Vanila—Kari Bilong Bipo Yet
WANPELA MAN LONG MEKSIKO I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
LAIN Astek i kolim em tlilxochitl, olsem “blakpela plaua,” bilong makim kala bilong prut, olsem bin, bilong en. Ol i bin yusim vanila long givim swit long dring ol i wokim long kakau, ol i kolim xocoatl, o soklet. Ol i tok Montezuma, wanpela man Astek na empera bilong Meksiko, em i bin givim dispela dring long wanpela soldia bilong Spen, Hernán Cortés, long yia 1520. Bihain, Cortés i bringim kakau na vanila i go long Yurop. Long ol haus king bilong Yurop, soklet i hot na i gat vanila long en em i kamap namba wan kaikai ol i laikim tru, tasol long yia 1602, Hugh Morgan, em wanpela wokman bilong Kwin Elizabeth Namba 1, na em i mekim wok bilong redim na salim ol marasin samting, em i tok long yusim vanila bilong givim swit long ol narapela samting. Long yia 1750 samting, ol i kirap yusim vanila long ol dring, smok, na sanda.
Tasol paslain long Gavman Astek i kamap, lain Totonak Indian bilong Veracruz, Meksiko, ol i bin planim na mekim wok long vanila.a Long yia 1802 samting, ol i kisim vanila i go bilong planim long Yurop, na bihain ol i kisim long Yurop i go long ol ailan bilong solwara Indian. Tasol wok ol didiman i mekim bilong vanila i ken kamapim bin, dispela wok i lus nating, long wanem, long ol dispela hap i no gat ol binen ol i kolim Melipona—em ol binen i save karim paura bilong wanpela plaua i go long narapela plaua na long dispela rot plaua inap kamapim bin. Olsem na kirap long yia 1501 i kam inap long yia 1801, Meksiko tasol i salim vanila long ol narapela kantri. Long 1841, Edmond Albius—bipo em i wanpela wokboi long ailan Reyunion bilong Frans—em i kamapim wanpela pasin bilong man yet i ken kisim paura bilong wanpela plaua i go long narapela plaua na bai plaua inap kamapim bin. Dispela i opim rot long ol narapela kantri tu inap kamapim vanila. Long nau, Madagaska i stap nambawan kantri bilong kamapim vanila, na ol ailan bipo Frans i bin bosim, olsem Reyunion na Komoros, ol tu i kamapim vanila.
Wok Bilong Kamapim Vanila
Vanila bin em i prut bilong wanpela plaua okit. I gat planti kain kain okit winim 20,000, tasol okit vanila tasol i save karim prut em ol man inap yusim olsem kaikai. Vanila i wanpela plaua i olsem rop na i mas i gat wanpela diwai bilong em i ken bihainim i go antap, na diwai i mas haitim em liklik long san. Long ol bikbus i gat ren na san long en, vanila i save kamap na bihainim ol diwai i go antap. Long ol gaden vanila bilong Meksiko, ol i save planim diwai pichoco olsem helpim bilong vanila i ken bihainim i go antap, tasol long nau ol i mekim wok long ol diwai muli na em tu i olsem gutpela helpim bilong vanila.
Vanila okit i save kamapim plaua i yelo na i olsem i gat liklik grin tu long en, na plaua i save kamap planti na i pas pas wantaim. Wan wan plaua i save op i stap inap sampela aua tasol na long wanpela de tasol long yia. Bai yu kisim amamas long lukim ol Totonak Indian i mekim wok bilong kisim paura bilong wanpela plaua i go long narapela plaua. Ol i save mekim olsem long sampela plaua tasol long wan wan as vanila na bai vanila i ken sanap strong yet na i no ken kisim sik. Dispela i mekim na vanila i save kamapim ol prut o bin, i longpela na i grin, na i gat planti liklik liklik sit insait long en. Ol man i save kisim ol bin paslain long ol i mau olgeta—em olsem 6-pela o 9-pela mun bihain long ol i bin mekim dispela wok long paura bilong plaua.
Wok Bilong Draim Vanila
Ol vanila bin i nupela yet ol i no gat swit o smel. Ol man i mas mekim bikpela wok bilong draim na bai ol vanila bin inap kamapim vanilin, em marasin i save kamapim gutpela smel na swit bilong vanila. Dispela pasin bilong draim vanila, na tu, wok man i mas mekim bilong karim paura bilong wanpela plaua i go long narapela plaua i mekim na vanila i wanpela kari i gat bikpela pe tru long en. Long Meksiko, pasin ol i bihainim bilong draim ol vanila bin em long putim ol antap long blanket na san drai long ol, dispela i olsem namba wan san drai. Long nau, planti ol i yusim aven long mekim olsem. Orait nau ol i mekim wok bilong rausim wara bilong ol bin—ol i putim ol insait long wanpela kain bokis na karamapim long blanket na esteras, o mat. Ol i san drai na putim long bokis na mekim olsem i go i go sampela de inap kala bilong ol vanila bin i senis i go braun tru olsem soklet. Bihain, ol i putim ol gen long ol bokis o long ol bet na karamapim long wanpela kain pepa na bai ol i stap na drai isi isi inap 45 de samting. Bihain ol i putim ol long bokis na pasim strong bai ol i kamapim strongpela smel bilong vanila. Olsem na wok bilong kamapim vanila i gat bikpela hatwok tru bilong en.
Vanila Tru Tru o Ol Man Yet i Wokim?
Ol i bin kamapim vanilin long narapela rot tu: Taim ol i memeim ol hap diwai bilong wokim ol samting long en, ol i save kisim sampela samting long dispela meme na wokim vanilin. Ating bai yu kirap nogut taim yu ritim ol tok long pepa bilong ol samting yu baim em yu ting ol i wokim long vanila. Olsem: Long Amerika, aiskrim ol i raitim “vanilla” long en em ol i wokim stret long vanila tru tru. Na aiskrim ol i raitim “vanilla flavored” em i gat sampela vanila tru tru na 42 pesen bilong vanila ol i wokim long ol narapela samting. Na aiskrim ol i raitim “artificially flavored” em i gat vanila ol i wokim long ol narapela samting tasol, na vanila tru tru nogat. Tasol ol man i gat save long pilim swit bilong kaikai, ol bai tokaut stret olsem swit bilong vanila tru tru i winim swit bilong vanila ol i wokim long ol narapela samting.
Long nau Meksiko i no stap moa olsem nambawan kantri bilong kamapim vanila—ol bikbus bilong en i bagarap, na tu, bikpela tait i bagarapim ol vanila—tasol em i holim yet wanpela gutpela samting, em i asples tru bilong vanila.b Ol man i ting smel na swit bilong vanila bilong Meksiko i nambawan tru. Ol turis i wanbel long dispela, long wanem, planti taim ol i save go long ol stua i stap long boda na long ol ples balus bilong Meksiko long baim vanila tru tru long liklik pe. Long narapela taim yu kaikai aiskrim ol i wokim stret long vanila tru tru, tingim stori bilong en na bikpela wok ol i mekim bilong kamapim vanila, na amamas long en!
[Ol Futnot]
a Vanila i save kamap nating tu long Sentral Amerika.
b Ol man i tok ol vanila plantesen long ailan Reyunion, Madagaska, Marisas, na Seisel ol i bin kisim vanila bilong ol long rot bilong wanpela as vanila tasol ol i bin kisim long Jardin des Plantes long Paris na bringim i go long ailan Reyunion.
[Ol Piksa long pes 13]
Wanpela Totonak Indian i kisim paura bilong wanpela plaua bilong vanila i go long narapela plaua (han kais) na ol i kisim ol vanila bin bihain long ol i mekim pinis wok bilong draim ol (han sut). Okit vanila (daunbilo)
[Kredit Lain]
Copyright Fulvio Eccardi/vsual.com