Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g99 9/8 p. 4-8
  • Pait Nuklia—Em Inap Kamap

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Pait Nuklia—Em Inap Kamap
  • Kirap!—1999
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Ol i Redi i Stap
  • Ol Nupela Samting Ol i Laik Wokim
  • Sampela Kantri Moa i Gat Bom Nuklia
  • Ol i Hait na Kisim Samting Bilong Nuklia i Kam
  • Baibel i Tok Wanem Long Nuklia Woa?
    Sampela Moa Topik
  • Pait Nuklia—Yu Ting Nau i No Inap Kamap?
    Kirap!—1999
  • Pait Nuklia—Nau i No Inap Kamap?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1994
  • Stap Gutpela Long Bihain!
    Kirap!—1999
Lukim Moa
Kirap!—1999
g99 9/8 p. 4-8

Pait Nuklia—Em Inap Kamap

‘Ol roket-bom samting i kamap planti tumas long nau na dispela i pretim nogut tru ol man bilong graun.’​—⁠BUK CRITICAL MASS, BILONG WILLIAM E. BURROWS NA ROBERT WINDREM.

TAIM tulait i laik bruk long Janueri 25, 1995, wanpela kain lait i kamap wantu tasol long ol masin reda i stap nabaut nabaut long noten Rasia. Long wanpela hap bilong Nowe ol i bin sutim wanpela roket i go! Ol man i bosim ol masin reda i toksave long Mosko olsem ol i ting wanpela bom nuklia bai kam. Insait long sampela minit tasol, ol i givim wanpela switkes long presiden bilong Rasia i gat sampela kain baten insait long en. Presiden inap subim ol baten bilong toksave olsem ol i ken sutim ol roket-bom nuklia i go bilong bekim. I olsem klostu pait nuklia bai kirap.

Gutpela tru, ol i no kirap wantu tasol na mekim wanpela samting, na ol i luksave olsem wokabaut bilong roket i no laik mekim samting nogut long Rasia. Bihain ol i kisim save olsem dispela roket i gat ol samting long en bilong skelim win na ren samting. Tasol stori bilong nius The Washington Post i tok: ‘Long dispela taim bilong ol bom nuklia ating i no gat narapela taim na insait long sampela minit tasol klostu bikpela bagarap i bin kamap. Dispela i helpim yumi long save olsem ol lain bilong Is na Wes ol i redi yet long sutim roket-bom nuklia i go, na olsem wanem ol inap popaia na kamapim bikpela bagarap, maski nau Amerika na Rasia i no resis moa long narapela i winim narapela.’

Ol i Redi i Stap

Inap planti yia, i stap bilong Rasia na Amerika long ol samting bilong nuklia i olsem: Narapela i ting em inap tru long bagarapim narapela na pinisim olgeta, olsem na long dispela as ol i stap sekan. Wanpela bikpela samting long dispela tingting bilong ol i olsem: Sapos narapela i kirap pait long narapela, birua bilong ol bai bekim planti roket-bom taim ol roket-bom bilong ol i no pundaun yet. Namba 2 samting long dispela tingting bilong ol em long sutim ol roket-bom i go bihain long ol roket-bom bilong birua i pundaun na kamapim bagarap.

Maski pasin birua namel long Amerika na Rasia i pinis, dispela tingting bilong ol, olsem narapela inap bagarapim narapela, i save pretim yet ol man. Tru, Amerika na Rasia i bin rausim planti bom nuklia samting​—⁠sampela i tok ol i bin rausim olsem 50 pesen bilong ol dispela samting​—⁠tasol planti tausen roket-bom nuklia i stap yet. Olsem na ol inap popaia na sutim roket-bom i go o mekim olsem maski ol i no bin kisim tok orait pastaim. Na tupela kantri i pret yet olsem narapela bai sutim roket i go pastaim, olsem na planti roket-bom i redi i stap bilong narapela i ken sutim wantu tasol i go long narapela.

Tru, long 1994, Amerika na Rasia i pasim tok olsem ol bai rausim ol roket-bom i redi i stap bilong narapela i ken sutim i go long narapela. Nius Scientific American i tok: ‘Em gutpela ol i bin mekim olsem, tasol em i no bikpela samting tumas long ol samting bilong ami. Insait long sampela sekon tasol, ol kepten bilong ol roket-bom inap putim ol namba i go bek long kompyuta i save bosim wokabaut bilong roket.’

Ol Nupela Samting Ol i Laik Wokim

Yumi no ken lusim tingting olsem ol i wok yet long painim save long wokim ol bom nuklia samting. Long Amerika, ol i save tromoi 4.5 bilion dola long olgeta yia bilong wokim ol dispela samting bilong pait! Long 1997, nius The Toronto Star i tok: ‘Long nau, Amerika i wok long tromoi bikpela mani moa long lukautim ol bom nuklia samting, winim mani ol i bin tromoi taim ol i stap birua wantaim Rasia. Na hap bilong dispela mani ol i makim bilong mekim sampela wok ol man i no klia tumas long en, na ol man bilong skelim dispela samting ol i tok, dispela inap kirapim ol kantri long resis gen long bungim ol samting bilong pait.’

Olsem: Planti tok pait i bin kamap long wanpela wok (Stockpile Stewardship and Management Program) em gavman bilong Amerika i laik tromoi planti bilion dola long en. Long ai i olsem dispela wok em bilong lukautim ol bom nuklia samting ol i holim i stap na ol i no ken bagarap, tasol sampela man i tok dispela wok i gat samting nogut bilong en tu. Nius The Bulletin of the Atomic Scientists i tok: ‘Ol i gat tingting long senisim na stretim sampela samting long ol bom nuklia, na sampela bom bai i gat senis bilong en tu. I no olsem ol i tingting tasol long ol bom i no ken bagarap kwik, nogat; ol i mekim olsem bambai ol bom i ken “strong moa.” ’

Long 1997, bikpela kros i kamap, long wanem, ol i wokim bom nuklia ol i kolim B-61. Dispela bom inap sut i go insait tru long graun na bihain em i pairap. Olsem na dispela bom inap bagarapim ol samting i stap insait long graun, olsem ples ami, ol faktori, na ol laboritori. Ol man i orait long dispela bom, ol i tok em wanpela olpela bom ol i bin senisim sampela samting bilong en, tasol ol man i no amamas long dispela bom ol i tok, em i wanpela nupela bom. Olsem na gavman bilong Amerika i brukim ol tok promis bilong ol olsem ol i no ken wokim ol nupela bom nuklia.

Tasol maski wanem samting tru ol i mekim, wanpela saientis long Yunivesiti Prinston, em Ted Taylor, em i tok: ‘Mi ting ol kain samting Amerika i save mekim long nau i save kamap long Rasia, Frans, Jemani, na sampela narapela kantri tu, na mi ting sampela wok bilong mipela bai kirapim ol kantri long resis gen long bungim ol samting bilong pait.’ Na tu, ol man bilong skelim dispela samting ol i tok, ol saientis bilong wokim ol samting bilong pait, ol yet i strong long kirapim pasin bilong kisim save na wokim ol nupela samting bilong pait. Ating wanpela strongpela samting bilong kirapim ol dispela saientis i gat bikpela save long mekim olsem, em ol i no gat biknem moa, na ating ol i gat hevi long mani samting.

Sampela Kantri Moa i Gat Bom Nuklia

Na tu, i gat sampela senis long ol bikpela lain politik bilong graun. Bipo, faipela kantri tasol i gat ol bom nuklia​—⁠em Amerika, Briten, Frans, Rasia, na Saina. Tasol ol man i save olsem sampela kantri moa i bin wokim ol bom nuklia. Olsem: I no longtaim i go pinis na pasin bilong India na Pakistan long pairapim ol bom nuklia i mekim na ol man i tingting planti, nogut ol lain long Saut-Is Esia i kirap resis long bungim ol samting bilong pait. Ol narapela kantri em ol man i ting ol i save wokim ol bom nuklia, em Aljiria, Irak, Iran, na Not Korea. Long 1970, ol i wokim wanpela kontrak (Nuclear Non-Proliferation Treaty) bambai i no gat planti bom nuklia, na winim 180 kantri ol i bin sainim kontrak. Tasol inap long nau, sampela kantri em ol i ting ol i haitim laik bilong ol long wokim o kisim bom nuklia, ol i no sainim kontrak.

Nius Asiaweek i tok: “Ol saveman bilong skelim dispela pasin bilong hipim ol bom nuklia, ol i bilip yet olsem ol kantri em ol hetman bilong ol i gat bikpela laik long kisim save long wokim ol bom nuklia, namba bilong ol dispela kantri i wok long go bikpela moa, na dispela yet em samting bilong pret long en.” Sampela man i ting dispela kontrak ol i wokim bambai i no gat planti bom nuklia, dispela bai i no inap pasim ol gavman i wok strong long kisim save na long kisim ol samting bilong wokim bom nuklia long pasin hait, maski ol bai kisim hevi long dispela, olsem ol narapela kantri i no ken helpim ol o wok bisnis samting wantaim ol. James Clapper, dairekta bilong wanpela lain (U.S. Defense Intelligence Agency), em i tok: ‘Inap sampela yia bihain, ating planti kantri bai i gat save long bungim bom i gat marasin nogut o nuklia long en wantaim roket ol yet i save wokim.’

Na ating olgeta kantri i no ken harim tok olsem ol i no ken traim long pairapim ol bom nuklia. Taim ol i laik bai planti kantri i sainim wanpela kontrak (Comprehensive Test Ban Treaty) long 1996, wanpela stori long nius Asiaweek i tok: “Ol Amerika na ol Yurop i tok yumi no ken traim long pairapim ol bom nuklia, na dispela i no inap givim hevi long ol, long wanem, ol i pairapim planti bom pinis na ol i no gat wok moa long pairapim sampela bom moa​—⁠ol i bungim pinis ol save ol i laik kisim.”

Ol i Hait na Kisim Samting Bilong Nuklia i Kam

Sampela i ting bikpela samting tru yumi ken pret long en, em wanpela lain paitman bai kisim bom nuklia na ol i laik pairapim​—⁠o ol i tok ol bai mekim olsem​—⁠bilong kamapim laik bilong ol long ol samting bilong politik. Na tu, ol man i pret olsem wanpela lain raskol inap mekim wankain samting long samting i gat strong bilong nuklia bilong pretim gavman o bikpela kampani long mekim samting lain raskol i laikim. Nius Scientific American i tok: “Man i holim samting i gat strong bilong nuklia, sapos em i lusim liklik hap bilong en long gavman bambai ol i ken glasim, em i no ken hatwok long kirapim gavman long ting em inap tru long mekim samting em i tok long mekim. Na ol tok man bai salim bihain bilong pretim gavman, olsem em bai mekim wok long dispela samting bilong nuklia bilong bagarapim win o wara, o em bai pairapim liklik bom nuklia, dispela inap mekim na em i gat rot long strongim laik bilong em.” Ol polis i holim pinis sampela man i hait na kisim samting bilong wokim bom nuklia i kam insait long kantri. Dispela i save pretim moa yet ol man, olsem sampela lain nogut ol i laik wokim bom nuklia samting.

Tru, sampela saveman i tok, pasin bilong hait na kisim samting bilong wokim bom nuklia i kam insait long kantri, em i liklik samting tasol. Ol i tok, ol man i bin kisim samting bilong nuklia long ol man i save wok hait, ol i bin kisim liklik hap tasol na klostu olgeta i no gutpela bilong wokim bom long en. Tasol nius Scientific American i tok, ‘long klostu olgeta wok bisnis em gavman i tambuim, sampela samting tasol bilong en i stap ples klia, na yumi no ken ting blak-maket long ol samting bilong nuklia i narapela kain. Yumi longlong tru sapos yumi bilip olsem gavman i pasim bikpela hap wok bisnis (80 pesen) long ol samting bilong nuklia. Na tu, maski ol i kisim liklik hap nuklia tasol i kam insait long kantri, dispela inap kamapim bikpela bagarap.’

Ol i no save tokaut long hamas yureniam ol i save putim insait long wanpela bom nuklia, tasol ol man i ting wanpela bom i gat 3-pela i go 25 kilogram yureniam o wanpela i go 8-pela kilogram plutoniam. Ol man i hait na kisim plutoniam i kam insait long kantri, ol inap haitim 7-pela kilogram plutoniam insait long wanpela tin dring. Sampela i ting wanpela kain plutoniam i save kamapim bikpela strong bilong nuklia​—⁠na i no hatwok tumas long kisim​—⁠ol inap mekim wok long dispela tu bilong wokim wanpela bom nuklia. Sapos tok bilong planti saveman i stret, olsem ol man i no save was gut long ol samting i gat strong bilong nuklia na planti bilong en i hip i stap, ating rot i op bilong stilim dispela samting. Wanpela bikman bilong Rasia (Mikhail Kulik) i tok: “Ating long nau, ol i was gut moa long ol poteto na long ol samting i gat strong bilong nuklia nogat.”

Em nau, pait nuklia inap kamap, na ol man i tingim dispela na ol i pret i stap. Olsem wanem? Ol inap mekim wanpela samting na bai pait nuklia i no ken kamap?

[Blok/Ol Piksa long pes 6]

Ol Bom i Gat Binatang Nogut na Marasin Nogut

Ol kantri bilong pait, em ol i no gat mani bilong wokim ol bom nuklia, ol inap mekim wok long ol roket ol i no inap sutim i go longwe na ol i gat ges nogut o binatang bilong sik nogut i stap long ol. Ol man i kolim ol dispela kain roket olsem bom nuklia bilong ol rabisman. Planti saveman i pret ol lain paitman tu bai kirap mekim wok long ol dispela roket.

Tasol maski ol i no gat bikpela masin bilong sutim roket i go longwe, ol samting bilong pait i gat binatang bilong sik nogut o marasin nogut long en, ol inap nogutim tru ol man. Long Novemba 1997, wanpela bikman long gavman bilong Amerika (U.S. Secretary of Defense), em William Cohen, em i tok: ‘Nupela save na masin samting, na ol man i no hatwok long go i kam long ol kantri, dispela i mekim na ol i ken mekim bikpela samting moa long nau bilong bagarapim planti man long sik, o kilim ol i dai, o bagarapim ol samting. Sapos wanpela longlong man o wanpela lain i holim botol i gat marasin nogut insait long en, o binatang bilong sik nogut, o wanpela bom nuklia, long wanpela taim tasol ol inap pretim o kilim i dai planti tausen man.’ Na pret bilong ol man i gat as bilong en. Olsem: Long Mas 1995, ol man nogut bilong wanpela liklik lotu, ol i mekim wok long ges nogut sarin bilong bagarapim ol man long ples bilong ol tren long Tokyo. Twelpela man i dai na 5,500 ol i kisim bagarap.

Profesa Leonard Cole i tok: ‘Sapos yumi pret long bom i gat marasin nogut long en, yumi bai pret moa yet long bom i gat binatang bilong sik nogut. Marasin i no gat laip, tasol ol binatang bilong kamapim sik, na ol vairas, na ol narapela kain samting olsem, ol inap kalap long ol man o animal samting na kamap planti. Ples ol dispela samting i go long en, sapos em i stret long ol, ol inap kamap planti tru. Ol dispela samting i no olsem ol narapela samting i save bagarapim ol man​—⁠isi isi ol inap nogutim moa yet ol man.’

Bilong daunim pasin bilong wokim planti samting bilong pait i gat marasin nogut long en o binatang bilong kamapim sik nogut, ol i mekim wok long wanpela kontrak bilong 1972 (Biological and Toxin Weapons Convention), na wanpela kontrak bilong 1993 (Chemical Weapons Convention). Tasol nius The Economist i tok, maski ol i laik mekim gutpela samting, ‘i no gat wanpela kontrak bilong bosim ol samting bilong pait inap wok stret olgeta. Ol i no inap painim olgeta rong ol man i mekim long brukim lo bilong kontrak. Na ating ol lain tru bilong giaman, ol i no laik sainim kontrak.’

[Ol Piksa]

Ol polis i pret ol paitman inap mekim wok long ol bom i gat marasin nogut o binatang bilong sik nogut long en

[Mep long pes 7]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Ol kantri i gat ol bom nuklia

BRITEN

SAINA

FRANS

RASIA

YUNAITET STETS

Ol kantri i bin traim long pairapim ol bom nuklia

INDIA

ISRAEL

PAKISTAN

Ol kantri ol man i ting ol i wok long kamapim ol bom nuklia

ALJIRIA

IRAN

IRAK

NOT KOREA

[Piksa long pes 4, 5]

Ol i tromoi bom nuklia B-61, em bom ol i wokim bilong bagarapim ol haus samting i stap insait long graun

[Kredit Lain]

Poto bilong U.S. Air Force

[Piksa Kredit Lain long pes 4]

Poto bilong U.S. Air Force

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim