Olsem Wanem? Man i Save Wok Em Inap Long Kisim Pe Bilong Em?
LUKIM ol! Ol i stap rabis tru. Maski planti bilong ol i stap long ol kantri i gat planti wok bisnis long en, planti bilong ol i stap long ol pipia haus nogut na ol i gat wan wan samting tasol bilong helpim sindaun bilong ol. Ol i husat? Em ol man i wok leba long ol bikpela fam. Long Amerika i gat 5 milion kain man olsem. Ol i save wok long ol bikpela gaden prut na gaden kaikai bilong ol bikpela kampani.
Skin bilong ol i bagarap na i les tru, long wanem, ol i mas wok planti aua long bikpela san. Ol i hatwok long stretim baksait, long wanem, inap planti aua baksait i krungut taim ol i wok long kisim kaikai long gaden, em kaikai ol kampani bai baim i go long ol stua na supamaket. Ol i kirap wok long tulait i go inap long taim san i go daun. Na ol i wok 6-pela o 7-pela de long olgeta wik. Ol pikinini i wok wantaim papamama na sampela taim ol i wok wantaim lapun bubu bilong ol. Planti pikinini i no ken skul gut, long wanem, papamama i no inap sindaun gut long wanpela hap. Ol i mas go long narapela narapela fam na mekim wok. Ol i mekim bikpela wok tru na mani ol i kisim i liklik tru.
Sapos yu lukim ol dispela man i wok leba long ol bikpela gaden, ating bai yu les long bikpela pairap bilong ol balus i go i kam. Na ating ai bilong yu bai pen na skin i skrap long dispela marasin nogut ol balus i save pamim long ol gaden. Ating bai yu pret long ol samting dispela marasin inap mekim long skin bilong yu. Ol dispela wokman i pret. Olgeta taim dispela marasin i save pas long klos bilong ol, na go insait long nus na lewa bilong ol. Ol wokman i lukim samting dispela marasin nogut i bin mekim long pikinini bilong ol na long lapun papamama bilong ol. Sampela famili na wanwok i kisim sampela bagarap long skin taim ol i yangpela yet. As bilong dispela, em dispela marasin nogut bilong kilim ol binatang.
Wanpela pikinini i gat 13 krismas samting, skin bilong em i bagarap. Taim mama i karim em, skru antap long wanpela lek i bagarap, na long wanpela hapsait bilong bros em i no gat masol, na wanpela hap bilong pes i dai olgeta. Papa i ting skin bilong pikinini i bagarap, long wanem, taim mama i gat bel em i wok long gaden prut na papa bilong gaden i bin pamim marasin nogut long prut. Ol ripot i tok, long olgeta yia 300,000 wokman i bagarap long ol marasin nogut, tasol ol dispela man i wok leba na kisim liklik mani, planti tru bilong ol i bagarap, winim ol narapela wokman inap 5-pela taim.
Taim yu lukim ol i wok i stap long ol gaden kaikai o yu lukim ol pipia haus nogut bilong ol, tasol yu no save pilim hevi bilong ol, orait, tingim tok bilong ol. Wanpela mama i gat 7-pela pikinini em i kam bek long haus taim em i bin wok leba planti aua long fam, na em i tok: ‘Skin i save les tru long dispela kain wok. Mi bai waswas tasol na go slip. Mi no bin kaikai long belo, long wanem, moningtaim mi no kirap kwik, olsem 4 klok, olsem na mi no gat taim bilong redim liklik kaikai. Nau skin bilong mi i les tru, olsem na mi no laik kaikai.’ Ol liklik buk i gat wara i pulap long han bilong em, olsem na taim em i laik holim fok o spun na kaikai, bai em i hatwok tru na pilim bikpela pen.
Narapela mama i tok: ‘Sampela taim long Sarere Sande ol pikinini i save helpim mipela, olsem na ol i save pinis long wok leba. Ol i no laik mekim dispela kain wok mani. Long yia i go pinis mi bin wok long gaden orens na inap long nau ol liklik liklik hap plang i stap yet long han bilong mi.’ Man bilong em i tok: ‘Mipela i save wok 6-pela de long olgeta wik na mipela kirap wok long tulait i go inap long taim san i go daun. Ating mipela bai mekim dispela kain wok i go inap long taim mipela i dai. No gat narapela wok.’ Sapos yumi bungim mani dispela man wantaim mani meri bilong em i kisim, insait long wanpela yia tupela i save kisim K10,000. Long Amerika, man i kisim dispela mani long wanpela yia, em i wanpela rabisman.
Ol wokman i no laik tokaut long hevi bilong ol, nogut bos i rausim ol long wok. Wanpela man i tok: ‘Sapos mipela tokaut long hevi bilong mipela, bos i no ken singautim mipela gen long kam wok.’ Planti bilong ol i gat meri pikinini, tasol ol i mas lusim ol taim ol i go wok long narapela fam long narapela hap. Ol i mekim olsem, long wanem, haus bilong ol wokman i olsem wanpela longpela haus slip inap long 300 samting man i ken slip long en. Na haus i doti nogut tru na ol man i pas pas, olsem na man i no inap bringim famili bilong em i kam na slip long dispela kain haus. Wanpela papa i tok: ‘Bai mi amamas tru sapos olgeta taim mi inap stap wantaim meri pikinini bilong mi, tasol mi no inap, mi mas stap olsem.’ Narapela man i tok: ‘Mipela i stap nogut tru.’ Na narapela hevi planti bilong ol i save karim, em hevi long mani—ol i kisim liklik mani tru. Ol i no inap kisim K10,000 olsem sampela famili i save kisim long olgeta yia. Wanpela nius (People Weekly) i tok: ‘Ol kampani i givim wankain pe olsem ol man i kisim long ol kantri i stap rabis, na sapos wokman i no amamas long dispela o em i no bihainim tok bilong kampani, kampani inap rausim em wantu tasol.’ Tasol Jisas i tok: “Man i save wok, em inap long kisim pe bilong en.” (Luk 10:7) Ating ol dispela man i wok leba i ting, wanem taim dispela lo bilong Baibel bai kamap tru long sindaun bilong ol.
Ol Man i Skulim Pikinini Bilong Yumi
Nau tingim ol man i wok tisa bilong skulim ol pikinini na ol bikpela man long rit rait, na spelim ol tok, na bungim ol namba, na saiens, na pasin yumi mas bihainim long ples wok—em ol bikpela samting man i skul bai kisim save long en. Long ol bikpela skul, ol tisa i save skulim ol sumatin long ol samting bilong kot, marasin, saiens, wok ensinia, kompyuta, na sampela samting moa, em ol samting bilong helpim ol long kisim gutpela wok mani bihain. Ating yumi ken tok, wok tisa i no wanpela wok nating, a? Em bikpela wok tru. Olsem na ating yumi ken tok, tisa i mas kisim pe i stret long bikpela wok em i mekim, a? Tasol taim yumi skelim wok bilong tisa na pe em i kisim, i olsem ol man i ting wok tisa em wanpela wok nating.
Long nau long sampela skul tisa inap kisim bagarap. Sampela tisa i mas karim stik bilong lukautim ol taim ol i stap long klas-rum o taim ol i wokabaut long ples pilai bilong skul, nogut sampela pikinini i bagarapim ol. Na maski sampela pikinini i gat bikpela krismas o nogat, ol i save karim gan o naip taim ol i go long skul.
Ol sumatin i bin bagarapim skin bilong planti tisa, maski tisa em man o meri. Insait long sampela yia i go pinis, pasin raskol i bin kamap long sampela haiskul, olsem na 47,000 tisa na 2 milion 500 tausen sumatin i bin kisim nogut. Wanpela nius bilong ol tisa (NEA Today) i tok: ‘Dispela hevi i stap long olgeta hap, tasol hevi i moa nogut long ol skul long taun. Long olgeta 50 50 pait i kamap long ol skul long olgeta yia, wanpela tisa inap kisim bagarap.’ Na planti sumatin i dring na kisim ol drak na ol tisa i bel hevi long dispela.
Na ol tisa i gat sampela hevi moa, olsem: Long sampela hap tisa i mas skul yet, maski em i tisa pinis. Long taim bilong malolo, tisa i no malolo—em i mas mekim sampela kos moa o go long ol kibung na miting bilong ol tisa. Tasol ating bai yu kirap nogut long save olsem: Long sampela biktaun long Amerika, pe bilong man i save lukautim na klinim na stretim sampela samting bilong ol skul i antap olsem K20,000 long pe bilong ol tisa!
Long olgeta kantri na provins na distrik, pe bilong ol tisa i narapela narapela kain. Long sampela kantri pe bilong tisa i liklik tru, na pe bilong ol narapela wokman i antap. Ol ripot i tok, maski ol tisa i wok long ol kantri i gat planti wok bisnis long en, pe bilong ol i no inap taim yumi skelim bikpela wok ol i mas mekim.
Tok bilong wanpela man bilong skelim pe bilong ol tisa i kamap long nius The New York Times olsem: ‘Long Amerika, ol wok olsem wok tisa i no gat bikpela pe. Ol man i ting, “Maski, em wanpela kain wok ol tisa i amamas long mekim.” Mi ting dispela kain tingting i no stret. Na em i no tingting bilong man i gat save.’ Sampela man i tingting planti, long wanem, ol man i gat bikpela wok tisa ol i kisim liklik pe, olsem na ating planti bilong ol i mas lusim wok tisa na painim narapela wok mani, em pe bilong en i gutpela liklik.
Pilai Spot
Taim yumi skelim pe ol man i pilai spot i kisim na pe ol narapela man i kisim, yumi save pe bilong ol man i paul pinis. Yu ting ol man i wok leba na stap rabis na ol tisa i no save kisim bikpela pe, ol i ting olsem wanem long bikpela mani ol man i pilai spot i save kisim?
Olsem wanem? Yu ting ol polis o paiaman, em ol i mas mekim sampela wok ol inap kisim bagarap long en, ol i save amamas long bikpela pe tru ol man bilong pilai spot i save kisim, long wanem, ol i gat nem? Insait long 10-pela yia i go pinis, 700 polis long Amerika i bin dai taim ol i mekim wok bilong ol. Na planti paiaman tu i bin dai. Olgeta man i save, ol dispela man i mas i gat bikpela save long mekim wok bilong ol tasol ol i no kisim pe i stret long dispela bikpela wok. Ating yumi ken tok, ol dispela polis na paiaman i ting ol man i ting wok na laip bilong ol i samting nating, a?
Orait, tingim beisbal. Planti man long Amerika, Kanada, Japan, i save laikim tru dispela kain spot. Winim 200 man long Amerika i save insait long wanpela bikpela pilai beisbal ol i kolim meja lig, na long olgeta yia pe bilong ol i winim wan milion kina. Taim 1992 i pinis, 100 man i pilai beisbal ol i bin sainim kontrak i tok, ol bai kisim 516 milion kina. Na insait long dispela 100 man, 23 i sainim ol narapela narapela kontrak inap long ol wan wan i ken kisim 3 milion kina long olgeta yia. Na ol man i gat nem long pilai beisbal ol i bin sainim kontrak i tok, insait long 6-pela yia ol bai kisim 43 milion kina. Na ol man i bin sainim kontrak bilong pilai 5-pela yia ol bai kisim 36 milion kina. Long olgeta yia pe ol i save kisim i go antap. Na i no ol man bilong pilai beisbal tasol i save kisim bikpela mani, nogat; pe bilong ol man i pilai kikbal, em tu i go antap na nau planti bilong ol i save kisim 500 tausen kina.
Em nau, bai yu ting olsem wanem sapos olgeta wik yu kisim K62,500 olsem pe bilong yu? ‘Tasol sampela man i save pilai insait long Nesenel Futbal Lig inap 16-pela wik, ol i save kisim dispela pe long olgeta wan wan wik.’ (Nius The New York Times) Na nius i tok: ‘Sampela man i pilai beisbal i save kisim K75,000 long olgeta fotnait. Tru, ol i mas baim takis, tasol K50,000 i stap yet inap long taim ol i kisim narapela K75,000 long fotnait bihain.’ Na antap long dispela mani, ol i save kisim sampela mani moa taim ol i kamap long televisen samting na litimapim nem bilong wanpela kaikai o klos samting bilong wanpela kampani bilong kirapim ol man long baim, o ol i sainim nem bilong ol long ol bal bilong beisbal o long wanpela samting bilong ol man i save go lukim ol i pilai. Yes, long ol dispela rot tu ol inap kisim planti milion kina. Orait, yu ting ol tisa i save kisim liklik pe ol i ting olsem wanem long dispela samting? Man! Mani man bilong pilai beisbal i save kisim long wanpela pilai tasol, tisa i no inap kisim long wanpela yia!
Na ol man i pilai golf, tenis, basketbal, ais-hoki olsem wok mani bilong ol, ol tu i save kisim bikpela mani. Ol man i gat nem long ol dispela kain spot ol i save kisim planti milion kina. Wanpela man bilong pilai ais-hoki i bin sainim kontrak bilong kisim 42 milion kina insait long 6-pela yia. Narapela man bilong pilai ais-hoki i bin sainim kontrak bilong kisim 22 milion kina insait long 5-pela yia—em bai kisim 4 milion 400 tausen kina long olgeta yia. Na maski sik o bagarap i painim em na em i no inap pilai, em bai kisim yet dispela mani.
Wanpela man na wanpela meri i save pilai tenis olsem wok mani bilong ol na ol i gat nem long dispela pilai, ol i bin pilai wantaim. Prais bilong man i winim pilai em K500,000. Tupela i pilai na man i win. Tupela wantaim i bin kisim bikpela hap mani, tasol ol i no tokaut long en. Ol man i ting wan wan i bin kisim K200,000 i go inap K500,000.
Long sampela kantri olsem Briten, Itali, Japan, Spen, pe bilong sampela man i pilai spot olsem wok mani bilong ol, i antap tumas. Ol i save kisim planti milion kina.
Tasol yumi no ken tok, asua bilong ol dispela man bilong pilai spot na ol i kisim bikpela mani. Nogat. Em asua bilong ol man i bosim ol tim, long wanem, ol i laik kisim ol man i hapman stret bilong pilai, na bilong kisim ol, ol i mas baim ol long bikpela mani. Olsem na ol man bilong pilai spot i kisim mani ol bos bilong tim i amamas long givim long ol. Na sapos em i wanpela hapman stret bilong pilai, planti man bai kam lukim em na tim bilong em taim ol i pilai. Long 1992 planti man i bin lukim ol pilai beisbal na kikbal, winim ol narapela yia. Na ol kampani bilong televisen i save givim mani long ol bos bilong ol tim bambai ol i ken kam long stediam na kisim pilai bilong tim long televisen. Dispela na sampela samting moa i mekim na ol bos bilong ol tim i kisim bikpela mani moa, olsem na sampela man i tok, i stret ol man bilong pilai i kisim hap bilong dispela mani olsem pe bilong ol.
Taim yumi skelim bikpela mani ol man i kisim bilong paitim tasol wanpela bal long pilai tenis o golf o beisbal, wantaim liklik mani ol man i kisim long wok planti planti aua long bikpela san long wok leba, ating yumi ken tok, tingting bilong ol man long dispela ol kantri i kranki olgeta.
Na tingim narapela kain wok mani. Jonas Salk em wanpela saientis bilong Amerika na em i gat nem. Gavman i laik bai em wantaim ol wanwok bilong em i painim wanpela marasin sut bilong pasim sik polio na ol i givim 2 milion kina long ol bilong mekim dispela wok. Salk na ol wanwok i bin wok planti planti aua long glasim ol samting bilong painim dispela marasin sut. Long 1953 Salk i tok, ol i painim pinis wanpela marasin sut bilong traim tasol—em bai pinisim dispela sik o nogat. Bilong traim dispela sut, ol i givim pastaim long Salk, na meri bilong em, na 3-pela pikinini bilong ol. Taim ol i mekim olsem ol i kisim save olsem dispela sut inap pinisim sik polio. Long nau wan wan man tasol i save kisim dispela sik.
Salk i kisim biknem long dispela wok. Tasol em i no laik kisim mani ol i laik givim long em olsem presen. Em i go bek long laboritori bilong em bilong mekim dispela marasin sut i kamap gutpela moa yet. Em nau, Salk i no tingim mani, em i tingim gutpela wok dispela sut i bin mekim na nau ol man i no ken pret moa long dispela sik nogut.
Tingim: Sapos wanpela man i skulim yu olsem yu ken kisim laip oltaim long Paradais long graun, na long Paradais ol man i no ken sik o bel hevi. Orait, tisa i skulim yu long dispela kain gutnius em inap kisim bikpela mani, a? Ol dispela kain tisa i stap na ol i lainim ol man long dispela gutnius, no gat pe! Ol i no kisim mani long wok ol i mekim. Taim Jisas i tok “man i save wok, em inap long kisim pe bilong en,” em i no tok ol tisa bilong gutnius i mas kisim pe, nogat. (Luk 10:7) Jisas i tok, ol bai kisim sampela samting bilong skin ol i mas kisim. Na em i tokim ol: “Yupela i kisim nating, na i no gat pe bilong en. Olsem na yupela i mas givim nating long ol manmeri. Yupela i no ken kisim pe long en.” (Matyu 10:8) Ol bai kisim wanem gutpela samting? Em samting Jisas i bin tok promis long givim long ol—laip oltaim long klinpela Paradais long graun. Sindaun bilong wanpela man i save kisim planti milion kina i no inap winim dispela kain sindaun!
[Blok long pes 9]
Ol i Laik Kisim Wanem Samting? Mani, Biknem, o Drak?
Biknem na planti milion kina man inap kisim long pilai spot olsem wok mani bilong em, i save pulim planti yangpela long kisim drak steroid. Dispela drak i save mekim na ol masol i go bikpela na skin i kisim bikpela strong wantu tasol. Dokta William N. Taylor bilong lain U.S. Olympic Drug Control Program i tok, planti man i save mekim wok long ol dispela drak. Ol i ting, long Amerika inap 250,000 man i save mekim wok long drak steroid.
Wanpela man i save pilai kikbal olsem wok mani bilong em, em i tok: ‘Long skul koles ol man i strong long subim ol narapela long kisim drak steroid. Na ol yangpela bilong pilai spot i no save tingim ol hevi ol inap kisim 20 yia bihain sapos ol i mekim wok long drak steroid—ol i no save tingim ol hevi inap painim ol 20 de bihain. Tingting bilong yangpela man i pilai spot i olsem: Maski mi mas mekim wanem, bai mi mekim sapos em bai helpim mi.’
Wanpela man i wok long kamap gutpela long pilai kikbal i tok: ‘Sapos mi laik pilai, mi mas mekim wok long drak steroid. Planti man i resis long winim narapela long apim ol hevipela ain bilong mekim ol masol i kamap bikpela na skin i kamap strong. Olsem na long olgeta yia mi laik skin bilong mi i kamap strong moa. Taim mi lukim skin bilong ol narapela man i kamap bikpela na strong, mi laik skin bilong mi i kamap wankain. Nau tingting i bosim skin.’ Tasol maski dispela man bilong pilai kikbal i gat dispela kain tingting, em i no bin mekim wok long drak steroid na em i kisim mak em i laik kisim—em i kamap wanpela man bilong pilai kikbal. Em i ting drak steroid i moa nogut long ol man i pilai spot, winim ol narapela drak.
Ol dokta na ol man i bin kisim bagarap long ol drak bilong strongim skin, ol i bin tokaut planti long ol hevi ol dispela drak i save kamapim. Wanpela bikpela hevi i save painim sampela, em indai.
[Piksa long pes 7]
Ol man i wok leba long bikpela gaden galik long Gilroi, long Kalifonia
[Kredit Lain]
Camerique/H. Armstrong Roberts
[Piksa long pes 8]
Ol tisa i mekim bikpela wok. I stret sapos ol i kisim pe inap long wok ol i mekim, a?
[Piksa long pes 10]
Winim 200 man long Amerika i pilai beisbal na ol i save kisim olsem wan milion kina long olgeta yia
[Kredit Lain]
Focus On Sports