Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Hevi i Painim Ol Marit
Planti meri marit long hap bilong Kobe, Japan, ol i no amamas long pasin bilong man bilong ol long taim bilong guria na bihain long en. Guria i bin bagarapim tru dispela hap long 1995. Wanpela nius (Asahi Evening News) i kamapim tok bilong wanpela meri marit olsem: “I no haus bilong mipela tasol i bagarap, marit bilong mipela tu, long wanem, nau mi save, mi no inap bilip long man bilong mi.” Ol man i no bin pilim hevi bilong meri bilong ol o mekim gut bel bilong em taim meri i laik em i mekim olsem. Na ol meri i bel hevi stret, long wanem, ol man i bin wok long lukautim ol yet tasol—meri pikinini nogat. Wanpela lain bilong helpim ol meri (Hyogo Prefecture Women’s Center) i stori olsem: Wanpela meri i “kirap nogut tru taim man bilong em i kaikai olgeta rais wanpela lain bilong helpim ol man i kisim bagarap i bin givim long ol. Em i no lusim liklik rais bilong meri i ken kaikai.” Narapela meri i tokim dispela lain olsem: “Taim mi harim man bilong mi i kolim nem bilong ol pikinini bilong mipela na em i no kolim nem bilong mi—mi no inap tru bilip moa long em.” Tasol lain i tok, planti meri i tok, guria i bin strongim marit bilong ol.
Samting i Laik Pinis i Wok Long Kam Bek
Wanpela nius bilong Milan (Corriere della Sera) i stori long sampela animal em klostu ol i pinis tasol nau ol i wok long kamap planti, na sampela man i tok em “wanpela mirakel long Itali.” Dispela samting i kamap, long wanem, i gat lo olsem ol man i no ken kilim ol animal long sampela hap bilong ol maunten Alp na Apenain. Em nau, ol kain kain dia ol i kolim falo na roe na samois, ol i wok long kamap planti long Itali. Wanpela kain weldok bilong ol maunten Apenin i wok long kamap planti tru, olsem na ol i go nabaut long Itali i go inap long ol maunten Maritim long hap bilong Frans. Tasol i gat sampela animal yet ol inap pinis—em ota na monk-sil. Tasol ol saveman i ting bikpela wok ol i save mekim bilong lukautim ol animal samting “i no inap lus nating. Em bai helpim gut ol animal inap longpela taim.”—Nius Corriere della Sera.
Gutpela Gras Bilong Ples Kol
Ol saientis i raun long balus i hatwok tru long lukim ol pola-bea i raun daunbilo. Tru, gras bilong pola-bea i waitpela na ples ais ol i raun long en i waitpela, tasol i no dispela samting tasol i mekim na ol saientis i hatwok long lukim ol. Nius Popular Science i tok, ol saientis i ting ol i kamapim wanpela gutpela rot bilong winim dispela hevi, olsem: Ol i bin mekim wok long wanpela kain film bilong kamera i save wok long wanpela kain lait i save holim hat bilong wanpela samting. Ol saientis i ting taim lait bilong dispela film i holim hat bilong skin bilong pola-bea, em nau, ol bai kisim piksa bilong en. Tasol taim ol i wasim film—film i tudak, no gat piksa! I olsem gras bilong pola-bea i mekim gutpela wok long kalabusim hat bilong skin na liklik hat tasol i save lus. Na nius i tok, gras bilong pola-bea i gutpela tu bilong pulim lait bilong san i go insait long ol liklik sel i stap insait long skin bilong pola-bea, na long wanpela rot ol saientis i no save gut long en, ol dispela sel i mekim wok long dispela lait bilong kamapim hat insait long skin bilong pola-bea.
Lukautim Pikinini na i No Gat Pe
Sampela papamama bilong taun, ol i painim nupela rot bilong narapela i ken lukautim pikinini bilong ol taim ol i raun long ol stua na baim kaikai samting. Ol i lusim pikinini long wanpela stua i gat ol samting pikinini i save pilai long en, o ol i lusim ol long wanpela stua i gat ol kompyuta samting. Ol pikinini i save ting ol kompyuta i narapela kain samting tru, ol i amamas long pilai long ol kompyuta em stua i putim bilong ol man i laik baim, ol i ken traim. Na ol pikinini bai pilai long kompyuta i go i go inap long taim papamama i kam bek. Nius Newsweek i tok, ol man i save wok long ol dispela stua, ol i no amamas long dispela pasin. Sampela i tok, ol pikinini i pilai pilai long ol kompyuta na dispela i pasim man i laik baim—em i no gat rot bilong traim masin. Na sampela pikinini i save brukim kompyuta. Sampela wokman moa i tok, taim papamama i kam bek bilong kisim pikinini, ol i toktok planti sapos pikinini i no stap o wanpela wokman i no bin kisim pikinini i go long toilet! Olsem na sampela stua i wok long pinisim dispela pasin olsem: Ol i no larim ol kompyuta samting i stap ples klia, o sapos pikinini i no gat was bilong em, ol i save singautim sekyuriti.
Ol i Hap Dai na Pundaun
Bilong wanem planti yangpela i save go long ol bung bilong rok-musik ol i hap dai na pundaun? Nau tasol wanpela dokta long Yunivesiti Haus Sik long Belin, Jemani, na em i gat save long ol rop wailis i wok olsem wanem, em i bin skelim dispela samting. Long wanpela bung bilong rok-musik long Belin, na planti yangpela meri i bin go long en, inap 400 yangpela meri i bin hap dai na pundaun. Nius Discover i tok, dispela dokta i kisim save olsem, inap 90 pesen bilong ol yangpela em ol i hap dai na pundaun, ol i bin sanap klostu long pletfom lain bilong singsing i sanap long en. Bilong kisim gutpela ples klostu long pletfom, ol dispela yangpela meri i bin lain i stap inap planti aua wantaim planti yangpela, na planti bilong ol i no bin kaikai, na long nait paslain long dispela bung bilong singsing, ol i no bin slip. Na sampela samting moa: Ol i bin singaut singaut na bikpela lain i stap baksait long ol em ol i pas pas na narapela i subim narapela, dispela i mekim na ol yangpela meri i no inap pulim gut win. Olsem na mak bilong blut i go daun na kru i no kisim gut blut. Em nau, ol yangpela meri i hap dai na pundaun. Dispela dokta i tok, gutpela sapos ol yangpela i laik go lukim bung bilong rok-musik, ol i kaikai na slip gut paslain long bung i kirap. Na long taim bilong bung, ol i no ken sanap, ol i mas sindaun na stap isi na stap longwe long bikpela lain i bung. Tasol dispela dokta i ting i no gat planti yangpela i laik bihainim dispela tok bilong em.
Taim i Lus Hariap
Man! Olsem wanem na taim i lus hariap? Planti man i save tok olsem. Tasol long nau wanpela lain i traim bekim dispela askim long rot bilong saiens. Inap 3-pela yia, wanpela lain long Ilinoi, Yunaitet Stets, i bin skelim ol samting 3,000 man i save mekim long olgeta de. Ol dispela man i gat 18 krismas i go inap 90 krismas, na ol i gat kain kain sindaun. Dispela lain i bin askim ol dispela man long raitim hamas minit ol i save lusim long olgeta samting ol i save mekim long olgeta de. Bikpela hap taim ol i lusim long slip. Bihain long slip, ol i lusim bikpela hap taim long wok—olgeta de ol i save lusim 184 minit long wok. Long lukim televisen na video ol i save lusim 154 minit. Na ol i save lusim 66 minit long mekim ol wok bilong haus samting. Bilong i go i kam long wok, ol i save lusim 51 minit, na bilong waswas na bilasim skin samting, 49 minit. Na bilong lukautim pikinini o wanpela animal samting, ol i save lusim 25 minit. Laspela samting ol i raitim, em lotu. Ol i save lusim 15 minit long olgeta de bilong lotu.
Wesan Inap Pinis
Nau tasol wanpela nius (New Scientist) i tok: “Wesan long Israel i wok long pinis.” Olsem wanem wesan i ken sot? Long wanem, ol i mekim bikpela wok long wesan taim ol i wokim simen, na simen em wanpela samting ol wok bisnis bilong sanapim haus samting i save mekim bikpela wok long en. Olsem na insait long 30 yia nau, ol bisnisman bilong sanapim haus samting ol i bin wok long kisim bikpela hap wesan long nambis bilong Israel, na gavman i no bin bosim gut dispela pasin bilong ol. Bipo wesan bilong dispela nambis i bin kirap long Jafa i go olgeta inap long Gasa. Na long olgeta yia ol stilman i save stilim wan milion ton wesan bilong kisim mani long en long blak-maket. Ol saveman bilong lukautim win na wara na graun, ol i tingting planti, nogut dispela pasin i bagarapim ples tru bilong sampela liklik diwai na animal, em ol dispela samting tasol inap stap laip long ples wesan. Na ol bisnisman bilong sanapim haus samting ol tu i tingting—bihain ol bai kisim we wesan taim wesan bilong Israel i pinis.
Skin Bilong Planti Japan i No Strong Moa—Pasin Bilong Wes
I no gat narapela lain man olsem ol Japan na ol i stap laip longpela taim. Tasol nau ating planti i no ken i go lapun tru, long wanem, ol i kisim sindaun bilong Wes. Nau tasol wanpela nius (New Scientist) i tok: Long 1994, ol dokta i bin glasim skin bilong 2.1 milion manmeri, na 18 pesen tasol bilong dispela bikpela lain manmeri ol i gat strongpela skin—ol i no save sik tumas. Tasol long 1984, inap 30 pesen bilong ol manmeri i gat strongpela skin. Lain Japan Hospital Association i bin kamapim wanpela ripot na wanpela man i insait long wok bilong raitim dispela ripot, em i tok, as bilong dispela hevi em kaikai bilong Wes, em ol kaikai i gat bikpela gris tumas na i gat wanpela kain gris long en ol i kolim kolestrol. Na tu, long nau ol Japan i wok long smok na dring planti. Ol i kisim save olsem: Planti man i no gat strongpela skin, em ol man i sindaun long ol provins i gat planti bikpela bisnis long en, olsem provins Osaka-Kobe. Tasol ol man i gat strongpela skin—ol i no save sik tumas—ol i sindaun long hap bilong not long ailan Hokaido long ol hap i stap longwe long ol biktaun.