Famili Bilong Mi i Mas Kisim Sut Bilong Sakim Sampela Sik o Nogat?
DOKTA i tok: ‘Em taim bilong givim sut long bebi.’ Ating kain tok olsem i save pretim liklik pikinini, tasol papamama i save lap liklik bilong mekim isi bel bilong pikinini.
Tasol nau i gat ol askim i kamap long kain kain pasin bilong givim dispela kain sut long ol pikinini na long ol man. I gutpela long kisim wanem kain sut? I gat wanem sampela hevi bilong sut inap kamap? Taim ol i wokim sut marasin, ol i save mekim sampela wok long blut o nogat?
Famili Kristen i mas tingim na skelim gut ol dispela askim. Ol samting yu mekim i ken helpim skin bilong yu na pikinini bilong yu long stap gut long nau na long bihain tu.
Save Long Sut Bilong Sakim Sampela Sik
Long yia 1954 ol i kirap mekim wok long wanpela kain sut marasin na klostu em i pinisim sik polio long planti kantri. Long yia 1980, ol i tokaut olsem ol i bin pinisim sik nogut smolpoks long olgeta hap bilong graun long rot bilong givim sut. Dispela i strongim tok bilong wanpela saveman (Benjamin Franklin), em i tok: ‘Liklik wok bilong pasim sik i winim bikpela hatwok bilong stretim sik.’
Nau long rot bilong mekim wok long dispela kain sut bilong sakim sampela sik, ol i bin daunim planti sik nogut—olsem tetanes, polio, diptiria, na wanpela kain kus nogut (whooping cough). Tasol ol i kisim save olsem taim ol i slek long givim dispela sut long ol man, sik nogut i save kamap gen. Dispela i bin kamap long wanpela kantri—kus nogut i pinis, tasol bihain em i kamap gen.
Ol dispela sut i wok olsem wanem? Olsem: Long tupela rot ol i strongim skin long pait long sakim ol binatang jem ol i save kolim patojin. Namba wan rot i olsem: Ol i givim wanpela sut i gat gip bilong patojin long en na i no gat strong moa bilong kamapim sik. Nau skin yet i kirap wokim sampela samting long blut ol i kolim antibodi, bilong pait long daunim dispela kain patojin bilong redi sapos sik i kamap bihain. Sapos dispela sut i gat liklik hap gip bilong patojin (toksin) long en, ol i save kolim sut toksoid. Sapos ol i wokim sut long patojin i no gat strong moa, ol i save kolim vaksin (sut marasin).
Tasol ol dispela sut i no inap pasim sik wantu. Liklik hap taim i mas lus pastaim na skin yet i ken wokim ol antibodi bilong strongim skin. Ol sut bilong sakim sik em ol bebi sut na ol sut yumi save kolim vaksin. Taim ol i save wokim ol dispela sut, ol i no save mekim wok long blut. I gat wanpela tasol i gat blut long en, na bihain bai yumi stori long dispela sut.
Narapela rot, em ol i save givim dispela kain sut taim man i kisim wanpela sik nogut tru, olsem rebis. Taim dispela sik i kamap, i no gat taim bilong skin yet i kamap strong bilong sakim. Olsem na ol i mas sutim ol antibodi bilong narapela man ol i redim pinis long skin bilong sikman. Nem bilong sampela kain sut olsem (em ol i bin wokim long blut bilong man o animal), em gamma globulin, antitoxin na hyperimmune serum. Ol dispela sut inap helpim sikman wantu, tasol em bilong liklik hap taim. Bihain, bodi i save rausim ol dispela antibodi ol i bin kisim long narapela man long rot bilong sut.
Pikinini Bilong Mi i Mas Kisim Sut?
Nau yu kisim sampela save pinis long wok bilong dispela sut bilong sakim sampela sik. Tasol ating yu tingting yet—pikinini bilong mi i mas kisim wanem kain sut? Long sampela kantri ol i save givim sut long ol liklik pikinini bilong sakim sik, na i no hatwok long pikinini i kisim sut, olsem na namba bilong ol sik nogut bilong pikinini i go daun tru.
Inap planti yia, wanpela lain bilong Amerika (American Academy of Pediatrics) wantaim sampela narapela lain long olgeta hap bilong graun i tok, olgeta pikinini i mas kisim sut bilong pasim ol bikpela sik olsem diptiria na kus nogut na tetanes. Ol i save bungim 3-pela wantaim i kamap wanpela sut na ol i kolim sut DPT. Long ol 2-pela 2-pela mun ol i save givim 3-pela sut DPT bilong strongim namba wan sut. I gat narapela sut—MMR—em bilong sakim sik misels, mamps, na misels bilong Jemani (rubella). Ol i save givim dispela sut long pikinini i winim pinis wanpela krismas. Na bilong sakim sik polio, ol i save givim 4-pela sut marasin, em bilong dring (OPV), na ol i bihainim wankain pasin olsem bilong givim sut DPT.a
Long planti hap dispela wok bilong givim sut i olsem wanpela lo, tasol sampela taim namba bilong ol sut bilong strongim namba wan sut i save senis. Long nau sik misels i bin wok long kamap planti gen, olsem na sampela taim ol i tok long givim sampela sut moa bilong misels bilong strongim namba wan sut. Ating yu yet i mas askim dokta na bai yu ken save gut long dispela.
I gat narapela sut marasin, na em bilong sakim sik numonia—Pneumovax. Dispela sut inap helpim ol pikinini na ol bikpela man, skin bilong ol i no gat strong long sakim sampela kain sik numonia. Ol dokta i ting man i kisim dispela sut em i no inap kisim gen sik numonia.
I gat narapela sut marasin bilong pikinini, ol i kolim Hib vaksin. Ol i save givim dispela sut bilong pasim wanpela jem bilong strongpela kus (Hemophilus influenza), em ol pikinini i save kisim. Dispela jem i save kamapim planti sik nogut long ol bebi, olsem wanpela kain sik meninjaitis i nogut tru. Dispela sut marasin i no gat hevi bilong en, na planti dokta i tok long givim dispela sut wantaim ol narapela sut long ol bebi.
Long nau ol i no wok long givim sut bilong sakim skin poks, na i no gat sut moa bilong smolpoks, long wanem, ol i bin wok strong long givim sut marasin, na ol i pinisim olgeta dispela sik nogut long olgeta hap bilong graun.
Olsem Wanem Long Ol Hevi Bilong Sut?
Olsem wanem long ol tok i kamap long ol hevi bilong ol dispela kain sut? Planti pikinini, taim ol i kisim sut ol i save krai liklik. Na bihain i gat sampela liklik hevi bilong sut i save painim ol inap liklik hap taim tasol—olsem skin i hat inap wanpela de samting. Tasol planti papamama i tingting planti long ol sik inap kamap long rot bilong sut. Taim wanpela lain dokta i bin givim askim long ol papamama, inap 57 pesen i tingting planti long sik pikinini inap kisim bihain long dispela kain sut.
Long nau bikpela tok i bin kamap long wanpela marasin bilong sut DPT, em marasin bilong kus nogut (whooping cough). Long wanpela kantri, dispela sut i bin mekim gutpela wok tru long daunim dispela sik nogut. Bipo 200,000 i save kisim dispela sik long olgeta yia, tasol bihain long ol i mekim bikpela wok long sut, namba i go daun long 2,000 long olgeta yia. Tasol long olgeta 100,000 pikinini i kisim sut, wanpela i save kisim bikpela sik olsem epilepsi na sik long kru.
Maski dispela hevi i save kamap wan wan taim tasol, planti papamama i tingting planti yet, long wanem, pikinini i mas kisim dispela sut bambai skul i ken orait long kisim em. Taim dispela kus nogut i kamap long wan wan taim, em i save bagarapim tru planti man. Olsem na ol saveman i tok, sapos pikinini i ‘kisim dispela sut, sut i no ken bagarapim em olsem dispela sik inap mekim.’ Ol dispela saveman i tok, dokta i no ken givim dispela sut long pikinini ‘sapos bipo sut i bin kamapim sik olsem epilepsi, o kru i solap, o skin i lusim strong olgeta, o sampela samting moa. Na pikinini i save “ai slip tumas o krai planti, inap olsem 3-pela aua samting, o skin i hat, winim 40.5° Selsias,” ol i no ken kisim sampela moa bilong dispela sut.’b
I gat wanpela nupela kain sut bilong stretim dispela hevi long planti kantri. Ol i save mekim gutpela wok long en long Japan. Dispela nupela sut i gutpela moa, na ol narapela kantri inap kisim long nau.
I no gat hevi long ol narapela kain sut bilong bebi, na ol i save helpim bebi.
Sut Bilong Ol Man
Taim man i kamap bikpela pinis, i gat sampela sut bilong sakim sik em i mas tingim. Ating skin bilong olgeta manmeri i strong pinis long sakim sik misels, mamps, na misels bilong Jemani, long wanem, taim ol i pikinini yet ol i bin kisim ol dispela sik o ol i bin kisim sut bilong sakim ol dispela sik. Sapos man i gat tupela tingting long dispela, ating dokta bai tokim em long kisim sut MMR bilong ol man i bikpela pinis.
Ol dokta i tok, i gutpela long kisim sut tetanes toksoid long olgeta 10-pela 10-pela yia bilong pasim sik lokjo (maus i no inap op). I gutpela sapos ol lapun na ol man i gat bikpela sik i askim dokta long kisim sut bilong sakim strongpela kus long olgeta yia. Na ol man i laik i go raun long narapela kantri, ol i mas tingting long kisim sut bilong pasim sampela sik olsem yelo-fiva, kolera, antraks, taifoit, na sampela narapela sik, sapos ol dispela sik i bikpela long hap ol bai go long en.
I gat wanpela sut moa yu mas tingim, long wanem, dispela wanpela sut tasol ol i save wokim long blut. Em i wanpela sut bilong sakim sik hepataitas-B ol i kolim Heptavax-B. Ol i save givim dispela sut long ol man i wok long klinik samting, nogut ol i popaia na holim sampela hap blut bilong sikman i gat sik hepataitas-B. Maski ol saveman i amamas na ting dispela sut i nambawan, ol narapela i tingting planti long pasin bilong wokim dispela sut marasin.
Ol i wokim olsem: Ol i kisim blut bilong man i gat binatang jem bilong hepataitas-B long en. Nau ol i kilim i dai dispela jem long blut na bihain ol i kamautim wanpela kain marasin protin bilong hepataitas-B. Ol i save givim dispela marasin protin olsem wanpela sut. Tasol planti manmeri i no laik kisim dispela sut, long wanem, ol i pret long kisim hap blut bilong man i gat sik, olsem ol manmeri bilong pamuk. Na tu, bel bilong sampela Kristen i gat tok sapos ol i kisim wanpela sut ol i bin wokim long blut bilong narapela man.c
Nau ol i kamapim pinis wanpela nupela sut marasin bilong hepataitas-B i gat wankain strong, olsem na i no gat tok moa long dispela sut marasin. Ol i wokim dispela sut long narapela kain rot, na ol i no mekim wok long blut. Sapos yu wok long klinik samting o i gat narapela as na i gutpela sapos yu kisim sut bilong hepataitas-B, i gutpela sapos yu toktok wantaim dokta long dispela samting.
Ol Sut Marasin Ol i Wokim Long Blut
Dispela em bikpela samting long ol Kristen, long wanem, Baibel i tambuim pasin bilong mekim nabaut long blut. (Aposel 15:28, 29) Olsem wanem? I gat sampela narapela sut marasin ol i wokim long blut?
I gat wanpela sut tasol ol i save wokim long blut, em Heptavax-B, tasol ol narapela sut bilong sakim sik na olgeta sut bilong bebi, nogat.
Tasol em i no wankain long ol sut bilong pasim hariap wanpela sik. Sapos yu krungutim wanpela nil i ros o wanpela dok i kaikaim yu na dokta i tok yu mas kisim sut, ating ol bai givim sut hyperimmune serum long yu, em ol i bin wokim long blut. I gat narapela sut—Rh immune globulin (Rhogam)—em tu i gat blut long en. Ol i save givim long ol mama i gat blut Rh-negative tasol ol i karim bebi i gat narapela kain blut, Rh-positive.
Olsem na ol Kristen i save tingim gut lo bilong God long blut ol i mas tingting gut long ol dispela kain sut. Ol i mas mekim wanem? Dispela nius Kirap! na poroman bilong en Wastaua, i save kamapim wankain tingting, olsem: Olgeta Kristen wan wan i mas bihainim maus bilong bel na skelim—em na famili bilong em bai kisim dispela sut, o nogat.d
Famili Bilong Mi i Mas Kisim Sut?
Ol Kristen i tingim laip em bikpela samting, na ol i laik mekim olgeta samting bilong helpim famili long ol i ken i stap gut. Em samting bilong olgeta wan wan Kristen long skelim gut na pasim tok long famili bai kisim sut bilong sakim sampela sik o nogat.—Galesia 6:5.
Wanpela saveman i tok: ‘Ol papamama i mas save gut long olgeta samting dokta i laik mekim long pikinini bilong ol. Long ai bilong gavman ol i gat wok long was long ol pikinini, na ol i gat bikpela wok long lukautim gut pikinini long taim pikinini i stap yet wantaim ol.’ Long dispela samting bilong kisim sut na long olgeta samting bilong marasin, ol Witnes Bilong Jehova i tingim wok papamama i bikpela samting.—Em stori bilong wanpela dokta.
[Ol Futnot]
a Lukim “Askim” long Wastaua, Jun 1, 1990 (tok Inglis).
b Sapos sik epilepsi i save kamap insait long wanpela famili, ating dispela i no as bilong ol sik i kamap bihain long sut. Dispela kain sut i orait long pikinini i gat sotwin samting, tasol sapos pikinini i sik liklik, mobeta em i no kisim sut long taim em i sik.
c Wol Helt Oganaisesen i tok, planti kantri i mas wok long givim sut long olgeta liklik pikinini bilong sakim sik hepataitas-B.
d Lukim Wastaua, Jun l5, 1978, pes 30-31 (tok Inglis).
[Blok long pes 24]
Ol Sut Ol i No Wokim Long Blut
Ol sut bilong bebi (DPT, OPV, MMR)
Hib vaksin
Pneumovax
Ol Toksoid
Ol sut bilong bikpela kus
Recombivax-HB
Ol Sut Ol i Wokim Long Blut
Heptavax-B
Rhogam
Antitoxins
Antivenins (bilong gip bilong snek na spaida)
Immune globulins (bilong kain kain bikpela sik)
Gamma globulin
Ol sut Hyperimmune serum (olsem bilong sik rebis)