Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Wara i Save Givim Laip
Wanpela nius bilong Brasil (Claudia) i tok, man inap dai sapos em i no dring wara insait long 48 aua. Ol saientis i tok, bikpela hap bilong skin olsem 70 inap 80 pesen em wara. Na bikpela hap bilong dispela wara i stap insait long ol sel bilong skin. I gat marasin protin, na homon, na gris, na sol, na suga long wara. Olsem na sapos skin i no gat wara, sampela samting insait long skin i no inap mekim wok. Na nius i tok moa olsem: sapos wara i no inap long skin, ol skru inap bagarap, na blut bai strong na dispela bai putim hevi long klok. Kidni tu i no gat strong moa, long wanem, kidni i mas wok strong long rausim ol samting olsem wara na i gat ol marasin nogut long en. Olsem na skin bai les na sik. Ol dokta i tok, i gutpela yumi dring 2-pela i go inap 3-pela lita wara long olgeta de.
Planti i Kisim Sik Salmonela
‘Long Jemani long olgeta yia 60,000 inap 100,000 manmeri i kisim sik salmonela, na 200 bilong ol i save dai long dispela sik.’ (Nius Kosmos) Profesa Hans-Dieter Brede bilong wanpela lain long Frankfet (Georg-Speyer-Haus Chemotherapeutic Research Institute) i bin kamapim dispela tok. Insait long sampela yia i go pinis i kam inap long nau, dispela sik i wok long go bikpela moa. I olsem, long wanem, ples ol man i lukautim ol animal o ol faktori bilong mit i no klinpela tumas. Na planti man i kisim dispela sik sapos binatang jem bilong salmonela i stap long kiau o kakaruk samting na ol i no bin kukim gut. Nius i tok, ‘Bilong kilim binatang jem bilong sik salmonela, hat bilong wara samting ol i kukim dispela kakaruk long en i mas winim 70 digri Selsias.’
Ol Diwai i Bagarap
Ol saveman i skelim ol diwai long 24 kantri long Yurop na ol i kisim save olsem, ol diwai i wok yet long bagarap. Nius The European i tok, long olgeta 5-pela 5-pela diwai, wanpela i no bihainim pasin tru bilong en, na em i lusim planti lip. Dispela i bikpela hevi long ol kantri olsem Balgeria, Ripablik Sek, Slovakia, Lituenia. Frans na Spen i gat ol gutpela diwai, tasol i gat planti diwai i bagarap tru long Briten. Long olgeta 10-pela 10-pela diwai long Briten long yia 1988, klostu 3-pela i kisim hap bagarap. Tasol long 1991 long olgeta 10-pela 10-pela diwai, winim 5-pela i bin lusim planti lip. Planti i tok, em asua bilong ren i gat marasin asit long en. Tasol planti yia nau Briten i kisim bikpela san, olsem na dispela tu i no gutpela long ol diwai.
Ol Man i Wok Mani i Pinisim Strong Bilong Ol
Wanpela nius (The Toronto Star) i tok: ‘Planti man i wok mani ol i nogutim ol yet, long wanem, ol i pinisim nating strong bilong ol. Na ol i no mekim planti wok tu. As bilong dispela em ol bos bilong ol—ol i no bosim gut wok bilong ol wokboi.’ Sapos bos i no mekim gut wok bilong em, em ‘inap mekim i dai amamas bilong ol wokboi na bagarapim sindaun bilong ol. Na taim bos i no mekim gut wok bilong em long bosim ol wokboi, ol i no inap wok gut na dispela hevi i winim hevi bilong ol taim wanpela wanblut i dai o marit bilong ol i no stap gut.’ Olsem na kampani inap kisim hevi, long wanem, planti birua inap painim ol wokman long ples wok, o ol i no kam olgeta de long wok, o ol i sik, long wanem, bel na tingting i no stap isi. Tasol gutpela bos i save toktok gut wantaim ol wokboi bilong em na kirapim ol long wok. Olsem na wok ol i mekim i gutpela na ol i mekim planti wok. Ol saveman i tok, i gutpela sapos ol bos i kamapim klia ol mak ol i laik ol wokboi i winim, na givim mani samting bilong helpim ol long inapim dispela mak. Na i gutpela sapos rot i op bilong ol wokboi i ken lukim bos na toktok wantaim em, na taim ol i toktok, bos i mas putim gut yau long tok bilong ol. Na i no gutpela sapos bos i laikim sampela wokboi na sampela nogat, o em i gat pasin antap na em i no laik ol wokboi i lainim em long wanpela samting.
Ol i Mekim Nogut Long Meri Bilong Ol
Long Amerika long olgeta wan handet wan handet meri i lapun liklik, 50 i save kisim bagarap long poroman marit bilong ol. Long 1991, ‘inap 700,000 meri i winim pinis 50 krismas, poroman marit i bin paitim ol.’ (Nius New Choices for Retirement Living) Planti man marit i gat 50 o 60 o 70 krismas samting i save paitim meri bilong ol 3-pela o 4-pela taim long wanpela yia. Dairekta bilong wanpela lain (Richard Gelles) i skelim kros pait i kamap insait long famili (Family Violence Research Program), na em i tok: ‘Pasin bilong man i paitim meri i kamap olsem wanpela pasin tru bilong marit.’ Wanpela meri i stori long hevi i bin painim em olsem: ‘Wanpela samting i save bagarapim tru bel bilong mi, em tok kros man i mekim bilong bagarapim bel na tingting bilong mi. Man bilong mi i bin mekim olgeta taim.’
Ol Kanada i No Slip Gut
Long 1991 long olgeta 4-pela 4-pela manmeri Kanada, wanpela i no bin slip gut. Wanpela lain (Statistics Canada) i skelim sindaun bilong ol man na i tok, as bilong dispela, olsem man i no slip gut, em olsem bel na tingting bilong em i no stap isi. Wanpela nius (The Globe and Mail) bilong Toronto i tok, long olgeta manmeri ol i bin skelim, 44 pesen i gat hevi long slip, long wanem, ol i gat wanpela sik samting na dispela i givim bikpela pen long ol. Na long ol meri ol i bin skelim, 28 pesen i no inap slip gut, na long ol man em 19 pesen. Na planti bilong ol manmeri i no slip gut, em ol mama i stap wanpis, na ol man i stap rabis, na ol lapun, na ol man i save wok sampela taim long san na sampela taim long nait, na ol man i painim wok. Dokta Jeffrey Lipsitz i tok, long olgeta yia winim wan tausen manmeri i kam nupela long klinik bilong em. Ol dispela man i save tingting planti long ol i no gat wok mani moa o ol i sot long mani, olsem na ol i no inap slip gut long nait.
Ol i Kaikai Mani
Olgeta yia planti tausen pikinini i mas go long haus sik long rum bilong skelim kwik sik bilong ol man. Ol dispela pikinini i bin daunim mani, olsem na ol i mas kisim eksre i gat bikpela pe. Planti taim mani i no bagarapim skin bilong pikinini—mani i raus long skin taim em i pekpek, tasol wan wan taim, wanpela mani i save pas. Dispela i mekim na insait long skin blut i ran i go i go, o sua i kamap, o pikinini i dai. Nau ol dokta inap mekim wok long wanpela samting olsem ol sekuriti i save mekim wok long en planti taim long ples balus. Em wanpela liklik masin ol i holim long han na sapos man i gat naip o gan dispela samting i save pairap. Olsem na taim dokta i mekim wok long wankain samting, dispela samting i pairap na ol dokta i save mani i stap we insait long skin bilong pikinini. Dokta Simon Ros bilong Ilinoi wantaim sampela man moa ol i bin wokim dispela masin. Dokta i tok, dispela masin inap helpim ol dokta na ating ol i no gat wok long kisim eksre, pe bilong en inap winim K300. Wanpela nius (Journal of Pediatrics and Pediatric Emergency Care) i tok, ating klostu nau planti dokta bai mekim wok long dispela masin, long wanem, em i mekim stret olgeta wok bilong en na i no gat bikpela pe.
Hevi Bilong Ol Yangpela
Nius The Toronto Star i tok, nau planti yangpela long Hong Kong i kilim i dai skin bilong ol. Nius i tok, dispela hevi i mekim na gavman i ‘kirap nogut tru, na ol i tingting planti, na ol i pret.’ Ol pikinini i gat 8-pela krismas i go inap 15-pela krismas i wok long kalap i go daun long ol bikpela haus na kilim i dai ol yet. Wanem hevi bilong ol dispela yangpela? Sampela i tok em asua bilong ol skul. Dairekta bilong Famili Welfe Sosaiti long Hong Kong, em Thomas Mulvey, em i tok: ‘Ol man i tok, long Hong Kong ol skul i save bagarapim tingting bilong ol pikinini. Skul i no isi long ol sumatin na ol i no tingim laik bilong ol.’ Na maski pikinini i ting olsem wanem long skul, papamama i no tingim dispela, ol i ting save i bikpela samting. Olsem na pikinini i pilim olsem em i stap wanpis long bel na tingting, na papamama i no tingim em. Nius i tok, gavman i save ‘famili i as bilong planti hevi.’
Pasin Bilong Rausim Bel Long Kalombia
Long Kalombia inap wan milion 500 tausen meri i bin rausim bel wanpela taim. Dispela i olsem: Long olgeta meri long dispela kantri em ol inap karim pikinini, klostu 20 pesen bilong ol i rausim bel. Planti meri i save dai, long wanem, taim ol i rausim bel ol i kisim hevi. Wanpela nius (Semana) bilong Kalombia i tok, long ol mama i save dai, planti ol i dai, long wanem, ol i rausim bel. Ol i ting long olgeta yia long Kalombia, 400,000 meri i save rausim bel. I olsem long olgeta wanpela wanpela aua, inap 45 meri i rausim bel.