidina piur pa difundish dia mupim wakad kufang?