Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Ol i No Inap Save Guria Bai Kamap
I no longtaim i go pinis na wanpela lain saveman em ol i kam long olgeta hap bilong graun, ol i bung long Landon bilong stori long ol guria, olsem i gat rot bilong toksave guria bai kamap o nogat. Orait, ol i ting olsem wanem long dispela samting? Long nius Eos, saveman Robert Geller bilong Yunivesiti Tokyo, em i tok: “Winim 100 yia pinis planti saientis bilong glasim ol samting bilong graun, ol i bin ting taim [ol bikpela guria] i no kamap yet, sampela samting i mas kamap pastaim bilong makim olsem guria bai kamap, na ol saientis inap mekim wok long dispela ol mak bilong toksave long ol man olsem guria bai kamap.” Tasol nau ol saientis i mas senisim tingting bilong ol, long wanem, “i olsem ol i no inap toksave pastaim long wan wan guria.” Maski ol saientis i no inap toksave long taim stret guria bai kamap, long ol hap em planti taim graun i save guria ol saientis inap tokaut olsem guria bai kamap na guria bai bikpela o liklik. Olsem: Wanpela lain (U.S.Geological Survey) i bin wokim wanpela nupela mep na dispela mep i makim ol hap bilong Yunaitet Stets em graun inap guria strong insait long 50 yia. Sampela lain bilong gavman i tingim dispela save na ol i tok, winim 70 pesen bilong ol manmeri i sindaun long Kalifonia, ol i sindaun long ol hap em bagarap inap kamap long en.
Tok Lukaut: Telefon Inap Kamapim Bagarap
Sapos man i mekim wok long telefon taim em i draivim ka, bagarap inap kamap. Wanpela lain saveman i skelim dispela samting na tingting bilong ol i kamap long nius New England Journal of Medicine, olsem: Bagarap inap painim ol draiva i save mekim wok long telefon i stap insait long ka, winim inap 4-pela taim ol man i no save mekim olsem na ol i putim gut tingting long rot. Olsem na pasin bilong toktok long telefon taim man i draivim ka dispela inap kamapim bagarap olsem bagarap inap painim man i dring na hap dring (0.1 pesen) i stap long blut bilong em na em i draivim ka. Na maski ol man i gat wanpela kain telefon insait long ka i no gat wok long holim long han, bagarap i painim ol tu olsem ol man i save holim telefon taim ol i draivim ka. Tasol ol saveman i tok, telefon yet i no as na bagarap i painim draiva, tasol telefon i gat hap asua taim draiva i tok pait long telefon na em i no putim gut tingting long rot. Tasol wanpela gutpela samting i olsem: Inap 39 pesen bilong ol draiva em bagarap i bin painim ol, ol i gat rot long ring bilong kisim helpim. Ol saveman i tok, i gutpela sapos ol man i gat telefon insait long ka ol i no ken ring nating taim ol i draivim ka, na sapos ol i mas ring mobeta ol i mekim sotpela tok tasol. Sampela kantri olsem Brasil, Israel, na Swiselan, ol i gat lo na ol draiva i no inap mekim bikpela wok long ol dispela kain telefon.
Was Gut: Kolobos i Brukim Rot
Bikbus Diani, klostu long nambis long hap saut bilong Kenya, em wanpela ples long Is Afrika planti monki kolobos i stap yet long en. Wanpela hevi i save painim ol monki, em long brukim rot klostu long nambis em planti ka i go i kam long en na ol i no ken kisim bagarap. Nius Swara bilong wanpela lain (East African Wild Life Society) i tok, ol ka i save kilim olsem 12-pela monki long dispela rot long olgeta mun. Wanpela liklik lain man i sindaun long dispela hap bilong Diani ol i tingting planti long dispela samting, olsem na ol i pasim tok long mekim wanpela samting na planti monki i no ken dai. Ol i kirapim ol draiva long was gut long rot, na antap tru long rot ol i wokim wanpela bris long rop. Ol i lukim sampela monki i wokabaut long dispela bris, olsem na dispela i kirapim ol long pasim tok long wokim sampela bris moa.
Samting Ol Kampani Bilong Tabak i Save Mekim
Wanpela nius (The Christian Century) i tok: “Olsem wanem? Yu laik save bilong wanem ol kampani bilong tabak i no mekim wok long bikpela strong bilong ol long wok politik bilong askim Gavman long ol i no ken strong tumas o ol i ken larim ol i rausim tok lukaut i stap long olgeta toksave na karamap smok [long Yunaitet Stets]?” Nius i tok: “I no hatwok long tingim dispela samting: Dispela kain tok lukaut olsem smok bai bagarapim man, em i save lukautim ol kampani yet na i no gat rot long kotim ol. Sapos yu kirap smok taim yu gat 12-pela krismas na taim yu gat 45 krismas yu wok long dai long sik kensa long wetlewa, na nau yu tingting long kotim kampani i bin kalabusim yu long smok, yu no gat rot. Kampani bai tok: ‘Mipela givim tok lukaut long yu olsem smok bai bagarapim yu.’ ” Wanpela nupela rot ol kampani i save mekim wok long en long nau bilong grisim ol man long smok siga, em long rot bilong ol meri i gat naispela skin na ol i kamap long piksa wokabaut o ol meri i putim klos i gat stail tru na ol i soim long ol man i laik baim. Tasol sapos yumi skelim siga wantaim smok, siga i moa nogut na i kamapim ol bikpela sik tru. Dokta Neil Schachter bilong wanpela haus sik (New York City’s Mount Sinai Medical Center) i tok: “Pasin bilong smok siga i no save mekim wanpela gutpela samting long ol meri—em i mekim na skin bilong ol inap kisim wanpela bikpela sik i bagarapim ol, na pinisim strong bilong skin, em dispela strong ol i mas holim bambai ol inap mekim ol wok bilong ol na wok i ken kamap gutpela.”
Ka i Ran Long Bateri na Ol Samting Bilong Graun
Wanpela kampani bilong wokim ol ka long Jemani (German Automobile Company) i bin wok long kisim save long ol ka i ran long bateri na ol ka i ran long bensin. Ol i laik save, ol ka i ran long bateri i save bagarapim win samting bilong graun, winim ol ka i ran long bensin, o nogat. Wanpela nius (Süddeutsche Zeitung) i tok, kirap long 1992 i go inap 1996, 10-pela man i insait long wanpela wok bilong draivim ka i ran long bateri. Insait long ol dispela yia ol i ran inap 1.3 milion kilomita. Ol i kisim save olsem, ka i ran long bateri i gat planti gutpela samting bilong en maski em i no inap ran longwe long bateri, olsem: Long ol hap ol i bin mekim wok long ol dispela kain ka, ol ka i no pairap taim ol i ran na ol i no tromoi smok nogut. Tasol ating wanpela bikpela hevi i daunim ol dispela gutpela samting i olsem: Bilong hatim bateri gen, bateri i save pulim bikpela paua, na bilong wokim dispela paua ol i mas mekim wok long planti samting, winim ol samting ol i mas mekim wok long en bilong wokim bensin (1.5 i go inap 4 taims), na ol kampani i mas mekim wok long wanpela hap bilong graun bilong kamapim dispela paua. Olsem na nius i tok, rot ol i mekim wok long en bilong kamapim paua, dispela inap “bagarapim win na wara na graun, winim ol hevi smok nogut ol ka i ran long bensin i save kamapim.”
Ol Purpur i Kaikai Ol Katres Bom Samting
Wanpela nius (New Scientist) i tok, wanpela kain kaikai ol i save planim (sugar-beet) na wanpela kain gras bilong wara (pondweed), ol inap pulim long graun na wara ol marasin nogut bilong ol katres bom samting na pinisim ol dispela marasin nogut. Ol i no gat wok moa long ol dispela samting bilong pait, olsem na ol i bin tromoi long sampela hap graun o wara. Ol saientis long Yunivesiti Rais, long Huston, Teksas, ol i bin givim wanpela marasin nogut (TNT) olsem kaikai long tupela kain gras bilong wara, em gras periwinkle na parrot feather. Insait long wanpela wik ol saientis i glasim tupela gras hia na ol i no inap painim liklik hap bilong dispela marasin nogut insait long lip samting bilong ol dispela gras, na taim ol i kukim gras ol i no pairap. Long wankain taim, ol saveman long Yunivesiti Bilong Merilan, ol i kisim save olsem ol liklik samting bilong sugar-beet inap pulim na pinisim wanpela kain marasin ol i kolim naitrogliserin. Dispela tupela lain saientis i bin klinim gut ol dispela kain gras na kaikai ol i save planim bilong kamapim klia olsem ol liklik binatang i no helpim ol long pinisim marasin nogut bilong ol katres bom samting. Nius i tok: ‘Inap long nau, ol man i no inap wokim haus samting long ol dispela hap graun em ol i bin tromoi katres bom samting long en, long wanem, man inap kisim bagarap na i gat bikpela pe bilong rausim ol dispela samting bilong pait. Tasol senis inap kamap sapos ol i mekim wok long sampela gras samting i no gat bikpela pe bilong en na ol bai pulim marasin nogut bilong ol katres bom samting i stap insait long graun na wara, na pinisim ol dispela marasin nogut.’ Na ol i mas mekim hariap dispela samting, long wanem, “pasin bilong ol long nau long tromoi ol katres bom samting long solwara” i wok long pinis na ating ol bai kirap tromoi long graun tasol.
Danis i Bagarapim Man
Nius The Times bilong Landon i tok: Sampela danis ol manmeri i mekim long ol bikpela rum bilong danis i senis pinis. Pastaim em i wanpela samting i gat stail bilong en, tasol nau “em i kamap wanpela spot ol man i resis tru long en na ol i kisim bikpela mani tru.” Ol manmeri i danis ol i spit tru na bamim ol narapela na ol i tromoi lek i go antap na dispela i save kamapim birua na i bagarapim ol narapela i danis. Wanpela bikman bilong skelim ol danis, em Harry Smith-Hampshire, em i tok: Pasin nogut i kamap em i olsem, sampela i tingting pinis long danis long pasin i bagarapim narapela man, ol i gat laik long bagarapim man. Nius The Times i tok, ol man i resis long danis ol i kirap na bihainim “pasin ol man i mekim long stediam bilong pilai soka na long ples bilong boksen.” I luk olsem klostu nau danis bai kamap olsem wanpela spot insait long pilai olimpik, olsem na sampela kosa na man bilong skelim ol danis ol i raitim pinis “ol lo bilong bihainim stretpela pasin” bilong bosim dispela spot.