Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Ol Bikpela Ples Ais i Wok Long Go Liklik
Wanpela nius (The Sunday Telegraph) bilong Landon i tok, ol nambawan bikpela ples ais bai pinis insait long 40 yia, sapos ais i wok yet long kamap wara olsem em i save mekim long nau—ol dispela ples ais i no bilong ples kol nogut tru long hap bilong not na saut. Long olgeta hap, ples i wok long kamap hat moa, na ol maunten Himalaya i stap klostu long ekweta, olsem na ais bilong ol 15,000 bikpela maunten ais bilong dispela hap i laik go liklik. Wanpela maunten ais em wara Genjis i save kisim wara long en, em bikpela maunten ais Gangotri, na insait long 50 yia i go pinis ais bilong dispela maunten i go liklik. Wanpela saientis bilong skelim ol bikpela maunten ais, em Syed Hasnain, em i tok, sapos ais bilong ol dispela maunten i wok yet long go liklik, “ol bikpela wara olsem Genjis, na Indus, na Bramaputra bai drai. Ol dispela wara i save kisim bikpela hap wara (70 i go inap 80 pesen) long ais i tanim i kamap wara.” Em i tok, dispela bai mekim na “ol samting bilong graun bai bagarap tru.” Na tu, planti bikpela tait moa inap kamap. Taim ol bikpela hap ais i kamap wara, ol i kamapim ol raunwara em ais na ston na wesan i no strong tumas i banisim. Na taim ais i wok yet long kamap wara, ol dispela banis i bruk, na bikpela tait i go daun long ol ples daun.
‘Nambawan Bikpela Samting Bilong Lukautim Laip’
Nius Toronto Star i tok: “Wara em i nambawan bikpela samting bilong helpim yumi long i stap laip, long wanem, skin bilong yumi i gat planti wara long en. Taim 20 pesen bilong wara bilong skin i lus, dispela inap kilim man i dai.” Wara i helpim skin na em i no ken hat tumas o kol tumas, na tu, “long rot bilong ol rop bilong blut na bel samting, wara i kisim ol gutpela samting bilong kaikai i go long ol narapela narapela hap bilong skin na em i rausim ol pipia bilong en. Wara i helpim tu ol skru na rop bilong bel long wok gut, na dispela i mekim na bel i no ken pas.” Man i bikpela pinis em i mas dring 2-pela o 3-pela lita wara long olgeta de. Pasin bilong dring kofi, o koldring, o bia samting em inap mekim na man i mas dring sampela wara moa, long wanem, ol dispela dring inap pinisim wara long skin. Wanpela savemeri i tok, no ken dring wara long taim nek i drai tasol, long wanem, taim nek bilong yu i drai planti wara bilong skin i lus pinis. Nius i tok, “pasin bilong dring wanpela kap wara long olgeta aua long san bai inapim laik bilong skin long kisim wara.”
Planti Sik Nogut Long Afrika
Nius Cape Times i tok: Wok bilong lain Wol Helt Oganaisesen bilong pinisim tru sik polio long Afrika long pinis bilong dispela yia, i no karim kaikai. Pait i stap long Angola i mekim na sik polio i go bikpela tru long dispela kantri. Neil Cameron, em dairekta bilong wanpela lain bilong pasim ol sik (South Africa’s Department of Health), em i tok, inap 10-pela yia i mas pinis pastaim na sik polio bai pinis olgeta long Angola. Na tu, ol kantri i stap klostu long Angola, olsem Namibia na Ripablik Demokratik Bilong Kongo, ol i karim hevi long wanpela sik nogut i olsem sik Ebola na bilong sik bubonik. Sik lepra i stap yet long Kongo, Itiopia, Mosambik, Naija, na Naijiria. Ol dispela sik na malaria tu i go bikpela long olgeta hap bilong Afrika, na ol man i tingting planti long dispela, long wanem, olsem Cameron i tok, “ol boda bilong ol kantri i no pasim ol sik long kalap i go long narapela kantri.”
Slip Liklik Long Ples Wok
Nius Toronto Star i tok: “Sampela kampani long Kanada i luksave olsem pasin bilong slip liklik long ples wok i kamapim gutpela samting.” Sampela bos i bin kamapim “ol rum malolo” bilong ol wokman i save wok long nait. Nius Star i tok: “Ol dispela rum i no gat strongpela lait, na ol i kol liklik, na i no gat pairap long en, na ol i gat klok i gat belo, na ol bet na sia em man inap slip long en.” Tasol “ol man i no inap lusim hariap ol tingting bilong bipo. Ol kampani i gat ol dispela rum malolo, ol i no laik tokaut long dispela samting long ol narapela.” Savemeri long ol samting bilong slip bilong wanpela haus sik (Royal Ottawa Hospital’s Sleep Disorders Centre), em Mary Perugini, em i tok: “Yumi save wok planti aua moa winim bilong bipo, na yumi gat planti hevi moa na ol hevi i wok long i go bikpela. Sapos man inap slip 20 minit long olgeta de, dispela bai helpim em tru. Dispela bai mekim na wokman inap mekim bikpela wok moa, (na) ol hevi i no daunim em tumas.”
Smok i Bagarapim Ol Pikinini
Wanpela nius (Guardian) bilong Landon i stori olsem lain Wol Helt Oganaisesen (WHO) i tok, smok inap bagarapim skin bilong planti pikinini (50 pesen) bilong olgeta hap. Ol pikinini i save pulim smok bilong narapela, ol inap kisim kain kain sik sotwin, o ol i dai taim ol i slip, o kisim sik long yau, o sik kensa. Save ol man i kisim i kamapim tu olsem, planti pikinini bilong ol man i save smok ol i no skul gut na ol i no inap stap isi. Sapos papa na mama wantaim i smok, dispela bai bagarapim skin bilong pikinini bilong ol, winim ol narapela pikinini inap 70 pesen, na sapos wanpela long famili i save smok, skin bilong ol pikinini bai bagarap long dispela, winim ol narapela pikinini inap 30 pesen. Lain WHO i tokim lain bilong helt long ol i mas helpim ol papamama long save long ol samting nogut pasin bilong smok i save mekim long famili, na long ol i mas tambuim smok long ol skul na long ol narapela hap em planti pikinini i save go long en.
Planti Turis i Raun
Wanpela nius (The UNESCO Courier) i tok, lain World Tourism Organization (WTO) i tok, “namba bilong ol turis i save raun long olgeta hap bai go antap. Long nau 625 milion turis i save raun long olgeta yia, na long yia 2020 inap 1.6 bilion turis bai raun.” Ol i ting ol dispela turis bai tromoi inap 2 trilion dola bilong baim ol samting, olsem na “raun bilong ol turis bai kamap namba wan rot bilong ol bisnis long kisim mani.” I kam inap nau, planti man i save raun long Yurop, winim ol narapela hap. Planti turis i laik raun long Frans, winim ol narapela kantri, na long 1998 inap 70 milion turis i raun long Frans. Tasol ol i ting, long yia 2020 planti turis bai raun long Saina, winim ol narapela kantri. Tasol i no gat planti man ol inap raun long ol narapela kantri. Long 1996, sampela tasol (3.5 pesen) bilong ol man long olgeta hap ol i bin raun long ol narapela kantri. Lain WTO i tok, long yia 2020 sampela manmeri moa (7 pesen) bilong olgeta hap bai raun long ol narapela kantri.
Sotpela Malolo i Kamapim Hevi?
Nius Guardian bilong Landon i tok, ol bisnis long Yurop bilong kirapim ol man long raun, ol i tok ol sotpela malolo long Sarere Sande em i wanpela gutpela rot bilong kisim malolo long ol hevi, tasol ol dispela kain malolo inap “nogutim man na i no helpim em tumas.” Dokta Walter Pasini bilong lain Wol Helt Oganaisesen, em i tok, pasin bilong putim ol klos samting long switkes, na hariap long go long ples balus, na raun long balus, na tu, hat bilong san na narapela kain kaikai, na taim i narapela kain long ples man i go long en, ol dispela samting i mekim na skin bilong man bai les olgeta na dispela inap bagarapim em. Sampela de i mas pinis pastaim bambai skin i ken malolo na lain long hat bilong san na pasin bilong ol man i narapela kain, na taim skin i no inap mekim olsem, man i no slip gut na ol samting bilong skin i no wok gut. Nius i tok, save dokta Pasini i kisim “i kamapim olsem ol man i malolo inap sampela de tasol planti ol inap kisim hat-atek, inap 17 pesen moa long ol man i malolo inap wanpela wik o moa, na planti ol inap bam long ka, winim ol narapela inap 12 pesen.” Ol i kamapim tok bilong dokta Pasini long nius Daily Telegraph bilong Landon, em i tok: “Mi no laik tok olsem ol sotpela malolo i save kamapim hevi tasol, nogat; tasol ol man i mas was gut na redim gut ol samting. Long nau ol man i save malolo inap sotpela taim tasol, na ol i traim long mekim olgeta samting insait long sampela de, tasol dispela em i no gutpela rot bilong kisim malolo, nogat. Em bilong givim hevi long man.”
Snek i Bekim Pe Nogut
Nius New Scientist i tok: “Ol snek ol i kolim ratelsnek inap kaikaim yu bihain long yu kilim snek i dai, na dispela narapela kain pasin bilong em long bekim pe nogut bihain long em i dai pinis, dispela i save kamap planti taim liklik.” Tupela dokta i skelim dispela samting ol i tok, insait long 11-pela mun long Arisona, Amerika, ol i givim marasin long 34 man em ratelsnek i bin kaikaim ol, na 5-pela bilong ol dispela man ratelsnek i kaikaim ol bihain long man i kilim snek i dai. Wanpela man i sutim snek na katim na rausim het bilong en, na em i wet i go inap snek i no meknais moa, na bihain em i kisim het bilong snek. Het i kaikaim tupela han bilong man. Nius i tok, save ol man i kisim long bipo i kamapim olsem het bilong ratelsnek em ol i katim na rausim pinis, em “bai traim long kaikaim ol samting ol man i meknaisim i go i kam long ai bilong en inap wanpela aua bihain long snek i dai pinis.” Ol saveman bilong ol snek ol i ting olsem “skin bilong snek i save kirapim nating snek long mekim olsem, wanpela samting i stap namel long nus na ai i save pilim hat bilong skin bilong man na dispela i kirapim snek long kaikaim man.” Dokta Jeffrey Suchard i tok, ol man i mas ting snek em ol i katim na rausim het bilong en, em i olsem “wanpela snek i sotpela tru.” Em i tok: “Sapos yu mas holim het bilong snek, gutpela sapos yu mekim wok long stik i longpela tru.”