‘Mi Flai Olsem Ol Tarangau’
Em stori bilong Ingeborg Berg
MAMA i karim mi winim 100 yia bipo, long Jun 5, 1889, klostu long bikpela haus king ol i kolim Fredensborg, longwe liklik long Kopenhagen long hap bilong not. Taim king bilong Denmak i singautim sampela bikman i kam, olsem ol narapela king bilong Yurop, sampela meri long Fredensborg i go na helpim ol wokboi bilong king long sutim kaikai. Taim mi liklik meri, ol i save kisim mi i go wantaim ol long haus bilong king na ol i larim mi i pilai na ran nabaut long dispela hap.
Mi inap tingim King Nikolas Namba 2 bilong Rasia na famili bilong em. Ausait long rum slip bilong em wanpela soldia i sanap was i stap na em i holim bainat. Ol soldia i laikim tru ol pikinini na wanpela taim wanpela i laik holimpas mi. Mi lukim bikpela maus gras bilong em na mi pret na ranawe i go long ol rot bilong wokabaut insait long haus bilong king.
Wanpela taim King Nikolas Namba 2, na King Wilhem Namba 2 bilong Jemani, na pikinini man bilong Kwin Viktoria, bihain em i kamap King Edward Namba 7 bilong Inglan, ol i kam lukim King Kristen Namba 9 bilong Denmak. Taim ol i wokabaut long ol rot bilong Fredensborg na toktok wantaim ol manmeri, King Nikolas i putim han long het bilong mi taim mi brukim skru long em. Long dispela taim gutaim i stap na ol bikpela man bilong kantri i no pret long wanpela man bai bagarapim ol.
Gutaim i Pinis
Long yia 1912 mi kisim wok olsem nes long Saut Jutlan, na mi lukautim ol manmeri i laikim Denmak, tasol ol i stap long hap bilong ol Jeman. Saut Jutlan i stap aninit long gavman bilong Jemani kirap long 1864 taim pait i kamap namel long Prasia na Denmak. Mi helpim planti mama i gat dispela i helpim mi long save gut long ol wantaim famili bilong ol.
Long yia 1914 mi maritim wanpela soldia i lukautim boda bilong Denmak na mi go sindaun long hap bilong Denmak. Bihain liklik pait i kirap. Ol i kolim Bikpela Pait, na bihain ol i kolim Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap. Wanpela moningtaim ol i putim banis waia i gat nil long boda bilong brukim hap Denmak i bosim na hap Jemani i bosim, na ol i pasim ol manmeri long i go i kam. Bel isi na gutpela sindaun mipela i save long en i pinis.
Gavman i wok long singautim ol man i go long ami. Taim mipela i harim tok olsem ol i singautim ol yangpela papa bilong ol famili mi bin helpim taim mi wok nes, nau mipela i pilim tru olsem pait em i samting nogut tru na i olsem pasin longlong. Olgeta dispela yangpela man i dai long pait long Marn! Wanpela tasol i no i dai. Mi sori tru long meri bilong ol, nau ol i no gat man, na ol liklik pikinini bilong ol i no gat papa. Olsem wanem ol dispela meri bai inap lukautim haus na gaden samting bilong ol? Mi askim mi yet olsem: “God i stap tru o nogut?”
Long taim bilong pait, sampela manmeri i pret na ranawe na i laik brukim boda. Gavman i makim mi bilong sekim ol meri, nogut ol i haitim sampela samting gavman i tambuim na ol i laik karim i kam long hap bilong mipela. Tasol planti taim ol i karim kaikai tasol i kam na mi larim ol i go. Long yia 1918 pait i pinis, na long yia 1920 Saut Jutlan i kamap hap bilong Denmak gen.
Mi Kisim Bek Bilip
Mi lukim planti pasin nogut i kamap long taim bilong pait na bilip bilong mi i no strong moa, tasol mi painim yet as bilong i stap bilong yumi. Mi wantaim man bilong mi, em Alfred, mipela i save go olgeta taim long lotu, tasol i no gat bekim bilong ol askim bilong mipela.
Long yia 1923 mipela i go sindaun long wanpela liklik ples klostu long solwara long wanpela pasis (Flensburg Fjord), na Alfred i kirap mekim wok bilong painim pis. I no longtaim na mipela i save gut long wanpela famili ol i bilong lotu Baptis. Mi bilong lotu Luteran, tasol ol i singautim mipela i go harim wanpela tok bilong Baibel long Feri In long Egensan. Paslain long mipela i go mi brukim skru na beten, olsem: “O God, sapos yu stap, plis harim beten bilong mi!”
Tok mipela i harim i stori long meri i go long hul wara bilong Sikar, na dispela i kirapim laik bilong mi long kaunim Baibel. Dispela samting i mekim na mi kamap olsem nupela man! Mi raitim pas long mama na tokim em: ‘Yu save tokim mi long tanim bel na bilip long God. Ating dispela samting i kamap pinis long mi, tasol pastaim mi pret long tokim yu, nogut bihain gen dispela amamas mi kisim i lusim mi. Tasol em i stap yet!’
Bihain liklik, olsem long yia 1927, mi painim pinis wanpela buk (nem bilong en Freedom for the Peoples) long haus bilong mipela long liklik rum antap em bilong putim ol olpela samting bilong mipela. Mi kirap kaunim dispela buk na mi lus tingting long olgeta narapela samting. Ol pikinini i lusim skul na ol i kam bek long haus na laik kaikai, olsem na mi mas lusim dispela buk, tasol i hatwok long wanem mi laik kaunim i go tasol.
Taim Alfred i kam bek long haus long apinun, mi amamas tru long tokim em long ol tok mi bin kaunim. Mi tokim em, sapos ol tok dispela buk i kamapim i tru, orait haus lotu bilong mipela i no haus bilong God, na mipela i mas lusim dispela lotu kwiktaim. Tasol Alfred i tok mipela mas tingting gut pastaim. Olsem na mipela i salim pas long brens-ofis bilong Sosaiti Wastaua na tokim ol long salim sampela buk moa long mipela.
Ol i bekim pas bilong mipela, na ol i salim wanpela wasman bilong raun, em Christian Rømer, long kam lukim mipela. Em i slip long rum bilong ol pikinini na mipela putim bet bilong ol pikinini long liklik rum antap. Brata Rømer i save go long ol haus na autim tok long moningtaim na long apinun, na long nait em i save stadi wantaim mipela. Em i stap 4-pela de wantaim mipela, na mipela i kisim bikpela amamas. Taim em i lusim mipela, mi askim Alfred gen long lusim lotu bilong mipela. Nau em i amamas tru na i tok yes.
Olsem na Alfred i raitim pas bilong lusim lotu na i go givim long pasto. Pasto i ting Alfred i kam lukim em, long wanem i gat narapela pikinini bilong mipela bilong kisim baptais. Tasol taim em i save i gat wanem as tru na Alfred i go lukim em, em i kirap nogut. Em i tok: “Wanem samting i no stret long dispela lotu na yu laik lusim?” Alfred i tokim em dispela lotu i gat ol bilip giaman, olsem ol i bilip long god triwan, na ol i bilip olsem yumi gat tewel na i gat helpaia. Alfred i tokim pasto, “Baibel i no as bilong ol dispela bilip.” Pasto i tok, em i no save lainim ol manmeri long ol dispela bilip sapos ol yet inap skelim na tingim. Tasol Alfred i tokim em strong: “Mipela i laik lusim lotu!”
Kisim Pis, na Baptais
Wanpela kibung i kamap long Kopenhagen, tasol mipela i no inap go long wanem mipela sot long mani. Mi beten long God long helpim mipela long painim rot bilong go long kibung, long wanem mipela laik kisim baptais. Paslain liklik long kibung, Alfred i go painim pis long pasis. Em i kisim planti tru na bot i pulap, na mipela inap baim rot long go long kibung. Ol narapela man bilong painim pis i kirap nogut long wanem ol i no bin kisim planti pis long dispela pasis long dispela yia. Inap 50 yia bihain ol man bilong painim pis i stori yet long “dispela mirakel” i bin kamap. Mipela i tok, i olsem ol pis aposel Pita i bin kisim. Long Ogas 28 long yia 1928, mipela i kisim baptais.
Long dispela taim pasin bilong baptais i narapela kain long nau. Ol i hangamapim wanpela laplap i haitim wara bilong kisim baptais. Taim ol i opim laplap, mipela lukim Brata Christian Jensen i redi long baptaisim ol manmeri. Em i bilas long gutpela trausis na siot na sanap insait long wara. Mipela ol manmeri bilong baptais i putim longpela waitpela laplap. Ol man i kisim baptais pastaim na bihain ol meri.
Long taim bilong kibung long Kopenhagen, mipela stap wantaim papamama bilong mi. Taim mi kam bek long haus long apinun, papa i askim mi, “Yupela i go we?”
Mi tok, “Mipela i go long wanpela miting.”
Papa i tok: “Wanem samting i kamap long miting?”
Mi bekim tok olsem: “Mipela i kisim baptais.”
Em i bikmaus na i tok: Yu kisim baptais? Dispela baptais yu bin kisim taim yu liklik i no inap, a?”
Mi tok: “Papa, i no olsem.” Tasol em i paitim yau bilong mi na i tok strong olsem: “Bai mi baptaisim yu!”
Long dispela taim mi gat 39 krismas na mi gat 5-pela pikinini na papa i paitim mi long laspela taim. Tasol papa bilong mi i gutpela man na man bilong sori. Bihain i no gat wanpela taim em i stori long dispela samting em i bin mekim. Long dispela taim Alfred i no kam bek yet long haus, na mi no tokim em long samting papa i bin mekim. Planti yia bihain mi tokim em.
Taim Bilong Traim
Taim mipela i go bek long ples, mi go lukim wanpela meri mi ting em wanpela sista. Mi amamas na mi stori long kibung na baptais bilong mipela. Em i sindaun isi na i tok: “Sori, sori, Sista Berg. Yu no ken bilip long dispela tok. Bihain bai wanpela brata i kam long Flensbeg, na em bai soim tok i tru long yumi.”
Mi kirap nogut tru long dispela tok na mi no inap toktok. Mi bel hevi tru na i hatwok long mi kikim wilwil i go bek long haus. Belo bilong wanpela haus lotu klostu i krai na long yau bilong mi i olsem belo i tok, ‘Dai, Dai.’ Long bel mi beten long Jehova long helpim mi na mi tingim tok bilong Song 32:8, 9: “Bikpela i tok olsem, ‘Mi laik skulim yu gut, na soim yu long rot yu mas wokabaut long en. Bai mi skulim yu na lainim yu. Yu no ken kamap olsem hos na donki. Tupela i no gat save. Yu mas putim ain i gat longpela baklain long maus bilong tupela, na putim baklain bilong stiaim tupela.’ ”
Taim mi kamap long haus, mi kisim Baibel na kaunim Beten Bilong Bikpela. Mi kisim strong taim mi kaunim. Mi tingim tok piksa bilong bis i dia tumas. (Matyu 13:45, 46) Kingdom i olsem bis i dia tumas. Mi laik tru long givim olgeta samting bilong mi bambai mi inap long kisim dispela Kingdom. Ol dispela tingting i strongim tru bel bilong mi. Na mi gat ol narapela blesing tu.
Long yia 1930 ol i kirap wokim nius Kirap! long Denmak, tasol long tok Denmak ol i kolim olsem Nupela Graun (long tok Inglis nem bilong en Golden Age). Na long yia bihain mipela ol Sumatin Bilong Baibel i amamas long kisim nem ol Witnes Bilong Jehova. Long dispela taim mipela i no planti tumas, na ol brata i save miting long haus bilong mipela. Nem bilong rot haus bilong mipela i stap long en i Lada, olsem na ol i kolim kongrigesen bilong mipela Lada Kongrigesen.
Sanap Strong long Traim
Long yia 1934 sik i painim mi na ol dokta i katim mi, na long dispela taim mi no inap wokabaut moa. Mi slip tasol long bet inap tupela yia na hap, na dokta i tok, mi bai raun long wilsia i go inap long mi dai. Long dispela taim mi painim hatwok tru, tasol famili bilong mi i helpim tru mi.
Alfred i baim Baibel i gat bikpela rait, na laspela pikinini bilong mipela i wokim samting bilong sanapim Baibel na mi inap kaunim Baibel. Tasol mi laik tru long autim tok, olsem na Alfred i raitim liklik stori bilong ol nupela nius long wanpela bikpela pepa na putim long rot. Ol man i laik kisim nius na kaunim ol dispela tok ol i save kam lukim mi, na mi save autim tok long ol. Ol manmeri long dispela hap i lukim nem bilong dispela nius “Nupela Graun” long dispela pepa na ol i kolim mipela olsem famili Nupela Graun.
Ol wasman bilong raun tu i save kam lukim mi. Olsem na mi save gut long ol dispela strongpela brata na dispela i strongim tru mi. Na tu mi gat taim bilong stadi long Baibel, na save mi kisim i strongim mi. Mi pilim olsem mi gat strong inap mi “flai olsem ol tarangau.”—Aisaia 40:31.
Long yia 1935, taim ol i save long ‘bikpela lain,’ planti brata sista na tu namba wan pikinini man na pikinini meri bilong mipela i no kisim moa bret na wain long Memorial. Tasol mipela sampela mipela i save, mipela i bilong i go long heven. Tasol mipela i amamas long save olsem Jehova i gat laik tu long kisim bikpela lain em ol bai kisim laip oltaim long graun.—Kamapim Tok Hait 7:9; Song 37:29.
Isi isi mi kisim bek strong bilong mi, maski ol dokta i bin tok, mi no inap kisim bek, na mi kirap gen long autim tok na lainim ol manmeri.
Namba Tu Pait na Bihain long En
Long hapsait bilong pasis mipela inap lukim Jemani na mipela i wok long pilim strong bilong gavman bilong Jemani, em Hitler i bosim. Sampela lain i stap klostu long mipela i kamap lain bilong Hitler na ol i pretim mipela na tok: “Yupela wet—taim Hitler i kam bai ol i kalabusim yupela o bai ol i putim yupela long wanpela ailan i no gat man.”
Mipela i pilim olsem i gutpela mipela i mas lusim dispela hap. Sampela pren bilong mipela i helpim mipela long painim rum slip long Sonderbog, wanpela bikpela taun i no longwe tumas. Namba 2 Pait i kirap long Septemba long yia 1939. Mipela i lusim dispela hap long Mas 1940, na long Epril 9, ami bilong Jemani i kisim Denmak. Tasol ol Jeman i no tingim ol Witnes Bilong Jehova.
Hitler i ting em bai inap daunim ol narapela lain na winim pait. Tasol nogat. Taim pait i pinis, mi gat planti Baibelstadi wantaim ol Jeman ol i bin bilip long Hitler na nau ol i bel hevi. Mi amamas tru long lukim planti bilong ol dispela Baibelstadi i kamap strong na tu mi lukim planti pikinini na tumbuna pikinini bilong mi ol i kamap strong na mekim wok bilong God.
Man bilong mi i dai long yia 1962, na wanpela tumbuna pikinini i dai long yia 1981, na namba wan pikinini meri i dai long yia 1984. Tasol mi wok strong long wok bilong Jehova na dispela i strongim mi long karim ol dispela hevi i painim mi.
Mi kirap mekim wok bilong Kingdom long yia 1928 na mi lukim dispela wok i go bikpela. Long yia 1928 i gat 300 publisa long Denmak, tasol nau lain pablisa i go bikpela na i winim 16,000! Mi amamas long wanem maski mi gat 100 krismas, mi inap mekim yet wok bilong Jehova. Truim bilong Aisaia 40:31 i painim mi, olsem: “Ol manmeri i bilip long Bikpela na i wetim em i helpim ol, ol bai i stap strong oltaim. Na bai ol i flai olsem ol tarangau. Bai ol i ran na ol i no inap sotwin, na bai ol i wokabaut na ol i no inap les.”