Wesan i Pundaun Olsem Ren
Wanpela man long Filipin i raitim dispela stori bilong Kirap!
LONG Sarere, Jun 15, 1991 wanpela samting i kamap na ol man long ples Luson bai tingim dispela de. Long dispela de wesan i bin pundaun olsem ren long ol naispela liklik maunten na ol gaden rais long ol provins Pampanga na Tarlak na Sambales long kantri Filipin. Taim yu kaunim dispela stori long ol samting i bin kamap long 2 milion man samting wantaim 2,900 ol Witnes Bilong Jehova bai yu kirap nogut, na tu, bai yu pilim hevi bilong ol.
Ol man i save was long maunten i laik pairap i bin tokaut olsem Maunten Pinatubo i laik pairap, olsem na planti man i no dai taim dispela maunten i pairap. Planti tausen man i save sindaun arere long dispela maunten ol i bin lusim ples taim dispela maunten i no pairap olgeta. Ol saveman i tokaut long ol man i stap klostu long maunten i go inap 20 kilomita samting ol i mas go long narapela hap, nogut dispela samting i bagarapim ol. Tupela de paslain long Jun 12, em de dispela maunten i pairap bikpela, ol ami bilong balus bilong Amerika i save stap long hetkota bilong ol long as bilong Maunten Pinatubo, i bin rausim planti man i wok long hetkota. Em bikpela wok tru. I no gat narapela bikpela wok olsem i bin kamap bihain long Namba 2 Pait i kam inap long nau. Man i gat save long ol samting bilong graun (Richard J. Purser) i bin raitim wanpela pas na ol man bilong Filipin inap kaunim. Em i tok: ‘Lain bilong glasim ol maunten samting (Institute of Volcanology and Seismology) i bin lukautim gut yupela inap long nau, long wanem, dispela toksave bilong ol, olsem maunten bai pairap em i stret.’
Ol Man i Lukim
Wanpela Witnes Bilong Jehova (em Esther Manrique) i stap long provins Sambales em olsem 30 kilomita klostu long Maunten Pinatubo, em i kamapim stori bilong em bilong taim wesan i pundaun olsem ren. Em i tok: ‘Long Trinde, Jun 12 mi na sampela moa i go bilong autim tok bilong Baibel long sampela manmeri. Klostu olgeta manmeri i wok long lukluk long wanpela samting. Antap long Maunten Pinatubo wanpela klaut i stap na dispela klaut i luk olsem wanpela bom atomik i bin pairap. Liklik taim bihain ren i pundaun—tasol em i no ren tru—em wesan i pundaun olsem ren.
‘Long Fonde wesan i pundaun gen olsem ren. Long Fraide long belo bek samting tudak i kamap wantu tasol, na bihain wesan na graun malumalum i pundaun olsem ren. Long dispela taim stret ol man i wok mani na ol skulmanki i go bek long haus bilong ol. Sampela i no gat ambrela na ol i wokabaut nating, na wesan wantaim graun malumalum i karamapim ol na ol i olsem ston i wokabaut.’
Long Sarere long moningtaim ples antap i go tudak inap wanpela aua. Wanpela man (Celestino Layug) bilong provins Pampanga i stori long wanpela samting i bin kamap long nait long Sarere. Em i tok: ‘Taim klaut i bruk mi lukim wanpela samting mi no bin lukim bipo. Klaut i gat kain kain kala olsem retpela—em i no waitpela tasol. Na tu, i gat planti guria.’
Samting i Bin Kamap
Dispela saveman (Richard Purser) em i tok: ‘Maunten i pairap bikpela liklik 10-pela taim, na tu i gat 3-pela guria i kamap na wanpela strongpela win. Dispela ol samting i kamap long wanpela nait tasol.’ Man i bosim dispela lain bilong glasim ol maunten (Raymundo Punongbayan) i bin tokaut long televisen na em i tok, dispela maunten i tromoi inap 2 kubik kilomita pipia bilong maunten i go long win.
Tasol olgeta wesan na sit bilong paia long dispela maunten i no bin pundaun long kantri Filipin tasol, nogat. Liklik i bin pundaun long Vietnam na Kambodia na Singapo na Malesia. Long Saina ol man i skelim samting bilong ren na san, i bin tok long nius olsem smok na sit bilong paia bilong dispela maunten i bin senisim ol samting bilong ren na san long hap bilong ol. Olsem na long ol provins long hap saut bipo bikpela ren i save pundaun, nau ren i no pundaun, na long ol provins long hap not, traipela ren i pundaun.’
Long Julai 11 long Hawaii ol saveman i wet longtaim long lukim wanpela samting bai kamap long san, olsem mun bai karamapim lait bilong san inap sampela minit. Tasol ol liklik pipia wesan bilong Maunten Pinatubo i kamap long win long dispela hap bilong Hawaii tu. Olsem na sampela saveman i bel hevi liklik long dispela samting. Wanpela bikman (Donald Hall) bilong Yunivesiti bilong Hawaii i tok: ‘Mipela bel hevi tru long wanem dispela maunten i bin stap nating inap 600 o 700 yia samting, olsem na mobeta dispela maunten i bin pairap wanpela o tupela wik bihain long taim mipela i laik lukim gut dispela samting i kamap long san.’
Ol Hevi na Samting Bilong Helpim Ol
Klostu long Maunten Pinatubo 18 taun na tupela biktaun i bin kisim hevi long sit bilong paia na wesan bilong dispela maunten. Planti tausen haus na 8-pela Haus Kingdom bilong ol Witnes i bin kisim bikpela bagarap taim bikpela ren tru i kam daun na wesan bilong maunten i bin pundaun antap long ol haus. Long Julai 22, Presiden bilong kantri Filipin i bin tokaut long ol man long Filipin, na em i tok: ‘Dispela pairap bilong Maunten Pinatubo i winim ol narapela, kirap long 1900 i kam inap long nau. . . . Dispela hevi i bin bagarapim 80,000 hekta gaden samting long 3-pela provins na em i bagarapim ol wok na ol pasin ol man i bihainim taim ol i baim ol samting i go long ol narapela lain long 3-pela provins. . . . Na tu, em bikpela samting long wanem, em i bin bagarapim hetkota bilong nambawan bikpela ami bilong Pasifik.’
Planti tausen man wantaim planti handet Witnes Bilong Jehova i mas lusim haus bilong ol na gaden na wok bisnis bilong ol. Long Jun 15 sampela Witnes i ring long hetkota bilong Sosaiti Was Taua long Filipin na askim ol long helpim ol. Olsem na dispela lain long hetkota i wokim ples slip long ol Haus Kingdom na Haus Kibung i klostu bilong helpim ol Witnes i kisim hevi. Na tu, ol i redim ol narapela samting bilong helpim ol dispela lain. Long Mande, Jun 17, sampela Witnes bilong brens-ofis i bin go lukim ol ples i bin kisim bagarap. Long de antap ol i kam bek na stori long ol samting ol i lukim, olsem na ol wasman bilong raun i kisim toksave olsem ol i mas go lukim ol Witnes na karim sampela kaikai na wara na marasin moa i go long ol. Na tu, ol Witnes long Manila na long ol narapela hap bilong Filipin i no bin kisim dispela hevi, ol i bin salim mani samting bilong helpim ol Witnes i kisim bagarap. Sampela man ol i no Witnes i lukim dispela pasin bilong ol Witnes, olsem ol i helpim lain bilong ol i bin kisim bagarap, na wanpela bilong ol i tok: “Yupela ol Witnes i man bilong tingting long narapela man, na yupela helpim ol narapela wantu tasol.”
Ol i Mas Was Oltaim Long Ol “Lahar”
Ol man long ples Luson i kirapim nupela tok long tok ples bilong ol, em lahar. Insait bilong dispela tok i olsem, graun malumalum wantaim ol pipia bilong maunten i pairap i tanim wantaim na kapsait i go daun long maunten. Maunten Pinatubo i stap long het bilong 13 wara samting. Em i no bikpela maunten, tasol taim em i pairap em i rausim 2 bilion kubik mita wesan na sit bilong paia, na dispela i bin pas long arere bilong maunten. Olsem na dispela inap kamapim bikpela hevi long ol ples i stap arere long ol dispela wara klostu long dispela maunten. Long Jun 15, maunten i pairap bikpela, na graun malumalum i ran i go long ol ples Porak, Guagua, Bakolor, na Biktaun Enjeles. Graun malumalum (lahar) i ran i go long Wara Abakan long Biktaun Enjeles na em i bagarapim 3-pela bris na pasim bikrot. Long ples Bakolor graun malumalum i pulap long ol Haus Kingdom bilong ol Witnes na planti handet haus moa. Taim mun Julai i pinis, winim 36,000 haus i bin bagarap olgeta na narapela 61,000 i bin kisim hap bagarap.
Tru dispela maunten i bin kamapim bikpela bagarap long ol dispela hap, na bihain dispela maunten inap pairap gen, tasol ol man bilong Filipin i gat strongpela bel, na maski dispela hevi i kamap ol inap karim dispela hevi. Wanpela nius (Manila Bulletin) bilong Jun 29, 1991 i bin tok: ‘Ol man i no bin ting Maunten Pinatubo bai pairap, tasol ol man i stap klostu long en, na ol lain bilong gavman ol i bin strongim bel long winim dispela hevi. Samting yumi lukim em i lainim yumi olsem lain bilong yumi inap stap strong long taim bilong hevi. Tru tumas, yumi mas amamas long strongpela bel bilong ol.’
[Ol Mep long pes 15]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin.)
FILIPIN
Saina
[Mep]
FILIPIN
Maunten Pinatubo
Biktaun Olongapo
Manila
Solwara Saina long hap bilong Saut
[Ol Piksa long pes 16]
Pipia bilong maunten na ren tu i pulap long rup bilong ol Haus Kingdom, olsem na ol i pundaun