Stori Bilong Wanpela Meri
Gutpela Samting Mi Kisim Long Lain Bilong Mi
STORI BILONG CAROL ALLEN
Mi stap wanpis, na mi holim strong naispela nupela buk bilong mi. Mi pret na aiwara i pundaun long pes bilong mi. Mi liklik meri i gat 7-pela krismas tasol na mi lus long wanpela biktaun na mi stap namel long planti tausen manmeri!
I NO longtaim i go pinis mi kirap tingim ol samting i bin kamap 60 yia i go pinis, taim mi stap pikinini yet. Sosaiti i bin singautim man bilong mi, Paul, long kam long namba tu skul bilong ol wasman bilong raun bilong ol Witnes Bilong Jehova long Wastaua Edukesen Senta long Patesen, Nu Yok.
Long hap ol man i save kam insait long senta mi lukim sampela piksa bilong ol bikpela kibung bilong bipo i hangamap long banis. I gat wanpela olpela piksa i stap namel long ol narapela na em i piksa bilong planti pikinini ol i holim dispela buk mi stori pinis long en na tromoi nabaut han bilong ol. Kwiktaim mi ritim tok i stap aninit long dispela piksa: “1941—Long Sen Lui, Misuri, taim program bilong moningtaim i kirap na 15,000 pikinini namel long 5 i go inap 18 krismas i bung i stap long poret bilong stes. . . . Brata Rutherford i toksave long nupela buk ol i wokim pinis, nem bilong en Children.”
Ol i givim wanpela buk long olgeta pikinini. Bihain ol pikinini i go bek long hap papamama bilong ol i sindaun long en—tasol mi nogat. Mi lus! Wanpela atendan i mekim gutpela pasin long mi na sanapim mi antap long wanpela longpela bokis kontribusen na em i tokim mi long lukluk raun long painim wanpela man mi save long en. Mi tingting planti na mi lukluk raun. Na wantu mi lukim wanpela man mi save long en. “Ankol Bob! Ankol Bob!” Mi no lus moa! Bob Rainer i kisim mi i go long hap papamama i wetim mi i stap.
Ol Samting i Bin Stiaim Laip Bilong Mi
Mi lukim ol dispela olpela piksa na mi kirap tingim planti samting i bin painim mi na olsem wanem ol dispela samting i bin stiaim mipela i kam long dispela senta hia long Patesen. Mi kirap tingim ol samting i bin kamap winim 100 yia i go pinis, em ol samting bubu man, bubu meri na papamama i bin stori long en.
Long Disemba 1894 wanpela Sumatin Bilong Baibel (Witnes Bilong Jehova) i bin kam long haus bilong Clayton J. Woodworth, em bubu man bilong mi, long lain bilong papa, i stap long Skranton, Pensilvenia, long Amerika. Clayton em i marit nupela. Em i raitim pas long presiden bilong Sosaiti Was Taua, em Charles Taze Russell, na ol i prinim pas bilong em long Wastaua bilong Jun 15, 1895. Em i tok:
“Mitupela meri bilong mi i marit nupela na mipela i lotu wantaim wanpela misin talatala inap 10-pela yia pinis; tasol nau mipela i bilip olsem mipela bai lusim tudak na kam insait long lait bilong nupela de i wok long kamap long ol man God Antap Tru i makim ol. . . . Taim mi no bungim yet meri bilong mi, mitupela i gat laik long mekim wok misineri long narapela kantri sapos em i laik bilong Bikpela.”
Long 1903, Sebastian na Catherine Kresge, em papamama bilong lapun bubu bilong mi, long lain bilong mama, ol i amamas long harim tok bilong Baibel em tupela mausman bilong Sosaiti Was Taua ol i bin autim long ol long fam bilong ol long ol maunten Pokono long Pensilvenia. Tupela pikinini meri bilong ol, em Cora na Mary, wantaim man bilong ol, em Washington na Edmund Howell, ol tu i stap long dispela hap. Tupela mausman bilong Sosaiti Was Taua, em Carl Hammerle na Ray Ratcliffe, ol i bin stap wantaim ol inap wanpela wik olgeta na skulim ol long planti samting. Dispela 6-pela manmeri i harim tok na stadi, na i no longtaim na ol i kamap ol Sumatin Bilong Baibel.
Long 1903, Cora Howell i karim wanpela pikinini meri, nem bilong em Catherine. Olsem wanem em i maritim papa bilong mi, Clayton J. Woodworth, Jr., em i wanpela gutpela stori. Em i soim gutpela tingting na pasin sori bilong bubu man bilong mi, em Clayton J. Woodworth, Sr.
Papa Bilong Mi i Kisim Gutpela Helpim
Bubu meri i karim papa bilong mi long Skranton long 1906, em 80 kilomita longwe long fam bilong famili Howell. Long dispela taim Bubu Woodworth i save gut long dispela famili, na planti taim ol i mekim gutpela pasin long em. Em i helpim tru kongrigesen bilong ol Sumatin Bilong Baibel i stap long dispela hap. Bihain, ol i askim Bubu long wokim marit bilong 3-pela pikinini man bilong ol, na em i tingting long helpim pikinini man bilong em yet, na em i kisim em i go wantaim em taim em i go bilong stretim ol dispela marit.
Long dispela taim papa i no mekim wok autim tok bilong ol Sumatin Bilong Baibel. Tru, em i kisim Bubu long ka bilong mekim wok autim tok, tasol maski Bubu i wok long strongim em, papa i no kirap mekim. Papa em i laikim tru musik, winim ol narapela laik bilong em, na em i laik bai musik i kamap wok mani bilong em.
Catherine, em pikinini meri bilong Cora na Washington Howell, em i save pilaim piano na skulim ol narapela long mekim. Rot i op bilong em i ken kamap wanpela hapmeri long mekim musik, tasol em i no mekim, nogat; em i kirap autim tok long olgeta de. Long tingting bilong mi, Bubu i makim wanpela gutpela poroman tru bilong maritim pikinini man bilong em! Papa i kisim baptais na em i maritim Mama 6-pela mun bihain, long Jun 1931.
Bubu em i amamas long save bilong pikinini man bilong em long pilaim musik. Em i amamas tru taim ol i askim Papa long skulim sampela lain bilong pilaim musik long kibung intenesenel bilong 1946 long Klivlan, Ohaio. Bihain, Papa i bosim lain bilong pilaim musik long planti kibung bilong ol Witnes Bilong Jehova.
Bubu i Kot na Kalabus
Long Patesen mi na Paul i lukim dispela piksa i stap long pes hapsait. Mi luksave hariap long en, long wanem, winim 50 yia i go pinis Bubu i bin salim wanpela piksa olsem long mi. Long piksa em i sanap i stap long han sut olgeta.
Long taim bilong Namba Wan Pait ol man i litimapim tru kantri, na dispela 8-pela Sumatin Bilong Baibel—presiden bilong Sosaiti Was Taua, em Joseph F. Rutherford, em i wanpela bilong ol (em i sindaun namel)—ol i kalabus, maski ol i no gat rong, na ol i no larim ol i baim kot. As bilong kot bilong ol em sampela tok i stap long buk The Finished Mystery, em i namba 7 buk bilong wanpela lain buk ol i kolim Studies in the Scriptures. Ol man i kisim kranki sampela tok bilong buk na ol i ting buk i tok olsem Amerika i no ken insait long Namba Wan Pait.
Insait long planti yia, Charles Taze Russell i bin raitim 6-pela buk bilong lain buk Studies in the Scriptures, tasol em i no inap raitim namba 7 buk paslain long em i dai. Olsem na ol pepa samting em i bin raitim tok na tingting bilong em long en, ol i givim long Bubu na narapela Sumatin Bilong Baibel, na tupela i raitim namba 7 buk. Ol i kamapim dispela buk long 1917, taim pait i no pinis yet. Bubu wantaim ol narapela i kot na kot i tok Bubu na klostu olgeta narapela i mas kalabus inap 20 yia.
Tok i stap daunbilo long dispela piksa i stap long Patesen i tok: “Kot i tokaut long strafe Rutherford na ol narapela i mas kisim, na 9-pela mun bihain, long Mas 21, 1919, taim pait i pinis, narapela kot i tok ol inap baim kot, na long Mas 26, ol i lusim kalabus taim olgeta wan wan i baim kot long 10,000 dola. Long Me 5, 1920, kot i tok J. F. Rutherford wantaim ol narapela i no gat asua.”
Taim kot i tokaut pinis long strafe ol bai kisim, tasol paslain long ol i go kalabus long bikpela haus kalabus bilong nesenel gavman long Atlanta, Jojia, dispela 8-pela brata i kalabus inap sampela de long Reimon Strit haus kalabus long Bruklin, Nu Yok. Bubu i bin raitim pas taim em i stap long dispela hap na em i stori long sel ol i putim em long en i liklik tru na “em i doti nogut tru.” Em i tok: “Insait long sel i gat ol niuspepa i hip i stap na pastaim yu no tingting tumas long en, tasol bihain yu kisim save olsem yu bai mekim wok long niuspepa taim yu laik toilet, na dispela niuspepa wantaim sop na laplap ol i givim long yu, em tasol i rot bilong yu long stap klin na yu no sem long i stap bilong yu.”
Maski dispela hap i no gutpela, Bubu i tok pilai na kolim dispela haus kalabus olsem “Haus Pasindia Reimon,” na em i tok, “Mi bai lusim taim mani bilong mi long baim kaikai long dispela haus i pinis.” Insait long kalabus i gat hap bilong ol kalabusman long wokabaut. Wanpela taim em i sanap na komim gras bilong em na wanpela stilman i traim stilim liklik klok bilong pulimapim long poket. Tasol sen em i pasim long liklik klok i bruk na stilman i no kisim. Long 1958 mi raun lukim Bruklin Betel na Grant Suiter, em kuskus na man bilong lukautim mani bilong Sosaiti, em i singautim mi i go insait long ofis bilong em na em i givim mi dispela liklik klok bilong Bubu. Mi lukautim yet dispela liklik klok.
Dispela i Mekim Wanem Long Papa?
Taim Bubu i kalabus nating long 1918, papa bilong mi i gat 12-pela krismas tasol. Bubu meri i pasim haus na kisim papa, na tupela i go i stap wantaim tripela susa bilong bubu meri na mama bilong ol. Famili-nem bilong bubu meri taim em i no marit yet, em Arthur, na famili i amamas long tokaut olsem wanpela wanblut bilong ol, Chester Alan Arthur, em i namba 21 presiden bilong Yunaitet Stets.
Taim kot i tok Bubu Woodworth i bin biruaim gavman bilong Yunaitet Stets na ol i makim em long kalabus longpela taim, ol tambu i pilim olsem em i semim nem bilong ol. Dispela i bagarapim bel bilong papa bilong mi. Ating pasin ol tambu i mekim em i as na pastaim papa i no laik autim tok.
Bubu i lusim kalabus na famili i go sindaun long wanpela haus long Kwinsi Strit long Skranton. Taim mi stap pikinini mi bin save gut long dispela haus na ol naispela kap plet samting bilong bubu meri. Mipela kolim ol dispela kap samting olsem kap holi bilong em, long wanem, em i no inap larim narapela i wasim. Bihain long i dai bilong bubu meri long 1943, mama bilong mi i bin mekim wok long ol dispela naispela kap plet samting.
Wok Strong Long Wok Bilong Kingdom
Long narapela de long Patesen, mi lukim piksa bilong Brata Rutherford i mekim wanpela tok long kibung long Sida Poin, Ohaio, long 1919. Em i tokim ol brata sista long givim bel long autim tok bilong Kingdom bilong God na mekim wok long nupela nius ol i kamapim long dispela kibung, nem bilong en The Golden Age. Ol i makim Bubu long mekim wok edita, na em i raitim sampela stori bilong en long 1940 i go inap 1949, klostu long taim em i dai. Long 1937 ol i senisim nem bilong nius na kolim Consolation, na long 1946 ol i senisim gen na kolim Kirap!
Bubu i stap tupela wik long Skranton na wok long raitim ol stori bilong nius, na tupela wik em i stap long hetkota bilong Was Taua long Bruklin na mekim dispela wok, em 240 kilomita longwe long Skranton. Papa bilong mi i tok em inap tingim planti taim em i harim taipraita bilong Bubu i pairap long 5 klok moningtaim. Tasol tu, em i tingim tru wok bilong autim tok. Em i bin wokim saket i gat ol traipela poket bilong pulimapim ol buk na nius bilong Baibel long en. Anti bilong mi i gat 94 krismas, nem bilong em Naomi Howell, i holim yet wanpela kain saket. Na tu, Bubu i bin wokim wanpela paus bilong ol meri bilong karim ol buk.
Wanpela taim ol i autim tok pinis long wanpela man, na poroman bilong Bubu i tok: “C. J., yu bin mekim wanpela popaia.”
Bubu i askim em, “Wanem popaia?” Em i sekim saket bilong em. Tupela poket i no gat wanpela samting i stap insait long ol.
Poroman i tok, “Yu lusim tingting long tilim sabskripsen bilong nius The Golden Age long em.” Ol i lap, long wanem, em i edita bilong dispela nius na em i lusim tingting long tilim long dispela man.
Mi Go Bikpela
Mi inap tingim taim mi pikinini yet na mi sindaun long lek bilong Bubu, na liklik han bilong mi i pas insait long han bilong em na em i mekim wanpela stori long han. Olgeta pinga i gat nem na olgeta i gat wok bilong ol yet. Nau em i pasim olgeta pinga wantaim na em i tok, “Ol i mekim gutpela wok moa taim ol i wok wantaim.”
Taim papamama bilong mi i marit pinis, ol i go sindaun long Klivlan, Ohaio, na Ed na Mary Hooper i kamap gutpela pren bilong ol. Famili bilong ol i bin stap ol Sumatin Bilong Baibel kirap long 1900 samting. Mi save kolim ol Ankol Ed na Anti Mary, na ol i pas gut tru wantaim papamama bilong mi. Ol i bin i gat wanpela pikinini meri, tasol em i dai taim em i bebi yet, olsem na taim mama i karim mi long 1934, ol i laik tingim mi olsem “pikinini meri” bilong ol. Mi go bikpela insait long famili i tingim tru ol samting bilong spirit, na mi dediket na baptais taim mi gat 7-pela krismas.
Mi kirap ritim Baibel taim mi liklik yet. Mi laikim tru tok bilong nupela taim i stap long Aisaia 11:6-9. Namba wan taim mi traim ritim Baibel olgeta em long 1944 taim mi kisim wanpela Baibel American Standard Version, ol i kamapim long wanpela kibung long Bafalo, Nu Yok. Mi amamas tru long ritim dispela Baibel, long wanem, long “Olpela Testamen” ol i putim nem bilong God, em Jehova, i go bek long olgeta hap i stret long em i stap long en, klostu 7,000 taim!
Mipela i save amamas long ol Sarere Sande. Papamama wantaim Ed na Mary Hooper i save kisim mi i go wantaim ol long autim tok long hap bilong bus. Mipela i karim kaikai bilong belo i go wantaim mipela na piknik klostu long wanpela liklik wara. Bihain mipela i go long fam bilong wanpela man na bung wantaim ol man mipela i bin singautim ol i kam bilong harim wanpela pablik-tok long Baibel. Mipela i no wok long painim planti samting bilong skin. Mipela i kisim amamas insait long famili bilong mipela yet na wantaim ol narapela famili. Sampela bilong ol dispela pren, olsem Ed Hooper, Bob Rainer, na tupela pikinini man bilong em, bihain ol i mekim wok olsem wasman bilong raun. Richard Rainer wantaim meri bilong em, Linda, i mekim yet dispela wok.
Mipela save kisim bikpela amamas long taim bilong san. Mi stap long fam bilong famili Howell wantaim ol kasen bilong mi. Long 1949 kasen bilong mi, Grace, i maritim Malcolm Allen. Long dispela taim mi no bin save olsem sampela yia bihain bai mi maritim liklik brata bilong em. Narapela kasen, Marion, em i mekim wok misineri long Yurugwai. Em i maritim Howard Hilborn long 1966. Inap planti yia dispela tupela kasen wantaim man bilong ol i bin wok long hetkota bilong Sosaiti long Bruklin.
Bubu Man na Gretuesen Bilong Mi
Taim mi stap long haiskul, Bubu i save amamas long raitim ol pas i kam long mi. Em i salim planti olpela piksa bilong famili long mi na em i raitim sampela stori long baksait bilong ol piksa. Long dispela rot mi bin kisim dispela piksa bilong em wantaim ol narapela brata ol i kalabus nating.
Klostu long pinis bilong 1951, Bubu i no inap toktok, long wanem, sik kensa i bagarapim nek bilong em. Em i stap yet olsem man bilong tok pilai, tasol nau em i mas karim wanpela notbuk bilong raitim ol tok em i laik mekim. Gretuesen bilong mi bai kamap long Janueri 1952. Ol i makim mi long mekim wanpela tok long taim bilong gretuesen, olsem na long kirap bilong Disemba mi salim kopi bilong tok mi laik mekim long Bubu. Em i raitim sampela mak olsem ol edita i save raitim na long laspela pes em i raitim tok mi pilim tru long bel: “Bubu i amamas tru.” I stap bilong em hia long graun i pinis long Disemba 18, 1951, taim em i gat 81 krismas.a Mi amamas na holim yet dispela kopi bilong tok i gat rait bilong bubu man i stap long laspela pes bilong en.
Bihain long gretuesen mi kirap autim tok long olgeta de, em ol Witnes Bilong Jehova i save kolim dispela wok olsem wok painia oltaim. Long 1958 mi go long wanpela bikpela kibung long Nu Yok Siti, na 253,922 manmeri bilong 123 kantri i bung long Yanki Stediam na Polo Graun. Wanpela de long kibung mi bungim wanpela brata bilong Afrika, nem bilong em “Woodworth Mills.” Inap 30 yia i go pinis papamama bilong em i tingim bubu man bilong mi na givim dispela nem long pikinini!
Mi Amamas Long Samting Mi Kisim Long Lain Bilong Mi
Mama i kirap gen long mekim wok painia taim mi gat 14 krismas. Em i mekim wok painia i go inap em i dai long 1988, em 40 yia bihain! Papa i bin mekim wok painia taim em inap mekim, na em i dai 9-pela mun paslain long Mama. Ol manmeri mipela i bin stadi wantaim ol i kamap gutpela pren bilong mipela. Ol pikinini man bilong sampela ol i bin mekim wok long hetkota long Bruklin, na sampela ol i kirap mekim wok painia.
Long tingting bilong mi, yia 1959 em i gutpela yia tru. Long dispela taim mi bungim Paul Allen. Ol i makim em long mekim wok olsem wasman bilong raun long 1946 taim em i winim pinis namba 7 klas bilong Skul Gileat, em i wanpela skul bilong skulim ol misineri bilong ol Witnes Bilong Jehova. Taim mi bungim em, mitupela i no save ol bai makim em long mekim wok long hap bilong Klivlan, Ohaio, em i hap mi wok painia long en. Papa na mama bilong mi i laikim tru Paul. Mitupela i marit long Julai 1963 long fam bilong famili Howell, na ol famili bilong mipela i stap na Ed Hooper i mekim tok bilong marit. Mi amamas tru.
I no gat wanpela taim Paul i gat wanpela ka bilong em yet. Taim mipela i lusim Klivlan bilong i go long nupela hap ol i makim Paul long mekim wok long en, mipela i putim olgeta kago bilong mipela long liklik ka bilong mi. Long olgeta Mande mipela save putim olgeta kago long dispela liklik ka na go long narapela kongrigesen, na planti taim ol brata sista bai kam na lukim mipela putim ol switkes, ol paus, bokis fail, taipraita, na planti samting moa i go insait long dispela liklik ka.
Mi na Paul i bin raun long ka inap planti planti kilomita, na mipela i save amamas long taim mipela i stap gut na sanap strong long taim mipela i karim hevi—na mipela i mekim olgeta samting long strong Jehova i save givim long mipela. Mipela i amamas long i stap bilong mipela. Mipela i laikim tru Jehova, na ol olpela na nupela pren, na narapela i laikim tru narapela. Tupela mun mipela i bin i stap long Patesen na Paul i kisim skul, em i nambawan gutpela samting i bin painim mipela inap long nau. Mipela i lukim gut oganaisesen bilong Jehova hia long graun na dispela i strongim bilip mi bin kisim long lain bilong mi, olsem: Tru tumas, dispela oganaisesen em i bilong God. Em i samting bilong amamas tru long mekim wok bilong en!
[Futnot]
a Lukim Wastaua (tok Inglis), Februeri 15, 1952, pes 128.
[Piksa long pes 25]
Mi wantaim Ed Hooper paslain liklik long kibung bilong 1941 long Sen Lui, em long dispela kibung mi bin kisim buk “Children”
[Piksa long pes 26]
Bubu man long 1948
[Piksa long pes 26]
Long fam bilong famili Howell taim papamama bilong mi (ol i stap insait long mak) i marit
[Piksa long pes 27]
Em dispela 8-pela Sumatin Bilong Baibel ol i kalabusim ol long 1918 maski ol i no gat rong (Bubu i sanap long han sut)
[Piksa long pes 29]
Olgeta samting bilong mipela i stap insait long liklik ka bilong mipela
[Piksa long pes 29]
Mi wantaim man bilong mi, Paul