Stori Bilong Wanpela Meri
Jehova i Givim “Bikpela Strong” Long Mipela
STORI BILONG HELEN MARKS
Em yia 1986 na long dispela de san i hat nogut tru. Mi wanpela tasol i stap insait long wanpela liklik haus bilong lain bilong kastam long wanpela ples balus bilong Yurop. Wan wan balus tasol i save pundaun long dispela hap. Dispela em long Tiranë, biktaun bilong Albenia, na gavman bilong dispela kantri i bin tok “ol i namba wan kantri i kisim bilip olsem i no gat God i stap.”
MI TINGTING planti taim wanpela ofisa i kirap long sekim ol kago bilong mi. Sapos mi mekim wanpela samting o wanpela tok i kirapim ofisa long tingting nogut long mi, ol inap rausim mi long kantri na ol lain i kam long kisim mi, ol inap putim ol long kalabus. Tasol gutpela tru, mi givim em sampela pike na ol liklik bisket na dispela i kirapim em long mekim pasin pren. Long dispela taim mi gat 65 krismas samting na olsem wanem kain samting olsem i painim mi? I gat wanem as na mi bai lusim gutpela sindaun bilong mi na mekim ol samting bilong helpim wok bilong Kingdom long kantri i strong long bihainim pasin Komiunis?
Sikmeri i Gat Planti Askim
Mama i karim mi long 1920, long Ierápetra, Krit, na tupela yia bihain papa i dai long sik numonia. Mama i stap rabis na em i no save long rit rait. Mi laspela bilong 4-pela pikinini na mi gat sik bilong skin i go yelo, olsem na mi save sik oltaim. Ol lain i stap klostu long mipela ol i tokim mama long yusim liklik mani samting bilong em bilong lukautim tripela gutpela pikinini na larim mi i dai. Mi amamas long mama i no bin bihainim dispela tok.
Mama i laik bai Papa i go long heven, olsem na planti taim em i go long matmat bilong papa na em i save kisim wanpela pris bilong Misin Otodoks bilong i go mekim lotu. Tasol mama i mas baim dispela pris long sampela mani. Mi inap tingim yet wanpela de long Krismas em i kol nogut tru na mitupela mama i lusim matmat na wokabaut i go bek long haus. Mipela i givim pinis laspela mani bilong mipela i go long pris. Mama i kukim sampela kumu bilong mipela ol pikinini, tasol em yet i no kaikai, em i go long narapela rum na em i krai. Sampela taim bihain, mi strongim bel na mi go long pris na askim em long as na papa i dai na bilong wanem mama i mas baim pris. Em i sem liklik na em i tok: “God i kisim em. Dispela samting i save kamap long olgeta man. Bel hevi bilong yu bai pinis.”
Long skul mi bin lainim Beten Bilong Bikpela, na mi pilim olsem tok bilong pris i no stret wantaim dispela beten. Mi inap tingim yet ol gutpela tok long kirap bilong dispela beten, em ol tok i gat bikpela insait bilong en, olsem: “Papa bilong mipela, yu stap long heven, nem bilong yu i mas i stap holi. Kingdom bilong yu i mas i kam. Mipela i mas bihainim laik bilong yu long graun olsem ol i save bihainim long heven.” (Matyu 6:9, 10) Sapos God i laik kamapim laik bilong em long graun, orait bilong wanem yumi save karim planti hevi?
Klostu tru mi inap kisim bekim bilong dispela askim long 1929, taim Emmanuel Lionoudakis i kam long haus bilong mipela, em i wanpela Witnes Bilong Jehova i save autim tok long olgeta de.a Taim mama i askim em long em i laikim wanem, Emmanuel i no toktok, em i givim mama wanpela kat i gat sampela tok bilong Baibel long en. Mama i givim kat long mi bilong ritim. Tasol long dispela taim mi gat 9-pela krismas, olsem na mi no klia gut long ol tok i stap long dispela kat. Mama i ting dispela man bilong autim tok em i mauspas, olsem na em i tok: “Tarangu! Yu no inap toktok na mi no save long rit.” Long gutpela pasin em i tokim dispela man long i go.
Sampela yia bihain, mi painim bekim bilong ol askim bilong mi. Brata bilong mi, Emmanuel Paterakis i bungim dispela man i bin i kam long haus bilong mipela bipo, na em i kisim wanpela liklik buk i stori long man i dai (Where Are the Dead?) em ol Witnes Bilong Jehova i bin wokim.b Bel bilong mi i stap isi taim mi ritim dispela buk na kisim save olsem God i no bin kisim papa. Mi kisim save olsem ol man i gat sin na long dispela as ol i dai, na papa i wet long God i kirapim em bek na bai em inap kisim laip long graun i kamap wanpela paradais.
“Dispela Buk i Bagarapim Yu Pinis!”
Tok i tru bilong Baibel i opim ai bilong mipela. Mipela i painim wanpela olpela Baibel bilong papa na kirap stadi long en, mipela i save laitim kandel na sindaun klostu long paia na mekim stadi. Long dispela hap i no gat narapela yangpela meri i laik skelim Baibel, mi wanpela tasol, olsem na dispela liklik grup bilong ol Witnes ol i no askim mi long wok wantaim ol. Inap longpela taim liklik, mi gat tingting kranki olsem dispela lotu i bilong ol man tasol.
Pasin bilong brata bilong mi long givim bel long wok autim tok i kirapim tru tingting bilong mi. I no longtaim na ol polis i wok long lukluk long famili bilong mipela, na ol i save kam long haus olgeta taim bilong painim Emmanuel na ol buk na nius. Mi tingim yet samting i kamap taim wanpela pris i kam bilong tokim mipela long i go bek long lotu. Taim Emmanuel i opim Baibel na soim em olsem nem bilong God em Jehova, dispela pris i pulim Baibel long han bilong Emmanuel na em i belhat na meknaisim Baibel long pes bilong brata na bikmaus na tok: “Dispela buk i bagarapim yu pinis!”
Long 1940 taim Emmanuel i no laik insait long ami, ol polis i holim em na salim em i go long hap bilong pait long Albenia. Mipela i no harim sampela tok moa long em, olsem na mipela i ting em i dai pinis. Tasol tupela yia bihain, mipela i kirap nogut long kisim wanpela pas bilong em. Em i stap long kalabus na em i salim dispela pas. Em i stap laip! Wanpela skripsa em i kamapim long pas i stap strong long tingting bilong mi i kam inap long nau, skripsa i tok: “Oltaim Bikpela i save was gut long ol manmeri i save aninit long em wanpela tasol, maski ol i stap long wanem hap bilong graun. Em i save helpim ol na strongim ol.” (2 Stori 16:9) Dispela tok i strongim tru mipela!
Emmanuel i stap long kalabus, tasol em i tokim sampela brata long kam lukim mi. Kwiktaim ol i stretim rot long mekim ol miting Kristen long pasin hait long wanpela haus ausait long taun. Mipela i no save olsem ol polis i wok long skelim gut ol samting mipela i mekim! Long wanpela Sande ol i holim gan na kam banisim mipela. Ol i kisim mipela long trak na bringim mipela i go namel long taun. Mi inap tingim yet ol tok ol man i mekim bilong tok bilas na daunim mipela, tasol Jehova i givim mipela bel isi long rot bilong spirit bilong em.
Ol i bringim mipela i go long narapela taun, na ol i putim mipela long ol sel i tudak na i doti tru. Toilet long sel bilong mi em wanpela baket i no gat karamap bilong en na ol i save rausim pipia bilong en wanpela taim long olgeta de. Ol i makim mi bilong kalabus inap 8-pela mun, long wanem, ol i tok mi “tisa” bilong dispela grup. Tasol wanpela brata i stap kalabus long dispela hap, em i stretim tok wantaim loya bilong em long helpim mipela, na loya i stretim rot bilong mipela long lusim kalabus.
Nupela Sindaun
Taim Emmanuel i lusim kalabus, em i kirap mekim wok olsem wasman raun bilong lukim ol kongrigesen long Atens. Mi go long Atens long 1947. Em namba wan taim mi bungim bikpela lain Witnes—i no ol man tasol, i gat ol meri na pikinini tu. Long Julai 1947, mi kisim baptais long wara bilong makim olsem mi dediket pinis long Jehova. Mi gat bikpela laik long kamap misineri, olsem na mi kirap i go long wanpela klas bilong nait bilong lainim tok Inglis. Long 1950 mi kamap wanpela painia. Mama i kam stap wantaim mi na em tu i kisim tok i tru bilong Baibel. Em i stap gut olsem wanpela Witnes Bilong Jehova inap 34 yia na em i dai.
Long dispela yia yet, mi bungim John Marks (Markopoulos), em man i gat gutnem na em i save tingim ol samting bilong spirit na em i stap long Amerika na i kam. Mama bilong John i karim em long Albenia long hap bilong saut, na em i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova taim em i go sindaun long Amerika. Long 1950 John i stap long Grik bilong traim long kisim visa bilong i go long Albenia—long dispela taim strongpela gavman Komiunis i bosim Albenia na ol i no orait long ol man bilong narapela hap i go long en. Maski John i no bin lukim famili bilong em kirap long 1936 i go inap long 1950, gavman i no orait long em i go long Albenia. Mi pilim tru pasin bilong em long givim bel long wok bilong Jehova, na bikpela pasin sori bilong em long ol brata. Mitupela i marit long Epril 3, 1953. Mi go wantaim em long nupela ples bilong mipela long New Jersey, Amerika.
Mitupela John i autim tok long olgeta de, olsem na bilong lukautim mipela yet long ol samting bilong skin, mipela i gat liklik bisnis long New Jersey. Mipela i redim kaikai em ol man bilong kisim pis inap kisim long moningtaim. Mipela i wok inap sampela mun tasol long taim bilong san, kirap long bikmoning i go inap long 9 klok moning. Mipela i holim liklik samting tasol bilong skin na tingim ol wok bilong spirit i namba wan, olsem na mipela inap lusim bikpela hap taim bilong autim tok. Insait long ol yia i go pinis, ol i bin askim mipela long i go long ol narapela narapela taun, em ol hap ol i sot long ol man bilong autim tok. Long ol dispela hap Jehova i bin helpim mipela na mipela inap helpim ol man i amamas long harim tok, kamapim ol kongrigesen, na helpim long wokim ol Haus Kingdom.
Helpim Ol Brata i Sot Long Ol Samting
Tasol i no longtaim na rot i op long mipela inap mekim wanpela wok i kirapim tru tingting bilong mipela. Ol brata i gat wok long bosim ol samting ol i laik stretim rot bilong toktok wantaim ol brata long ol hap bilong Bolkan, em ol hap i gat tambu long wok bilong mipela. Inap planti yia, ol Witnes Bilong Jehova long ol dispela kantri i no gat rot long toktok wantaim ol brata spirit long ol narapela hap. Na tu, ol i no kisim ol kaikai bilong spirit na ol birua i mekim nogut tru long ol. Oltaim ol polis i was long ol brata, na planti ol i kalabus o ol i kalabus long wok leba. Ol i sot tru long ol buk na nius bilong Baibel, na ol tok bilong stiaim na strongim ol. Olsem: Wanpela pas mipela i kisim long ol brata long Albenia i gat ol tok ol i kamapim long pasin i olsem hait, pas i tok: “Beten long Bikpela i ken helpim mipela. Ol i kam long ol wan wan haus na kisim ol buk na nius. Ol i tambuim mipela long stadi. Ol i kalabusim tripela.”
Olsem na long Novemba 1960, mipela i kirap raun long ol dispela kantri long hap bilong Bolkan, na dispela raun bai kisim 6-pela mun. Mipela i save olsem mipela i mas kisim “bikpela strong” i winim strong bilong yumi man, na God i mas strongim bel bilong mipela na bai mipela i no pret, na helpim mipela long bihainim savepasin na mekim gut wok bilong mipela. (2 Korin 4:7) Namba wan kantri mipela bai go long en em Albenia. Mipela i baim wanpela ka long Paris na mipela i kirapim raun bilong mipela. Taim mipela i kamap pinis long Rom, John tasol inap long kisim visa bilong i go long Albenia. Olsem na mi mas i go long Athens, Grik, na wetim em.
John i go long Albenia long pinis bilong mun Februeri long 1961, na em i stap long hap inap long pinis bilong mun Mas. Long Tiranë, John i bung wantaim 30 brata. Ol i bin sot tru long ol buk na nius na ol tok bilong strongim ol na ol i amamas tru taim ol i kisim ol dispela samting! Inap 24 yia olgeta i no gat wanpela brata bilong narapela kantri i bin i go lukim ol.
John i pilim tru pasin bilong ol dispela brata long i stap gut long God na pasin bilong ol long sanap strong. Em i kisim save olsem wok mani bilong planti brata i lus, na ol birua i putim ol long kalabus, long wanem, ol i no insait long ol wok samting bilong gavman Komiunis. Em i pilim tru gutpela pasin bilong tupela brata em ol i gat 85 krismas samting, ol i givim em 100 dola olsem kontribiusen bilong helpim wok bilong autim tok. Ol i save kisim liklik mani tasol olsem pensen na inap planti yia ol i bin bungim dispela kontribiusen.
Laspela de bilong John long i stap long Albenia em Mas 30, 1961—em de bilong Memorial bilong tingim i dai bilong Jisas. John i mekim tok bilong Memorial na inap 37 man i bung. Taim em i pinisim tok, kwiktaim ol brata i kisim John i go ausait long wanpela dua long baksait, na ol i kisim em long ka i go long Durrës, em ples ol sip i save kam sua long en. Long dispela hap, em i kalap long wanpela kago sip bilong Turki i redi long i go long Piraiévs (Piraeus), Grik.
Mi amamas long lukim em i kam bek na i no gat bagarap i painim em. Nau mipela inap i go moa long dispela raun bilong mipela i gat sampela hevi long en. Mipela i go long tripela kantri moa long hap bilong Bolkan em ol i tambuim wok bilong mipela long en—hevi inap painim mipela, long wanem, mipela i karim ol buk na nius bilong Baibel, ol taipraita, na ol narapela samting tu. Mipela i amamas tru long bungim sampela brata sista em ol i redi long lusim wok, o i go kalabus, o lusim laip bilong ol bilong mekim wok bilong Jehova. Pasin bilong ol long givim bel long wok na pasin sori bilong ol i kirapim tru mipela. Mipela i amamas tu long Jehova i givim ol dispela “bikpela strong” i winim strong bilong yumi man.
Mipela i pinisim gut raun bilong mipela na mipela i go bek long Amerika. Long ol yia bihain, mipela i mekim wok long kain kain rot bilong salim ol buk na nius i go long Albenia na long kisim sampela stori long ol wok bilong ol brata bilong mipela.
Raun Long Ol Longwe Ples na Ol Hevi
Planti yia i lus na long 1981, John i dai taim em i gat 76 krismas na mi stap wanpis. Kirap long dispela taim pikinini bilong susa bilong mi, em Evangelia, na man bilong em, George Orphanides, ol i kisim mi i go stap wantaim ol na ol i strongim bel na tingting bilong mi na lukautim mi. Ol i bin mekim wok long Sudan long taim gavman i putim tambu long wok bilong yumi, na ol i bin pilim tru olsem Jehova i bin helpim ol.c
Bihain ol brata i traim nupela rot long toktok wantaim ol brata long Albenia. Ol famili bilong man bilong mi ol i stap long hap, olsem na ol i askim olsem mi bai orait long i go long dispela kantri o nogat. Yes, mi bai go!
Inap planti mun mi traim long kisim visa na long Me 1986, wanpela ofis bilong gavman bilong Albenia long Athens i givim visa long mi. Ol lain bilong gavman i wok long dispela ofis, ol i tok strong long mi olsem sapos hevi i painim mi long Albenia, mi no inap kisim helpim long sampela narapela gavman. Taim mi go long baim tiket bilong mi, man i wok long dispela hap em i kirap nogut tru. Mi no bin larim pret i pasim mi, olsem na i no longtaim mi stap long dispela balus i lusim Athens na i go long Tiranë inap wanpela taim tasol long wik. Tripela lapun tasol i kalap long dispela balus wantaim mi, ol i bilong Albenia na ol i bin i go stap long Grik bilong lukim dokta.
Taim balus i pundaun, kwiktaim ol i bringim mi i go insait long wanpela liklik haus em ol i mekim wok long en olsem ofis bilong kastam. Brata na sista bilong man bilong mi ol i no Witnes Bilong Jehova, tasol ol i orait long helpim mi long painim sampela brata long dispela hap. Bilong bihainim lo, ol i mas toksave long lida bilong komiuniti long mi go i stap long dispela hap. Olsem na ol polis i was long olgeta samting mi mekim. Olsem na ol famili bilong mi i tokim mi long stap long haus na ol yet bai painim tupela brata em ol i stap long Tiranë na bringim ol i kam long mi.
Long dispela taim long Albenia i gat 9-pela brata tasol em ol i bin dediket pinis. Inap planti yia i gat tambu long ol Witnes, pasin birua, na ol polis i was long ol, dispela i mekim na ol brata i lain long bihainim savepasin na wokabaut. Wari i mekim na pes bilong ol i gat planti baret. Taim ol i save tru olsem ol inap bilip long tok bilong mi, namba wan askim ol i kamapim em: “Ol Wastaua i stap we?” Inap planti yia ol i bin holim tupela olpela buk tasol na ol i no gat Baibel.
Inap longpela taim ol i stori long ol pasin nogut tru gavman i bin mekim long ol. Ol i stori long samting i painim wanpela lapun brata. Dispela brata i tingting strong long em i no laik insait long wok politik na vot long wanpela eleksen i laik kamap. Gavman i bosim olgeta samting, olsem na sapos em i no vot gavman bai i no inap skelim kaikai long famili bilong em. Ol pikinini bilong dispela brata em ol i marit pinis wantaim famili bilong ol, ol tu bai kalabus maski ol i no wanbilip bilong papa. Bihain i gat stori olsem ol wanblut bilong em i pret, olsem na ol i kilim em long nait paslain long taim bilong vot na tromoi bodi bilong em long wanpela hul wara, na bihain ol i tok olsem dispela brata i pret na em i kilim i dai em yet.
Mi pilim tru hevi bilong ol dispela wanbilip Kristen em ol i stap rabis tru. Tasol taim mi laik givim 20 dola long wan wan bilong ol, ol i no laik na tok: “Mipela i laikim kaikai bilong spirit tasol.” Ol dispela brata i bin i stap planti yia aninit long dispela hatpela gavman i bin kirapim planti man long kisim bilip olsem i no gat God i stap. Tasol bilip bilong ol dispela brata i strong moa yet olsem bilip bilong ol Witnes long ol narapela hap. Taim mi lusim Albenia tupela wik bihain, mi pilim tru olsem Jehova inap tru long givim “bikpela strong” long taim bilong bikpela hevi.
Mi amamas tru long i go gen long Albenia long 1989 na long 1991. Taim gavman i orait long ol lotu inap mekim wok gen long dispela hap, namba bilong ol man bilong lotuim Jehova i go bikpela hariap. Long 1986 namba bilong ol Kristen i dediket i no planti, tasol long nau namba bilong ol i winim 2,200 pablisa em ol i wok strong. Wanpela bilong ol em Melpo, susa bilong man bilong mi. Tru tumas, yumi inap bilip tru olsem Jehova i bin blesim wok bilong ol dispela lain i stap gut long em.
Jehova i Strongim Mi
Taim mi tingim bek ol wok mi na John i bin mekim, mi pilim tru olsem wok bilong mipela i no lus nating. Taim mipela i yangpela yet mipela i bin mekim wok long strong bilong mipela bilong helpim ol narapela. Wok mipela i mekim long autim tok oltaim em i gutpela wok tru winim olgeta narapela wok mipela inap mekim. Mi amamas tru taim mi tingim ol gutpela brata sista em mipela i bin helpim ol long kisim save long tok i tru bilong Baibel. Nau mi lapun pinis, na mi ken givim bel olgeta long kirapim ol yangpela long ‘tingim God taim ol i yangpela yet.’—Saveman 12:1.
Nau mi gat 81 krismas, tasol mi inap yet long mekim wok bilong autim gutnius long olgeta de. Mi save kirap long bikmoning yet na autim tok long ol man long ol ples bilong kisim bas, na long ol hap bilong putim ol ka, long ol rot, stua, na long ol pak. Ol hevi bilong lapun i putim sampela hevi long i stap bilong mi, tasol ol gutpela brata sista bilong spirit—bikpela famili spirit bilong mi—na famili bilong pikinini meri bilong susa bilong mi, olgeta i save helpim mi gut tru. Tasol bikpela samting em mi kisim save olsem “bikpela strong ol i lukim em i strong bilong God. Em i no strong bilong mipela.”—2 Korin 4:7.
[Ol Futnot]
a Bilong kisim save long sampela stori moa bilong Emmanuel Lionoudakis, lukim Wastaua, Septemba 1, 1999, pes 25-29.
b Bilong kisim save long sampela stori moa bilong Emmanuel Paterakis, lukim Wastaua, Novemba 1, 1996, pes 22-27.
c Lukim 1992 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pes 91-92, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
[Piksa long pes 25]
Antap: John (arere tru long han kais), mi (namel), na brata bilong mi, Emmanuel long han kais bilong mi, na mama long han kais bilong em, mipela i sanap wantaim sampela em ol i wok long Betel, Athens, 1950
[Piksa long pes 25]
Han kais: Mi wantaim John long bisnis bilong mipela long nambis bilong New Jersey, 1956
[Piksa long pes 26]
Kibung distrik long Tiranë, Albenia, 1995
[Piksa long pes 26]
Haus Betel, Tiranë, Albenia. Ol i pinisim wok bilong en long 1996
[Piksa long pes 26]
Antap: stori bilong wanpela “Wastaua” bilong 1940 em long pasin hait ol i bin tanim ol tok bilong en long Tok Albenia
[Piksa long pes 26]
Mi wantaim pikinini meri bilong susa bilong mi, Evangelia Orphanides (han sut) na man bilong em, George