Stap Fri Long Mekim Olkain Toktok Long Haus—Em Inap Bagarapim Yumi?
SAPOS wanpela i giaman na singaut “Paia!” insait long wanpela haus piksa planti man i pulap long en, na taim ol man i ran bilong i go ausait, sampela i pundaun na ol narapela man i krungutim ol na ol i dai, man i bin singaut em i gat asua long ol man i dai o kisim bagarap, a? Taim wanpela i tok: “Mi no wanbel long tok bilong yu, tasol i stret yu ken autim dispela tok na mi bai sambai long yu,” dispela i makim olsem long laik bilong yu yet yu ken kamapim wanem tok yu laik kamapim maski wanem hevi bai kamap long en? Sampela i ting olsem.
Long Frans, singsing bilong ol lain bilong rap-musik i bin tokaut long kilim i dai polis, na sampela man i harim singsing ol i bin mekim olsem—ol i kilim i dai polis. Olsem wanem? Yu ting ol lain bilong rap-musik i mas kisim strafe, long wanem, singsing bilong ol i kirapim sampela man long mekim pasin nogut? O yu ting lo bilong gavman i mas lukautim ol? Ol lain bilong redio na televisen na kompyuta netwok, ol i save wokim ol program nogut bilong ol pikinini long kros pait na pasin sem, na sampela pikinini i bihainim pasin ol i bin lukim, na dispela i bagarapim ol yet na sampela man moa. Olsem wanem? Yu ting ol lain i kamapim ol dispela samting nogut, ol tu i gat hap asua?
Nius U.S.News & World Report i kamapim ripot bilong wanpela lain (American Psychological Association) na ripot i tok: “Sapos pikinini i bin lukim televisen inap 27 aua long wanpela wik kirap long taim em i gat 3-pela krismas na i go inap long taim em i gat 12-pela krismas, orait em i lukim pinis pasin bilong kilim i dai man inap 8,000 taim na pasin bilong kros pait inap 100,000 taim.” Olsem wanem? Papamama i ken ting dispela i samting nating na i no inap mekim wanpela samting long pikinini bilong ol? O em i wanpela samting i stap ples klia bilong bagarapim pikinini? Olsem wanem? Em wanpela samting papamama i mas was gut long en o putim lo long en?
Ol saveman long wanpela yunivesiti i bin skelim pasin bilong ol pikinini taim ol i soim piksa komik planti taim long tupela lain pikinini em ol i gat 4-pela krismas. Long wanpela lain ol i soim piksa komik bilong ol strongpela masolman bilong pait, na long narapela lain ol i soim ol gutpela piksa komik. Bihain long planti pikinini i lukim piksa bilong ol masolman bilong pait, ol i bin kirap na pait na tromoi nabaut ol samting. Na pasin bilong kros pait pikinini i lukim long televisen, em i tingim yet taim em i go bikpela pinis. Wanpela lain long narapela yunivesiti i bin skelim 650 pikinini kirap long 1960 i go inap 1995. Lain i skelim ol samting ol pikinini i bin lukim long televisen na pasin ol i bin mekim bihain long ol i lukim, na ol i kisim save olsem: Ol man i bin lukim ol piksa nogut tru bilong kros pait taim ol i pikinini, nau ol i man bilong pait na bikhet nabaut—paitim poroman marit tu na draivim ka taim ol i spak.
Sampela pikinini i no laik tokaut olsem ol piksa wokabaut na televisen i save pulim tingting bilong ol, tasol sampela pikinini i tok ol piksa i save mekim olsem long ol. Long 1995, lain Children Now long Kalifonia i skelim tingting bilong 750 pikinini namel long 10-pela na 16 krismas. Long olgeta 10-pela 10-pela pikinini, 6-pela i tok, maritpasin long televisen i save paulim tingting bilong ol pikinini na ol i mekim maritpasin taim ol i yangpela tumas.
Ating sampela bai tok, pikinini i lukim pasin bilong kros pait long piksa wokabaut na televisen, em i no ken ting em i samting i tru, na ol piksa nogut bilong pretim man, ol i no ken bagarapim pikinini. Wanpela nius bilong Briten i tok, “Sapos tok bilong ol i stret, olsem wanem na wanpela bikman bilong wanpela skul long sentral Amerika, em i mas tokim planti tausen pikinini olsem i no gat ol trausel nogut (Teenage Mutant Ninja) bilong wanpela piksa komik i hait insait long ol bikpela paip wara? Em i mas tokaut olsem, long wanem, ol pikinini i save laikim ol dispela kain trausel bilong piksa komik, ol i bin wokabaut long skru insait long ol paip bilong painim ol.”
Long nau long planti hap bilong Yunaitet Stets, i gat bikpela tok pait namel long ol man i tok ol i stap fri long bihainim tingting bilong ol yet, na ol man i tokaut olsem pasin bilong rausim bel i no stret. Long ai bilong ol man, ol manmeri i strong long meri i no ken rausim bel, ol i tokaut olsem ol dokta na ol lain bilong klinik i save helpim meri long rausim bel, ol i kilman na i no stret ol i stap laip. Sampela i strong long tok olsem ol dispela kain dokta na nes samting ol i mas dai. Ol i makim sampela bilong lukstil na kisim namba-plet bilong ka inap long ol i ken kisim nem na atres bilong dokta na lain bilong klinik. Em nau, ol i givim nem na atres long sampela man. Long dispela rot sampela dokta na nes i dai—wanpela man i sutim ol long gan.
Presiden bilong lain Planned Parenthood Federation of America, em i tok: “Dispela i no wanpela samting bilong i stap fri long mekim olkain tok, dispela i wankain long man i singaut ‘Paia!’ long haus piksa planti man i pulap long en. Ol klinik i olsem haus piksa em planti man i pulap long en; pasin bilong kilim i dai man i bin kamap planti taim long ol dispela klinik long ol yia i go pinis.” Ol man i kirapim ol narapela long kilim i dai ol dokta samting, ol i tok ol i mekim ol samting i stret long ol i mekim, long wanem, konstitusen bilong Amerika i tok, ol man i stap fri long mekim olkain tok ol i laik mekim. Olsem na ol i tok pait i go i go long husat husat i stret. Na dispela ol tok pait bai kamap yet long ai bilong planti man, na ol kot i mas stretim tok. Tasol i no olgeta man bai amamas long tok bilong kot.
Samting Papamama i Ken Mekim
Haus i mas stap olsem ples ol pikinini i ken i stap gut. Haus i no ken stap olsem ples ol man bilong paulim na bagarapim ol pikinini i ken kam insait long en, o ples bilong senisim pasin bilong ol pikinini na sampela taim ol i stap isi na sampela taim ol i kros pait. Wanpela profesa bilong wanpela yunivesiti long Amerika em i tokim ol papamama olsem: “Ating yupela i ting pikinini bilong yupela i no ken tru kamap pikinini bilong kros pait maski em i lukim dispela kain pasin planti taim long televisen. Tasol yupela i no ken save tru, pikinini bilong narapela man i save lukim ol wankain piksa planti taim long televisen, em i no ken bagarapim o kilim i dai pikinini bilong yupela.” Em i strong long tok olsem: “Em i wok bilong gavman long kamapim wanpela lo bilong pasim planti program i kamapim kros pait long televisen na ol pikinini i no ken lukim, olsem i gat lo na liklik pikinini i raun long ka em i mas sindaun long sia bilong pikinini i gat let bilong pasim, na pikinini i raun long wilwil em i mas pasim strongpela hat, na pikinini i mas kisim sut na gutpela kaikai bilong helpim skin.”
Sapos yu no ken larim wanpela man i kam insait long haus na tok doti na tok nogut long ol pikinini bilong yu long ol samting bilong maritpasin na pait, orait, yu no ken larim redio o televisen i kamap olsem dispela kain man. Yu mas save wanem ol program i no gutpela, na taim ol i kamap pasim televisen o senisim program. Yu mas save long ol samting pikinini i lukim long televisen na long kompyuta maski em i stap wanpis long rum slip bilong em. Sapos em i gat save long kamapim ol samting long kompyuta netwok, ating bai yu kirap nogut long save long sampela samting em i lukim long nait. Sapos yu no amamas long samting pikinini i lukim, orait, tokim em i tambu long em i lukim na tokim em bilong wanem i olsem. Em i no inap dai sapos yu pasim em.
Na las tru, skulim ol pikinini bilong yu long bihainim ol lo bilong God na ol i no ken bihainim ol tok nogut na pasin nogut i gat sem bilong dispela graun. (Sindaun 22:6; Efesus 6:4) Aposel Pol i givim sampela gutpela tok long ol Kristen na i stret yumi olgeta i bihainim dispela tok. “Yupela i no ken mekim pasin pamuk na olgeta kain pasin doti, na . . . mangalim ol samting bilong ol arapela. Tok bilong ol dispela pasin tu i no ken kamap liklik namel long yupela. I no inap yumi manmeri bilong God i toktok long ol dispela kain pasin. Yupela i no ken mekim tok doti na tok kranki na tok pilai nogut. Dispela kain pasin em i no inap long yumi mekim. Nogat. Mobeta yupela i tok tenkyu long God.”—Efesus 5:3, 4.
[Ol Piksa long pes 26]
Sampela program long televisen inap kirapim pikinini long mekim pasin raskol na pasin pamuk