Siril na Metodius—Tupela i Kamapim Rait Bilong Wanpela Tok Ples
“Ol man long kantri bilong mipela, ol i baptais, tasol i no gat man bilong lainim mipela. Mipela no save long tok Grik na tok Latin. . . . Mipela paul long ol leta na insait bilong ol; olsem na salim sampela tisa long mipela bilong skulim mipela long ol rait i stap long Baibel.”—Rostislaf, hetman bilong Moravia long 862 C.E.
LONG nau winim 435 milion manmeri i mekim wok long wanpela tok ples em tok Slav i as bilong en, na ol i gat Baibel long tok ples bilong ol.a Na 360 milion bilong ol i yusim ol rait Sirilik. Tasol long 1,200 yia bipo i no gat ol rait, na i no gat ol leta i makim tok ples bilong tumbuna bilong ol. Tupela brata i bin stretim dispela hevi em Siril na Metodius. Ol manmeri i laikim tumas tok bilong God bai i gat tingting olsem ol nupela wok tupela brata i mekim i helpim wok bilong lukautim na givim biknem long Baibel. Dispela tupela man i husat, na wanem ol hevi i bin painim ol?
Wanpela “Saveman” na Wanpela Majistret
Siril (827-869 C.E., pastaim ol i kolim em Konstantin) na Metodius (825-885 C.E.) ol i kamap long famili i gat biknem long Tesalonaika long kantri Grik. Long dispela taim ol man bilong biktaun Tesalonaika i mekim tupela tok ples, em tok Grik na wanpela kain tok Slav. Planti man bilong tok Slav i stap namel long ol man Grik long dispela taun, na i gat ol narapela ples bilong ol Slav i stap klostu. Ating em long dispela rot Siril na Metodius i kisim insait tru bilong tok ples bilong ol Slav bilong hap saut. Na tu, wanpela man i bin raitim stori bilong Metodius i tok sampela tumbuna bilong mama bilong tupela i bilong ol Slav.
Taim papa bilong em i dai, Siril i go sindaun long Konstantinopel, em nambawan biktaun bilong Gavman Bisantin. Long dispela hap em i skul long yunivesiti bilong king na poroman wantaim ol tisa i gat biknem. Em i bin kisim wok bilong lukautim ol buk long Hagia Sofia, em i nambawan haus lotu long hap bilong Is, na bihain Siril i kamap profesa. Em i bin kisim bikpela skul, olsem na ol i kolim em Saveman.
Taim Siril i mekim ol dispela samting, Metodius i bihainim papa bilong em na mekim wok politik. Em i kamap majistret bilong wanpela distrik i stap long boda bilong Bisantin, na planti lain Slav i stap long en. Maski em i holim bikpela wok, em i lusim na i go sindaun long wanpela haus bruder long Bitinia bilong Esia Maina. Na long 855 C.E. Siril i kam na stap wantaim em.
Long 860 C.E., Bisop bilong Konstantinopel i salim tupela long wok misin long narapela kantri. Em i salim ol i go long ol lain Kasar, em wanpela lain manmeri i stap not-is bilong solwara Blaksi, na ol i no makim yet wanem lotu ol i laik bihainim, lotu Islam, o lotu Juda, o lotu Kristen. Paslain long Siril i kamap long dispela hap, em i bin stap long Karsanis bilong Kraimia. Sampela saveman i ting em long dispela hap Siril i bin lainim tok Hibru na tok Samaria, na em i tanim pasin bilong kolim sampela tok Hibru i go long tok ples bilong ol Kasar.
Singaut i Kam Long Moravia
Long 862 C.E., Rostislaf, lida bilong Moravia, (long nau em hap is bilong Sek, hap wes bilong Slovakia, na hap wes bilong Hangari), em i salim pas long King Maikel Namba 3 bilong Bisantin, na kamapim askim i stap long kirap bilong dispela stori—olsem em i laikim sampela tisa bilong Baibel. Ol man bilong Moravia i mekim tok Slav ol i kisim pinis sampela skul long lotu Kristen long ol misineri bilong Is Frenk (long nau em Jemani na Ostria). Tasol Rostislaf i no laik bai tingting bilong ol lain Jeman long samting bilong politik na lotu i kirap bosim lain bilong em. Em i laik wok bung wantaim lotu bilong Gavman Konstantinopel bilong helpim kantri bilong em long stap fri na bosim yet wok politik na lotu bilong ol.
King i makim Metodius na Siril long i go long Moravia. Bikpela skul na save bilong tupela long ol tok ples i mekim na tupela inap tru long mekim dispela wok. Rait bilong wanpela man i stap long yia 800 C.E. samting i givim save long yumi olsem bilong kirapim tupela long go long Moravia, king i tokim tupela olsem: “Yutupela i bilong Tesalonaika, na olgeta man bilong Tesalonaika i save gut long mekim tok ples bilong ol Slav.”
Nupela Rait na Nupela Baibel
Bilong helpim wok bilong ol, sampela mun paslain long ol i go, Siril i kamapim ol leta o rait bilong tok Slav. Sampela i tok olsem Siril i save harim gut krai bilong ol tok. Olsem na em i yusim ol leta bilong tok Hibru na tok Grik bilong makim stret krai bilong ol wan wan tok Slavonik.b Sampela saveman i ting Siril i stretim ol samting bilong mekim dispela wok planti yia paslain long em i kamapim ol dispela rait. Na tu, inap long nau ol i no klia tumas long wanem ol leta o rait i bilong Siril.—Lukim blok “Sirilik o Glagolitik?”
Taim em i wok long kamapim ol dispela rait, Siril i kirapim wok bilong tanim tok bilong Baibel tu. Olsem stori tumbuna i kamapim, Siril i yusim ol nupela leta em i bin kamapim bilong tanim namba wan tok bilong Gutnius Jon i Raitim long tok Grik i go long tok Slavonik pastaim: “Tok i bin i stap bipo tru . . . ” Bihain em i tanim tok bilong 4-pela Gutnius, ol pas bilong Pol, na Buk Song.
I gat wanpela i helpim em o nogat? I luk olsem Metodius i bin helpim em. Na tu, wanpela buk (The Cambridge Medieval History) i tok: “Yumi ken ting olsem Siril i bin i gat ol narapela long helpim em, pastaim ating em i bin kisim ol Slav i bin kisim save long skul bilong ol Grik. Sapos yumi skelim ol olpela rait ol dispela lain i bin tanim, . . . dispela i namba wan samting i kamapim klia olsem ol i save gut tru long pasin bilong ol Slav long toktok, olsem na yumi ken tok ol lain i helpim Siril ol i bilong lain Slav.” Bihain Metodius i tanim tok bilong ol narapela hap bilong Baibel, olsem yumi bai stori long en.
“Olsem Planti Pisin i Pait Long Wanpela Tarangau”
Long 863 C.E., Siril na Metodius i kirapim wok misin bilong ol long Moravia, na ol lain bilong dispela hap i amamas tru taim ol i kam. Tupela i wok long skulim wanpela lain as ples long nupela rait bilong Slavonik, na tu, ol i wok long tanim tok bilong Baibel na sampela narapela rait bilong lotu.
Tasol ol i gat sampela hevi. Ol hetman bilong lotu bilong ol Frenk long Moravia, ol i birua tru long pasin bilong yusim tok Slavonik. Ol i bilip olsem taim ol man i mekim ol samting bilong lotu, ol i mas yusim 3-pela tok ples tasol, em tok Latin, tok Grik, na tok Hibru. Tupela brata i laik bai pop i tok orait long ol i ken yusim nupela rait bilong Slavonik, olsem na long 867 C.E., ol i go long Rom.
Paslain long ol i kamap long Rom, ol i kamap long Venis na bungim sampela narapela pris ol tu i strong long yusim 3-pela tok ples tasol long ol samting bilong lotu. Wanpela man bilong bipo i bin raitim stori bilong Siril i tok olsem ol bisop, pris, na bruder bilong dispela hap i mekim pasin birua long Siril olsem “planti pisin i pait long tarangau.” Na bilong bekim tok bilong ol, Siril i kolim 1 Korin 14:8, 9: “Na sapos biugel i no krai stret, husat bai i redi long pait? Yupela tu i olsem tasol. Sapos yupela i mekim tok long narapela tok ples ol man i no save long en, olsem wanem bai ol i save as bilong dispela tok? Tok bilong yupela bai i lus nating.”
Bihain, tupela brata i kamap long Rom na Pop Edrian Namba 2 i tok orait long ol i ken yusim tok Slavonik. Sampela mun bihain, ol i stap yet long Rom na Siril i kisim bikpela sik na insait long 2-pela mun tasol em i dai taim em i gat 42 krismas.
Pop Edrian Namba 2 i kirapim Metodius long go bek gen long Moravia long taun bilong Nitra, long nau ol i kolim Slovakia. Pop i laik bai dispela hap i stap aninit long em, olsem na em i orait long Metodius i yusim tok Slavonik, na tu, em i makim Metodius long kamap asbisop. Tasol long 870 C.E., bisop bilong Frenk, em Hermanrik, em i kisim helpim long hetman bilong Nitra, em Swatopluk, na tupela i kalabusim Metodius. Em i kalabus inap 2 na hap yia long wanpela haus bruder long hap saut-is bilong Jemani. Pop i kamap bihain long Edrian Namba 2, em Pop Jon Namba 8, em i tokim ol long larim Metodius i go fri. Na pop i makim em long holim gen wok bisop na em i tokaut gen olsem Metodius i ken yusim tok Slavonik long ol samting bilong lotu.
Tasol ol pris bilong Frenk i birua yet long em. Metodius i winim kot taim ol i sutim tok long em olsem em i sakim sampela bilip bilong lotu, na bihain em i kisim wanpela pas long Pop Jon Namba 8 i olsem lo i tokaut klia olsem i no gat rong long yusim tok Slavonik long lotu. Olsem pop bilong nau, em John Paul Namba 2 i tok, bikpela hap taim bilong i stap bilong Metodius i bilong “raun i go long ol longwe hap, sot long ol samting bilong skin, kisim pen, na karim hevi bilong pasin birua, . . . na stap hap taim long kalabus.” Dispela i narapela kain tru, long wanem, Metodius i kisim hevi long sampela bisop, pris, na hetman, em ol i wanbel long wok bilong pop long Rom.
Ol i Tanim Tok Bilong Baibel Olgeta
Maski ol samting i wok long sakim em, Metodius, wantaim sampela helpim, ol i pinisim wok bilong tanim tok bilong Baibel olgeta i go long tok Slavonik. Stori bilong tumbuna i tok olsem em i bin mekim dispela wok insait long 8-pela mun tasol. Tasol, em i no bin tanim ol rait bilong ol Makabi.
Long nau i hatwok liklik long save wok bilong Siril na Metodius bilong tanim tok i gutpela o nogat. I gat wan wan olpela kopi i stap yet bilong Baibel bilong ol, em ol man i bin wokim bihain liklik long taim wok bilong tanim tok bilong dispela Baibel i pinis. Long rot bilong skelim ol dispela olpela kopi, ol saveman inap tok olsem tupela brata i tanim stret ol tok na ol i tanim tok i no hatwok long kisim insait bilong en. Wanpela ripot, Our Slavic Bible, i tok olsem tupela brata “i bin i gat wok long kamapim ol nupela tok, na nupela pasin bilong kolim ol tok . . . Wok bilong ol i gutpela tru, na i helpim tok Slavonik i kamap gutpela moa.”
Wok i Karim Yet Kaikai
Bihain long indai bilong Metodius long 885 C.E., ol Frenk i rausim ol disaipel bilong em long Moravia. Na ol dispela disaipel i lusim Moravia na go long Bohemia, na hap saut bilong Polan, na Balgeria. Dispela i helpim wok bilong Siril na Metodius i go long ol narapela hap. Long wok bilong tupela brata, ol man inap raitim tok Slavonik na dispela i helpim tok ples i kamap strong, na i go bikpela, na i kamap gutpela moa, na kamapim sampela narapela tok ples long bihain. Long nau tok Slav i as bilong 13 narapela narapela tok ples, na planti narapela tok ples Slav ol i tanim liklik.
Na tu, pasin bilong Siril na Metodius long sakim pret na tanim tok bilong Baibel i mekim na long nau i gat ol narapela narapela Baibel bilong tok Slav. Dispela i helpim planti milion manmeri na bai ol i gat wanpela Baibel long tok ples bilong ol yet. Maski i gat bikpela pasin birua, tok bilong Baibel i tru: “Tok bilong God bilong yumi i save stap oltaim oltaim”!—Aisaia 40:8.
[Ol Futnot]
a Ol man bilong Isten na Sentral Yurop i yusim ol tok ples em tok Slav i as bilong en, olsem tok ples bilong Rasia, Yukren, Serbia, Polan, Sek, Balgeria, na sampela narapela tok ples i wankain liklik.
b Long dispela stori, Slavonik i makim tok Slav, em Siril na Metodius i yusim long wok misin bilong ol, na bilong wokim ol buk samting. Long nau sampela i save kolim olsem “Olpela Slavonik,” o “Olpela Slavonik Bilong Lotu.” Ol saveman bilong ol tok ples i wanbel na tok olsem long 800 C.E. samting i no gat wanpela tok ples olgeta man Slav i save long en, tok Slav ol i yusim i narapela narapela.
[Blok long pes 29]
Sirilik o Glagolitik?
Long nau ol leta Siril i bin kamapim i kirapim bikpela toktok, long wanem, ol saveman bilong skelim ol rait, ol i no save gut wanem ol leta stret i bilong Siril. Bikpela hap bilong ol leta ol i kolim olsem Sirilik, i kam long ol leta bilong tok Grik, na 12-pela nupela leta ol i kamapim bilong makim sampela krai bilong tok Slavonik i no stap long tok Grik. Tasol sampela ol rait bilong Slavonik bilong bipo tru i yusim ol narapela leta, ol i kolim olsem Glagolitik, na planti saveman i ting Siril i bin kamapim dispela. I luk olsem wan wan leta bilong Glagolitik i kam long tok Grik o tok Hibru. Na ating sampela ol i kamapim long sampela pasin bilong kolim ol tok long bipo. Tasol planti leta i nupela olgeta. Ol leta bilong Glagolitik i narapela kain na ol i no bin kisim long sampela narapela tok ples. Maski wanem rait Siril i bin kamapim, long nau ol leta bilong Sirilik i as bilong ol rait bilong Rasia, Yukren, Serbia, Balgeria, na sampela rait bilong tok Grik, na 22 ol narapela tok ples i no bilong tok Slavonik.
[Piksa—ol leta Sirilik na Glagolitik]
[Mep long pes 31]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Solwara Boltik
(Polan)
Bohemia (Sek)
Moravia (Is Sek, Wes Slovakia, Wes Hangari)
Nitra
HAP IS BILONG OL FRENK (Jemani na Ostria)
ITALI
Venis
Rom
Solwara Mediterenian
BALGERIA
GRIK
Tesalonaika
(Kraimia)
Solwara Blaksi
Bitinia
Konstantinopel (Istanbul)
[Piksa long pes 31]
Baibel Slavonik i gat ol rait Sirilik long en bilong 1581
[Kredit Lain]
Bible: Narodna in univerzitetna knjiz̆nica-Slovenija-Ljubljana